juli 2018

Siface: L'amor castrato

Filippo Mineccia & Nereydas o.l.v. Javier Ulises Illán

Een slim samengesteld programma duikt in het leven van de 17e-eeuwse castraat Siface, maar het is vooral de zang van Filippo Mineccia die dit zo leuk maakt.

Filippo Mineccia's nieuwe recital neemt als uitgangspunt de omstandigheden rond de dood, op 29 mei 1697, van de castraat Giovanni Francesco Grossi, in heel Europa bekend als Siface naar de rol van de Numidische krijger in Cavalli's Scipione Africano waarin hij in 1671 naam maakte in Rome. Afhankelijk van de leeftijd waarop de operatie werd uitgevoerd, sloot castratie niet noodzakelijkerwijs seksuele activiteit op volwassen leeftijd uit; en enkele maanden voor zijn dood begon Siface, die het grootste deel van zijn carrière in dienst van Francesco d'Este, hertog van Modena, een affaire met Elena Marsili, een weduwe gravin aan het hof van zijn beschermheer, tot afgrijzen van haar broers, die samenspanden met huurmoordenaars om de zanger te laten doodschieten.

Om de voortgang van de affaire in kaart te brengen, creëert Mineccia ‘een kleine denkbeeldige opera-pasticcio voor een enkel personage’ door fragmenten uit de opera’s en oratoria waarmee Siface voornamelijk werd geassocieerd te vervalsen tot een liefdevol, soms erotisch, emotioneel verhaal. De grenzen tussen het heilige en het wereldlijke worden opzettelijk vervaagd, aangezien de aria’s van de heilige uit Stradella’s San Giovanni Battista worden gebruikt om seksuele in plaats van spirituele verlangens uit te drukken, en een scène uit Bassani’s Il Giona hint naar existentiële verzet terwijl we de catastrofe naderen. Francesco d’Este’s zus was Maria van Modena, de vrouw van Jacobus II. Siface werkte beroemd genoeg in Londen tijdens diens regering, hoewel hij het klimaat blijkbaar niet kon verdragen en eerder vertrok dan verwacht. Mineccia bevat Purcells ‘My song shall be alway’, hoewel het de vraag is of het voor Siface is geschreven: de tessituur ervan ligt, zo valt op, een fractie hoger dan de rest van de muziek die Mineccia ons hier geeft.

Dit is echter repertoire dat voor het grootste deel uitstekend past bij zijn donkere, knap klinkende alt. Lange, langzaam ontvouwende lijnen worden met volmaakt gemak volgehouden en zijn coloratuur heeft een bewonderenswaardige vloeibaarheid. Je bent je soms bewust van druk in zijn hoge registers, en ‘My song shall be alway’ ligt in het bijzonder een fractie te hoog voor hem. Daartegenover moet de schoonheid van zijn zachte zang worden gesteld. De pianissimos waarmee hij ‘Hor ch’in sopor profondo’ uit Agostini’s Il ratto delle Sabine begint, zijn tegelijk sensueel en verfijnd, en de gedempte, afscheidsaria, ‘Dormi o fulmine’ uit Alessandro Scarlatti’s La Giuditta, is gewoonweg adembenemend. Het Spaanse ensemble Nereydas speelt met precisie en elan voor Javier Ulises Illán en komt tot zijn recht in de orkestrale fragmenten die stemmingswisselingen aangeven naarmate het recital vordert. Het is een fascinerende cd. Luister er vooral naar.

Filippo Mineccia’s new recital takes as its starting point the circumstances surrounding the death, on May 29, 1697, of the castrato Giovanni Francesco Grossi, known Europe-wide as Siface after the role of the Numidian warrior in Cavalli’s Scipione Africano in which he made his name in Rome in 1671. Depending on the age at which the operation was performed, castration did not necessarily preclude sexual activity in adulthood; and some months before his death, Siface, who spent most of his career in the service of Francesco d’Este, Duke of Modena, began an affair with Elena Marsili, a widowed Countess at his patron’s court, to the horror of her brothers, who conspired with hired assassins to have the singer shot.

To chart the progress of the affair, Mineccia creates ‘a small imaginary opera-pasticcio for a single character’ by forging extracts from the operas and oratorios with which Siface was primarily associated into an amatory, at times erotic, emotional narrative. The boundaries between sacred and secular are deliberately blurred as the saint’s arias from Stradella’s San Giovanni Battista are pressed into service to express sexual rather than spiritual desire, and a scene from Bassani’s Il Giona hints at existential defiance as we approach the catastrophe. Francesco d’Este’s sister was Mary of Modena, wife of James II. Siface famously worked in London during the latter’s reign, though he apparently couldn’t abide the climate and left earlier than anticipated. Mineccia includes Purcell’s ‘My song shall be alway’, though whether it was written for Siface is debatable: its tessitura, one notices, lies fractionally higher than the rest of the music Mineccia gives us here.

This is repertory, however, that for the most part suits his dark, handsome-sounding alto uncommonly well. Long, slowly unfolding lines are sustained with consummate ease and his coloratura has admirable liquidity. You’re aware of pressure at times in his upper registers, and ‘My song shall be alway’, in particular, lies fractionally too high for him. Against that must be set the beauty of his soft singing. The pianissimos with which he begins ‘Hor ch’in sopor profondo’ from Agostini’s Il ratto delle Sabine are at once sensual and exquisite, and the hushed, valedictory closing aria, ‘Dormi o fulmine’ from Alessandro Scarlatti’s La Giuditta, is simply breathtaking. The Spanish period ensemble Nereydas play with precision and élan for Javier Ulises Illán, coming into their own in the orchestral extracts that signal shifts in mood as the recital progresses. It’s a fascinating disc. Do listen to it.