juni 2018
Crusell: Clarinet Concertos
Swedish Chamber Orchestra o.l.v. Michael Collins
Deze drie concerto-pronkstukken uit het begin van de 19e eeuw brengen op verrukkelijke wijze het beste van de klarinet als instrument naar boven, en van Michael Collins als speler met echte virtuositeit en karakter. Geniet ervan!
Ik kan me voorstellen dat ik niet de enige ben die voor het eerst kennismaakte met de naam en muziek van Bernhard Henrik Crusell door de 17-jarige Emma Johnson. Toen ze Crusells F mineur Concerto (nr. 2) speelde voor de finale van de BBC Young Musician of the Year-competitie in 1984, was dat een gedurfde en onconventionele keuze die velen van ons deed afvragen waarom we nog nooit eerder zo'n aantrekkelijk werk hadden gehoord - en waarom het een tiener was, in plaats van een vooraanstaande doorgewinterde professional, die de verbeelding had om het nieuw leven in te blazen. Johnson won, memorabel genoeg, de competitie en nam vervolgens het concerto en de twee metgezellen op die hier worden gepresenteerd.
Crusell (1775-1838) staat hoog aangeschreven in de geschiedenis van de Finse muziek, maar nergens anders - tot, dat wil zeggen, de laatste decennia van de 20e eeuw. Hij kreeg pas een vermelding in de eerste editie van Grove of in de meeste andere muziekwoordenboeken in de jaren 1980. Geen van zijn werken is ooit uitgevoerd op de BBC Proms. Dingen veranderen. Als uitvoerder werd Crusell de eerste persoon die Mozarts goddelijke Concerto uitvoerde na de publicatie ervan in 1802, en gaf hij ook de eerste openbare uitvoering van het Kegelstatt Trio. Chandos' eersteklas boekje (Colin Lawson) onthult dat 'meer dan 50 bestaande concertrecensies [van Crusell] geen enkel negatief commentaar opleveren'. Als componist voor de klarinet is hij een bijna exacte tijdgenoot van Weber en Spohr. Zijn drie concerten werden gecomponeerd tussen 1803 en 1812. Hun thema's zijn over het algemeen misschien niet zo memorabel als die van Weber, de orkestratie niet meer dan vakkundig, maar zijn er andere klarinetconcerten van vóór het einde van de 19e eeuw die de virtuoze en lyrische kwaliteiten van de klarinet met meer uitbundigheid en gratie laten zien? In de woorden van de grote Jack Brymer: ‘Hoewel er niets verrassend nieuws is in wat hij te zeggen heeft, zegt Crusell altijd iets dat onze aandacht verdient’.
Alle drie de werken zijn meerdere keren opgenomen sinds Johnsons boeiende ASV-cd's (11/86, 11/89, 9/91), hoewel dit wel eens de eerste keer kan zijn dat de solist in alle drie ook het orkest dirigeert. Collins is op zichzelf al een ervaren dirigent, maar het vergt een buitengewone mate van vaardigheid (en adembeheersing!) om zulke technisch veeleisende solopartijen te spelen en tegelijkertijd de spelers te leiden. Ik denk echter dat hij betere resultaten behaalt dan degenen met het voordeel van twee vrije handen en een dirigeerstok. Zelfs voordat hij een noot heeft geblazen, zul je de voorbeeldige balans tussen de verschillende secties opmerken in het openingstutti van het E flat Concerto (nr. 1). Het is een kenmerk van deze hele opname, los van de precisie en geest die hij overal van zijn medewerkers weet te winnen.
Wat betreft zijn rol als solist kan ik alleen maar zeggen dat Collins' eerste inzending me aan het lachen maakte – en dat bleef zo gedurende de hele lengte van de cd: de openingsflorentie is een snelle opwaartse tonische arpeggio die zo vrolijk en brutaal vloeiend wordt uitgevoerd dat je gewoon wilt applaudisseren. Het zet de toon voor de volgende 74 minuten van (letterlijk) adembenemende bravoure die niet alleen opvalt door Collins' levendige atletisch vermogen, maar ook door het verbazingwekkende scala aan dynamiek en kleuren dat hij produceert – en dat alles zonder ooit de lange lijn en schijnbaar spontane frasering te verstoren. Zijn onberispelijke helderheid en articulatie, vooral bij sommige van de snelheden die hij aanneemt, zijn dingen om je over te verbazen.
Als je van plan bent dit alles af te doen als louter schuim en bubbel, kijk dan naar de langzame bewegingen. Je zult je herinneren dat Mozart dacht dat de klarinet het dichtst bij de menselijke stem stond, en Collins verandert zijn instrument hier in een zijdezachte zanger – en met een veel verfijndere en vloeiendere sonoriteit dan, laten we zeggen, de jonge Emma Johnson. Zijn tempo's zijn overigens ook consequent levendiger dan die van haar, bijvoorbeeld 5'22" in tegenstelling tot haar 6'05" in de pakkende rondofinale van het F mineur Concerto, het meest bekend van de negen delen.
De cd eindigt met een waaghalsreeks variaties op een populair Zweeds lied (vertaald als 'Lieve jongen, leeg het glas') van ene Olof Ålström. 'Het combineert', schrijft Lawson, 'een zekere humor met een niveau van virtuositeit dat zware technische eisen stelt aan de solist.' Het is ook erg leuk. Als je nog twijfelt, zou dit je over de streep moeten trekken.
Andere Crusell-kruisvaarders zijn Martin Fröst, Kari Kriikku en Karl Leister. Ze moeten nu allemaal toegeven aan de nieuwkomer, een algeheel opmerkelijke tour de force van de magnifieke Michael Collins, nog een gouden standaard Chandos-opname om toe te voegen aan zijn eerdere Weber-, Stanford- en Finzi-concertbenchmarks voor het label.
I imagine I am not alone in having first been introduced to the name and music of Bernhard Henrik Crusell by the 17-year-old Emma Johnson. When she played Crusell’s F minor Concerto (No 2) for the final of the BBC Young Musician of the Year competition in 1984 it was a bold and unconventional choice that made many of us wonder why we had never heard such an attractive work before – and why it had been a teenager, rather than a high-profile seasoned pro, who had the imagination to revive it. Johnson, memorably, won the competition and subsequently recorded the concerto and its two companions presented here.
Crusell (1775-1838) ranks high in the history of Finnish music but not elsewhere – until, that is, the last decades of the 20th century. He was not given an entry in the first edition of Grove or indeed in most other music dictionaries until the 1980s. None of his works has ever received a performance at the BBC Proms. Things are changing. As a performer, Crusell became the first person to perform Mozart’s divine Concerto following its publication in 1802, and also gave the first public performance of the Kegelstatt Trio. Chandos’s first-rate booklet (Colin Lawson) reveals that ‘more than 50 extant concert reviews [of Crusell] yield not a single negative comment’. As a composer for the clarinet, he is an almost exact contemporary of Weber and Spohr. His three concertos were composed between 1803 and 1812. Their themes, generally, may not be as memorable as Weber’s, the orchestration no more than craftsmanlike, but are there any other clarinet concertos before the end of the 19th century which show off the virtuoso and lyrical qualities of the clarinet with more exuberance and grace? In the words of the great Jack Brymer, ‘while there is nothing startlingly new in what he has to say, Crusell is always saying something worthy of our attention’.
All three works have been recorded several times since Johnson’s captivating ASV discs (11/86, 11/89, 9/91), though this may well be the first time that the soloist in all three has also directed the orchestra. Collins is an experienced conductor in his own right but it takes an extraordinary degree of skill (and breath control!) to play such technically demanding solo parts while simultaneously leading the players. However, I think he achieves better results than those with the benefit of two free hands and a baton. Even before he has blown a note, you will notice the exemplary balance between the different sections in the opening tutti of the E flat Concerto (No 1). It is a feature of this entire recording, quite apart from the precision and spirit throughout that he wins from his collaborators.
As to his role as soloist, I can only say that Collins’s first entry made me smile – and kept it there for the entire length of the disc: the opening flourish is a rapid upward tonic arpeggio executed with such gleeful, impudent fluency that you simply want to applaud. It sets the tone for the next 74 minutes of (literally) breathtaking bravura notable not merely for Collins’s sprightly athleticism but the amazing range of dynamics and colours he produces – and all without ever interfering with the long line and seemingly spontaneous phrasing. His faultless clarity and articulation, especially at some of the speeds he adopts, are things to marvel at.
If you are of a mind to dismiss all this as mere froth and bubble, turn to the slow movements. You will recall that Mozart thought the clarinet the closest of all instruments to the human voice, and Collins here turns his instrument into a silky-toned singer – and with a far more refined and liquid sonority than, say, the young Emma Johnson. His tempos, incidentally, are consistently livelier than hers as well, for example 5'22" as opposed to her 6'05" in the catchy rondo finale of the F minor Concerto, best known of the nine movements.
The disc concludes with a daredevil set of variations on a popular Swedish song (translated as ‘Dear boy, empty the glass’) by one Olof Ålström. ‘It combines’, writes Lawson, ‘a certain wit with a level of virtuosity that makes severe technical demands on the soloist.’ It is also great fun. If you’re still hesitating, this should tip you over the edge.
Among other Crusell crusaders are Martin Fröst, Kari Kriikku and Karl Leister. They must all now yield to the newcomer, an altogether remarkable tour de force from the magnificent Michael Collins, another gold-standard Chandos recording to add to his earlier Weber, Stanford and Finzi concerto benchmarks for the label.