augustus 2018

John Adams: Doctor Atomic

BBC Symphony Orchestra o.l.v. John Adams

De partituur van John Adams, afwisselend stuwend en mysterieus, leidt ons op krachtige wijze door een andere opvallende opera die de morele dilemma's onderzoekt die de moderniteit met zich meebrengt, allemaal briljant uitgevoerd.

Vergeet Nixon in China: Doctor Atomic is misschien wel John Adams' beste operaprestatie tot nu toe. Duister, verontrustend maar krachtig meeslepend, Doctor Atomic volgt de laatste gespannen dagen voorafgaand aan de test van de eerste atoombomexplosie door J Robert Oppenheimer en zijn team van wetenschappers in Alamogordo Desert, New Mexico, in juli 1945.

In Act 1 worden Oppenheimers steeds levendigere discussies met zijn natuurkundige collega's in het Manhattan Project-laboratorium in Los Alamos - en later met militair personeel op de testlocatie in Alamogordo - afgewisseld met tedere momenten tussen de wetenschapper en zijn vrouw, Kitty, waarin ze hem zachtjes berispt. Act 2 pendelt heen en weer tussen het huishouden van de Oppenheimers (vertegenwoordigd door Kitty, haar twee jonge kinderen en de Indiase meid, Pasqualita), en de aftelling naar de detonatie zelf, die op een gegeven moment in gevaar komt door ongunstige weersomstandigheden. Met de Amerikaanse legercommandant generaal Leslie Groves die beveelt dat de test doorgaat, ongeacht de elektrische storm die over de woestijnbodem raast, stijgt de muziek naar een angstaanjagend hoogtepunt. In de griezelige stilte die volgt, is een eenzame Japanse stem te horen die smeekt om water in een voorgevoel van de verwoestende explosies die Hiroshima en Nagasaki slechts een paar weken later zouden vernietigen.

Doctor Atomic combineert de psychologische intensiteit van The Death of Klinghoffer met de grootschalige dimensies van Nixon in China. Het was echter niet eenvoudig om de juiste balans tussen de twee te vinden en eerdere geënsceneerde producties leden onder een gebrek aan consistentie: het drama op het podium leek soms de muzikale flow te hebben belemmerd.

Deze opname, gemaakt tijdens studiosessies in Maida Vale gevolgd door een liveconcert in het Barbican Centre in april 2017, is een openbaring. Zonder de enscenering mag het dramatische verhaal van de opera zich ontvouwen via de muziek zelf in plaats van via de acties van de personages. Gerald Finley is opnieuw heerszuchtig als Oppenheimer – een koud, rationeel uiterlijk dat eindelijk twijfels en angsten blootlegt die eronder sluimeren, zoals te horen is in het emotioneel geladen ‘Batter my heart’ aan het einde van Act 1. Julia Bullock levert ook een uitstekende, afgeronde prestatie als Kitty Oppenheimer. Koel en ingetogen aan het begin van haar aria uit Act 1 ‘Am I in your light?’, laat ze het personage nooit afglijden naar karikatuur of overdrijving.

Maar het zijn het BBC Symphony Orchestra en BBC Singers die hier echt opvallen. Razendscherp van begin tot eind blijft het orkest zeer responsief op de vaak complexe polyritmische patronen en pulsaties van het werk, met tempo en tempo perfect beoordeeld onder leiding van de componist zelf. Het refrein is even effectief, waardoor de helderheid behouden blijft voor de stillere, dromerige delen en een zekere mate van controle wordt toegepast op luidere momenten. De krachtige, angstaanjagende evocatie van Vishnu aan het einde van Act 2 scène 3 (‘Bij het zien hiervan’) is absoluut aangrijpend, net als de uitvoering gedurende het hele stuk. Een echte aanrader

Forget Nixon in China: Doctor Atomic is arguably John Adams’s finest operatic achievement to date. Dark, disturbing yet powerfully compelling, Doctor Atomic traces the final fraught days leading up to the testing of the first atomic bomb explosion by J Robert Oppenheimer and his team of scientists at Alamogordo Desert, New Mexico, in July 1945.

In Act 1, Oppenheimer’s increasingly animated discussions with his physicist colleagues at the Manhattan Project laboratory at Los Alamos – then later with military personnel at the test site at Alamogordo – is juxtaposed with tender moments between the scientist and his wife, Kitty, where she gently chides him. Act 2 shuttles back and forth between the Oppenheimers’ household (represented by Kitty, her two young children and the Indian maid, Pasqualita), and the countdown to the detonation itself, which at one point is thrown into jeopardy due to adverse weather conditions. With US Army commander General Leslie Groves ordering the test to go ahead regardless of the electrical storm sweeping across the desert floor, the music wells up to a terrifying climax. In the eerie silence that follows, a lone Japanese voice is heard pleading for water in a premonition of the devastating explosions that would destroy Hiroshima and Nagasaki only a few weeks later.

Doctor Atomic fuses the psychological intensity of The Death of Klinghoffer with Nixon in China’s large-scale dimensions. However, achieving the right balance between the two has not been easy, and previous staged productions have suffered from a lack of consistency: the drama on stage appears sometimes to have inhibited the musical flow.

This recording, taken from studio sessions conducted at Maida Vale followed by a live concert performance at the Barbican Centre in April 2017, is a revelation. Stripped of its staging, the opera’s dramatic narrative is allowed to unfold through the music itself rather than through characters’ actions. Gerald Finley is imperious once more as Oppenheimer – a cold, rational exterior finally exposing doubts and fears that lurk underneath, as heard in the emotionally charged ‘Batter my heart’ at the end of Act 1. Julia Bullock also produces an excellent, rounded performance as Kitty Oppenheimer. Cool and restrained at the beginning of her Act 1 aria ‘Am I in your light?’, she never allows the character to slip into caricature or exaggeration.

But it is the BBC Symphony Orchestra and BBC Singers who really stand out here. Razor sharp from beginning to end, the orchestra remain highly responsive to the work’s often complex polyrhythmic patterns and pulsations, with tempo and pacing perfectly judged under the composer’s own direction. The chorus is equally effective, ensuring that clarity is retained for the quieter dreamlike sections, and a measure of control applied to louder moments. The powerful, terrifying evocation of Vishnu at the end of Act 2 scene 3 (‘At the sight of this’) is absolutely gripping, as indeed is the performance throughout. Highly recommended