april 2018
Rachmaninoff: The Bells & Symphonic Dances
Bavarian Radio Symphony Orchestra o.l.v. Mariss Jansons
Wanneer de auteur van een artikel in The Collection een nieuwe opname boven zijn al lang bestaande benchmarkversie uittilt – zoals recensent Geoffrey Norris hier doet – dan weet je dat het inderdaad iets heel bijzonders is.
Deze superlatieve uitvoering van Rachmaninovs koorsymfonie The Bells is een van die stratosferisch voltooide, ‘kosmische’ uitvoeringen die Jansons zegt altijd te proberen te bereiken. Lange tijd was mijn maatstaf als dirigent van The Bells Evgeny Svetlanov. Het feit dat het het laatste werk was dat hij in Londen uitvoerde, kort voor zijn dood in 2002, geeft zijn associatie met de muziek een extra, aangrijpende dimensie, en de opname van die gebeurtenis met het BBC Symphony Orchestra brengt de passie, intensiteit en stralende gloed over die kwaliteiten waren die voor altijd geassocieerd werden met een Svetlanov-concert. Zijn opname uit 1979 met het USSR Symphony Orchestra, die mijn eerste keuze was in een Gramophone Collection (A/09), is op dezelfde manier een blijvende herinnering aan zijn interpretatieve kracht en expressieve flexibiliteit. Noem me maar obsessief, maar ik heb net in Moskou een eerder ongepubliceerde live-opname gevonden die Svetlanov in 1958 maakte in de Grote Zaal van het Conservatorium (SMCCD0157). Goed gerestaureerd en geremasterd, is het opmerkelijk sneller dan Svetlanovs latere versies, maar het is nog steeds een uitvoering die, zoals Poesjkin in een andere context zei, ‘Russisch ademt en ruikt’, met een positief duivelse derde beweging van alarumklokken.
Net als Svetlanov heeft Jansons Rachmaninov in zijn ziel; maar hij is ook in staat om te profiteren van zijn opmerkelijke oor voor kleur, helderheid en sfeer, gekoppeld aan zijn kenmerkende energie en diepgaande emotionele begrip. Zijn Symfonieorkest van de Beierse Omroep, vastgelegd tijdens concerten in München in januari 2016, is op zijn hoogtepunt; het koor is goed gedrild, gedisciplineerd en bloeddoorlopen in de Russische tekst; en de drie solisten zijn onberispelijk. Oleg Dolgov brengt een lyrische, verleidelijke tenorstem naar het eerste deel; Tatiana Pavlovskaya is betoverend in het tweede, zeker in intonatie op dat gevaarlijke hoogtepunt waar Rachmaninov de sopraan een hoge G laat zingen terwijl de orkestrale harmonie haar naar een A-mol of een F lokt; en Alexey Markov heeft een sonore, gepolijste kwaliteit die ideaal is voor de finale. Jansons is bekend en geprezen om het detail dat hij uit een partituur kan halen, en dat is hier het geval met allerlei subtiele accenten en verschuivingen van dynamiek die bijvoorbeeld een zenuwslopende steek van harmonie benadrukken of, in het algemeen, de panoplie van klokachtige klanken die Rachmaninov bereikt met slechts de zeldzaamste toevlucht tot klokken zelf.
Jansons is niet vies van het aanpassen van de tempo-aanduidingen, bijvoorbeeld aan het einde van het eerste deel: volgens de partituur blijft de Meno mosso, Maestoso-aanduiding op fig. 25 (5'24") geldig tot het einde van het deel, maar Jansons zet zijn voet op het gaspedaal op 5'46" op een manier die de eerste keer opdringerig klinkt omdat je het niet verwacht, maar waar je aan went bij herhaaldelijk luisteren. In het grote geheel zal het de impact van de opname als geheel niet verminderen. De aanhoudende, echte Lento van het tweede deel is subliem beoordeeld, min of meer op gelijke hoogte in timing met Svetlanov in 1958 en 2002, hoewel Svetlanov een griezelig vermogen toonde om de rekbaarheid van de muziek te onthullen en te exploiteren met een veel ruimere lezing in 1979. Jansons' derde deel bruist van angst, het koor excelleert in die veeleisende chromatische zangpartijen, het orkest draagt bij aan de rillingen en bronzen belbeelden van Edgar Allan Poe zoals opnieuw verbeeld door Konstantin Balmont, met opmerkelijke dreunen van onheil van de contrabassen en de bastrom op 5'18". Hier, en in de Lento lugubre van de finale, is Jansons' beheersing van rubato en de eb en vloed van dynamiek en tempo van de muziek aangeboren, inspirerend en perfect.
Jansons heeft de Symfonische Dansen met de St. Petersburg Philharmonic en met het Koninklijk Concertgebouw en, hoe uitzonderlijk die schijven ook zijn, deze laatste uitvoering met het BRSO, live opgenomen in januari vorig jaar, is nog verfijnder, leniger in zijn spierballen en versierd met Jansons' kenmerkende helderheid en helderheid. Het orkestrale timbre zet frisheid en helderheid tegenover zachte warmte, en mengt de twee in een amalgaam dat ideaal past bij de ritmische beet en echo's van nostalgie van de muziek. Het plezier van schijven in het algemeen is dat je er meer dan één kunt bezitten; ik koester nog steeds Svetlanovs manier met beide werken (Regis heeft een uitstekende live-uitvoering van de Symfonische Dansen uit 1986). Maar deze nieuwe Jansons-koppeling, schitterend opgenomen, is van zo'n uitstekende kwaliteit dat het in een klasse apart is.
This superlative performance of Rachmaninov’s choral symphony The Bells is one of those stratospherically accomplished, ‘cosmic’ ones that Jansons says he is always trying to attain. For a long time my benchmark as a conductor of The Bells has been Evgeny Svetlanov. The fact that it was the last work he performed in London shortly before his death in 2002 lends his association with the music an additional, poignant dimension, and the recording of that event with the BBC Symphony Orchestra transmits the passion, intensity and radiant glow that were qualities forever associated with a Svetlanov concert. His 1979 recording with the USSR Symphony Orchestra, which was my top choice in a Gramophone Collection (A/09), is similarly a lasting reminder of his interpretative power and expressive flexibility. Call me obsessive, but I have just found in Moscow a previously unpublished live recording which Svetlanov made in 1958 in the Conservatoire’s Great Hall (SMCCD0157). Well restored and remastered, it is notably quicker than Svetlanov’s later versions but it is still a performance which, as Pushkin said in another context, ‘breathes and reeks of Russia’, with a positively diabolical third movement of alarum bells.
Like Svetlanov, Jansons has Rachmaninov in his very soul; but he is also able to capitalise on his remarkable ear for colour, clarity and atmosphere, coupled with his distinctive energy and probing depth of emotional understanding. His Bavarian Radio Symphony Orchestra, captured at Munich concerts in January 2016, is at its peak; the choir is well drilled, disciplined and red-blooded in the Russian text; and the three soloists are impeccable. Oleg Dolgov brings a lyrical, seductive tenor voice to the first movement; Tatiana Pavlovskaya is enchanting in the second, secure in intonation at that perilous climax where Rachmaninov has the soprano sing a high G while the orchestral harmony is luring her towards an A flat or an F; and Alexey Markov has a sonorous, burnished quality ideal for the finale. Jansons is well known and acclaimed for the detail that he can bring out of a score, and such is the case here with all sorts of subtle emphases and shifts of dynamics that highlight, for example, an unnerving stab of harmony or, in general, the panoply of bell-like sonorities that Rachmaninov achieves with only the rarest recourse to bells themselves.
Jansons is not averse to tweaking the tempo markings, for instance at the end of the first movement: according to the score, the Meno mosso, Maestoso marking at fig 25 (5'24") holds good until the end of the movement, but Jansons puts his foot on the accelerator at 5'46" in a way that sounds obtrusive first time round because you are not expecting it but which you get used to on repeated listening. In the great scheme of things it is not going to lessen the impact of the recording as a whole. The sustained, proper Lento of the second movement is sublimely judged, more or less on a par in timing with Svetlanov in 1958 and 2002, though Svetlanov exhibited an uncanny ability to reveal and exploit the music’s tensile capacity with a much more spacious reading in 1979. Jansons’s third movement bristles with terror, the chorus excelling in those exacting chromatic vocal parts, the orchestra contributing the shivers and bronze bell images of Edgar Allan Poe as reimagined by Konstantin Balmont, with notable thuds of foreboding from the double basses and bass drum at 5'18". Here, and in the Lento lugubre of the finale, Jansons’s command of rubato and the music’s ebb and flow of dynamic and pacing is innate, inspiring and spot-on.
Jansons has already recorded the Symphonic Dances with the St Petersburg Philharmonic and with the Royal Concertgebouw and, exceptional though those discs are, this latest performance with the BRSO, recorded live in January last year, is even more finely honed, more lithe in its muscle and graced throughout with Jansons’s trademark lucidity and luminosity. The orchestral timbre pits freshness and crispness against mellow warmth, mixing the two in an amalgam that ideally suits the music’s rhythmic bite and echoes of nostalgia. The joy of discs in general is that you can own more than one; I still treasure Svetlanov’s way with both these works (Regis has an excellent 1986 live performance of the Symphonic Dances). But this new Jansons coupling, lustrously recorded, is of such outstanding quality that it is in a class of its own.