juli 2018

Mahler: Symphony No. 5

Düsseldorf Symphony Orchestra o.l.v. Adam Fischer

Deze Mahler-cyclus ontwikkelt zich tot een waarlijk prachtige cyclus; deze Vijfde heeft alle kenmerken die we al van Adam Fischer hebben gezien: briljant musiceren.

Adam Fischers verwantschap met deze muziek lijkt exponentieel te groeien met elke opeenvolgende aflevering van wat nu al een uitzonderlijke Mahlercyclus blijkt te zijn. Er is een stilistisch en emotioneel begrip dat verder gaat dan de nauwkeurig geannoteerde partituren. Het heeft te maken met instinct en temperament, de meest waardevolle eigenschappen van een dirigent; en het heeft te maken met een alchemie met zijn orkest - de Düsseldorfer Philharmoniker - die ver boven hun gewicht bokst en wiens karakterisering altijd spontaan aanvoelt, nooit geschoold. Misschien wel het meest indrukwekkende aan dit verslag van de Vijfde symfonie is het 'in het moment'-gevoel dat het van begin tot eind oproept.

En zo voorspelt de zenuwslopende trompetfanfare een heel ander soort begrafenismars, waarbij de gelijkmatig emotieloze melodie die het biedt (een vergissing om het duidelijk expressief te maken) in heftig contrast staat met de verpletterende tromroffels die het accentueren. Er is een mate van afstandelijkheid in Fischers voordracht. En dan komt de centrale ontlading van de beweging, een huil van angst en spot die net zo intens en overdreven is (en meedogenloos helder – houtblazersdetails, zelden gehoord, komen levendig door) als Mahlers schoktactieken dat zijn. De rietachtige terugkeer van de mars is huiveringwekkend effectief met de daaropvolgende implosie van de muziek op de een of andere manier onvermijdelijk.

Fischer maakt terecht iets heel dramatisch van de attacca in het tweede deel van de ‘verweven’ eerste en tweede beweging, de laatste een donkerdere, bozere, andere kant van de eerste met al zijn plotselinge desintegraties en vergeefse pogingen tot lyrische verlichting. De episode van de solocello's hier is diep weemoedig, naar binnen gericht. Maar de turbulentie overheerst in inktzwarte verzadigingen van geluid. De verschrikkelijke emotionele last die Mahler en Fischer overbrengen op 10'33" met alle snaren in hun laagste borstregisters is op een manier schrijnend die alleen Bernstein in zijn beroemde opname van de Wiener Philharmoniker zo nadrukkelijk durft te benadrukken. Dit alles maakt het ene hoopvolle moment van helderheid in het deel – de voorspelling van de zonnige coda van de symfonie – des te uitbundiger.

De kern van de symfonie – het buitengewone Scherzo – is natuurlijk wat de echte Mahlerianen echt onderscheidt van de bedriegers. De doodzonde hier is om te haasten. Het gaat erom Mahler op zijn woord te geloven en ruimte te vinden in en rond het geluid om het ene perspectief in mijmering en ontzag te laten openen naar het andere. Terwijl de solohoorn (niet vermeld) en zijn gestopte 'echo' elkaar over de valleien oproepen, is er die rustieke, enigszins aarzelende, ongemakkelijke pizzicato-passage waarin Mahler zijn solohobo aarzelend (of 'verlegen', zoals hij aangeeft it) zijn of haar interpretatie van een van de belangrijkste melodieën van de beweging. Fischer maakt magie van de hele episode, en terwijl deze specifieke Ländler kosmisch wordt en de hoorns opnieuw naar de sterren reiken, is het alsof de hele natuur stopt om te luisteren. Er is echt geen meer vertellend verslag van deze beweging geweest sinds Bernstein en het is een eerbetoon aan de Düsseldorfse spelers dat ze zoveel van de instinctieve traditie van hun Weense tegenhangers kunnen opbrengen.

Een ander aspect van Fischers Mahler dat uitnodigt tot vergelijkingen met slechts een selecte groep is de improviserende aard van de frasering: al die complexe en uitdagende rubato's die de syntaxis vormen van Mahlers zeer specifieke muzikale taal. Het gevormde Adagietto is precies dat, vloeiend en soepel in zijn zang. Het is sierlijk en oprecht, en helemaal niet overdreven gestoffeerd in termen van snelheid of geluid. Maar niemand heeft er ook een stopwatch bij gepakt. Het duurt net zo lang als het duurt (ongeveer 10 minuten), alsof het ontstaat tijdens het spelen, met momenten als de verzwakte frase die leidt tot de glissando-zucht die fris en verrassend klinken.

Ook de finale is lichtvoetig en ik merk vooral de manier op waarop het adagietto-materiaal wordt belucht en tot dansen wordt gebracht - ritmisch en elegant gedraaid, maar gespierd en uitbundig in de grote climaxen. De coda is behoorlijk opwindend, waarbij Fischer zichzelf een fantastisch uitgebreide ontlading gunt.

Dit is een Mahler-symfonie waar een duidelijke en blijvende aanbeveling is: Bernsteins VPO-verslag van DG is vrijwel ongeëvenaard. Maar het feit dat Fischer er zelfs maar in de buurt komt, getuigt van zijn empathie met deze muziek. Ik kan niet wachten tot de symfonieën komen. Ik weet zeker dat hij niet zal teleurstellen.

Adam Fischer’s kinship with this music seems to grow exponentially with each successive instalment of what is already proving an exceptional Mahler cycle. There’s a stylistic and emotional understanding which goes beyond the precisely annotated scores. It has to do with instinct and temperament, a conductor’s most precious attributes; and it has to do with an alchemy with his orchestra – the Düsseldorf Philharmonic – who punch way above their weight and whose characterisation always feels spontaneous, never schooled. Perhaps the most impressive thing about this account of the Fifth Symphony is the ‘in the moment’ feeling it engenders from first to last.

And so the nerve-racking trumpet fanfare portends an altogether different kind of funeral march where the evenly unemotional melody it proffers (a mistake to make it obviously expressive) is in violent contrast to the crushing drum rolls which punctuate it. There’s a degree of detachment in Fischer’s delivery. And then comes the central release of the movement, a howl of anxiety and derision as intense and overwrought (and ruthlessly clear – woodwind detail, rarely heard, coming through vividly) as Mahler’s shock tactics are wont to be. The reediness of the march’s return is chillingly effective with the ensuing implosion of the music somehow inevitable.

Fischer rightly makes something very dramatic of the attacca into the second part of the ‘twinned’ first and second movements, the latter a darker, angrier, flip-side of the first with all its sudden disintegrations and vain attempts at lyric relief. The solo cellos’ episode here is deeply wistful, inward-looking. But the turbulence prevails in inky black saturations of sound. The terrible burden of emotion that Mahler and Fischer convey at 10'33" with all the strings in their lowest chest registers is harrowing in a way that only Bernstein in his famous Vienna Philharmonic recording dares to underline so emphatically. All of which makes the one hopeful moment of brightness in the movement – the premonition of the symphony’s sunny coda – the more exultant.

The core of the symphony – the extraordinary Scherzo – is, of course, what truly separates the real Mahlerians from the impostors. The cardinal sin here is to hurry. It’s all about taking Mahler at his word and finding space in and around the sound to allow one perspective to open on to another in reverie and awe. As the solo horn (not credited) and its stopped ‘echo’ summon each other across the valleys there’s that rustic, slightly tentative, awkward pizzicato passage into which Mahler has his solo oboe hesitantly (or ‘shyly’, as he marks it) offer his or her take on one of the movement’s key tunes. Fischer makes magic of the whole episode, and as this particular Ländler grows cosmic and the horns once more reach for the stars it’s as if all nature stops to listen. There really hasn’t been a more telling account of this movement since Bernstein and it is a tribute to the Düsseldorf players that they can muster so much of the instinctive tradition of their Viennese counterparts.

Another aspect of Fischer’s Mahler that invites comparisons with only a select few is the improvisatory nature of the phrasing: all those complex and challenging rubatos that are the syntax of Mahler’s very particular musical language. The shapely Adagietto is just that, fluid and pliant in its songfulness. It is graceful and heartfelt, and not at all over-upholstered in terms of speed or sound. But nor has someone taken a stopwatch to it. It takes as long as it takes (around 10 minutes) as if it’s created in the playing of it, with moments like the attenuated phrase leading to the glissando sigh sounding fresh and surprising.

The finale, too, is light on its feet and I particularly note the way in which the adagietto material is aerated and made to dance – rhythmic and elegantly turned but muscular and exultant in the big climaxes. The coda is properly thrilling, with Fischer allowing himself a fabulously expansive release.

This is one Mahler symphony where there is a clear and enduring recommendation: Bernstein’s VPO account on DG is pretty peerless. But the fact that Fischer comes even close is testament to his empathy with this music. I can’t wait for the symphonies to come. I feel sure that he won’t disappoint.