Awards Issue 2018

Six Evolutions - Bach: Cello Suites

Yo-Yo Ma

De derde doortocht van de bejubelde virtuoos door Bachs diepgaande Solo Cello Suites op plaat is er een die rijk is aan karakter en gevoeligheid; persoonlijke en diep reflecterende muziek.

Regelmatige lezers van Gramophone zullen ongetwijfeld weten dat er talloze uitzonderlijke opnames zijn van Bachs zes cellosuites, van Casals en Fournier tot Gendron, Starker, Schiff, Shafran, Isserlis en nog veel, veel meer, allemaal essentiële luisterstukken voor iedereen die van deze goddelijke muziek houdt. Maar zelfs naar die verheven normen springt deze set eruit als nogal speciaal. Het is interessant hoe in 1983 Yo Yo Ma's uitvoeringen van de suites (zijn eerste officiële opnames ervan) relatief eenvoudig waren, zelfs formeel. De tussenliggende 35 jaar hebben een aanzienlijke versoepeling en verlichting in zijn aanpak gezien, met een rijkdom aan toegevoegde tonale variatie en een neiging om muzikale hoeken te omzeilen zonder de lijn te verpesten. Rubato is misschien een te sterk woord voor wat hij nu doet, meer een detecteerbaar element van ademhaling (in termen van frasering dan, niets hoorbaars), een heldere eb en vloed, een gevoel van symbiotische associatie spinnend met elke suite, en elke beweging binnen een suite. Ook speelt hij soms bewegingen attacca, zodat elk werk echt een stuk wordt.

Ma's benadering van timing is vaak net zo gevoelig als zijn benadering van de noten zelf, de zacht retorische (geschreven) pauze van 2'57"-2'59" in de Prelude van de Tweede Suite (track 7), bijvoorbeeld, die een opvallend element van spanning toevoegt aan het betoog. Dit ontroerende interpretatieve gebaar is gebruikelijk in al zijn drie opnames.

Ma’s uitvoering van de Allemande uit dezelfde suite is ronduit prachtig: er gebeurt zoveel in de ruimte van 3'27" dat ik alleen Heifetz kan citeren ter vergelijking, niet dat de twee spelers ook maar enigszins op elkaar lijken (dat doen ze niet), maar meer omdat ze allebei zoveel expressieve variatie in slechts een paar zinnen stoppen. Ook de Menuets; nogmaals, als je de twee versies van dat deel in de Tweede Suite vergelijkt, is dit nieuwste aanbod zoveel lichter, karaktervoller en strakker dan zijn vroegste voorganger.

Een van de meest relevante vergelijkingspunten tussen Ma’s drie versies van de Suites is de Sarabande uit de C majeur Suite (nr. 3), waarvan de tweede, gerecenseerd door Lionel Salter in februari 1998, als ‘echt sentimenteel’ werd beschouwd, waar ik het toevallig niet mee eens ben. Mijn persoonlijke reactie neigt meer naar ‘somber gevoel’: de eerste opname, die wordt begroet met meer expressief vibrato, is eigenlijk meer op gelijke hoogte met de Old School, terwijl Ma’s nieuwste versie sneller is en weemoediger dan beide voorgangers. Hoe mooi ook, de processionele breedte van de Sarabande van de Vierde Suite, de expressieve delicatesse van de Allemande van de Vijfde Suite, de elasticiteit van de Courante en de aangrijpende gevoelloosheid van de Sarabande. En heeft de vrijgevochten Allemande van de Zesde Suite ooit meer geklonken als een spontane improvisatie, of heeft de Sarabande openlijker gehuild?

Het lijkt mij dat hoe vaker Ma deze werken speelt – en hij speelt ze heel vaak, met talloze ‘recital’-cycli in het verschiet – hoe meer hij er nieuwe niveaus van spontaniteit aan toevoegt, de pittige Gigue van de Derde Suite bijvoorbeeld, die geleidelijk aan spanning opbouwt (het is nu brutaal argumentatief). Metaforisch gesproken, voor deze laatste set van de Suites heeft Ma een sentiment overgenomen dat zo aangrijpend door Blake is verwoord in een favoriet aforisme, namelijk dat ‘geen vogel te hoog zweeft als hij met zijn eigen vleugels zweeft’. Inmiddels zijn Ma's vleugels volgroeid. Zijn vermogen om te zweven lijkt onbegrensd, zijn vermogen om dynamiek en tempo's op het minste moment te veranderen en de vreugde van zijn liltende ritmes zijn inspirerend. Ik denk niet dat hij ooit een betere opname heeft gemaakt en zijn persoonlijke boekjesnotities helpen een conceptuele setting te bieden voor zijn spel.

Regular readers of Gramophone will surely know that there are numerous exceptional recordings of Bach’s six Cello Suites, from Casals and Fournier through to Gendron, Starker, Schiff, Shafran, Isserlis and many, many more, all of them essential listening for all those who love this divine music. But even by those exalted standards this set stands out as rather special. It’s interesting how in 1983 Yo Yo Ma’s performances of the Suites (his first official recordings of them) were relatively straightforward, even formal. The intervening 35 years have witnessed a significant loosening and lightening in his approach, with a wealth of added tonal variety and a tendency to ease around musical corners without spoiling the line. Rubato is perhaps too strong a word for what he does now, more a detectable element of breathing (in terms of phrasing that is, nothing audible), a limpid ebb and flow, spinning a sense of symbiotic association with each suite, and each movement within a suite. Also he sometimes plays movements attacca so that each work emerges very much of a piece.

Ma’s approach to timing is often as sensitive as his approach to the notes themselves, the gently rhetorical (written) pause from 2'57"-2'59" into the Prelude of the Second Suite (track 7), for example, which adds a noticeable element of suspense to the argument. This touching interpretative gesture is common to all three of his recordings.

Ma’s performance of the Allemande from the same suite is quite simply wonderful: so much incident passes within the space of 3'27" that I can only cite Heifetz for comparison, not that the two players sound in the least alike (they don’t), more because both pack so much expressive variety into a mere few phrases. Also the Menuets; again, comparing the two versions of that movement in the Second Suite, this latest offering is so much lighter, more characterful and tautly sprung than its earliest predecessor.

One of the most pertinent points of comparison between Ma’s three versions of the Suites is the Sarabande from the C major Suite (No 3), the second of which, reviewed by Lionel Salter in February 1998, was deemed ‘really sentimental’, which as it happens I disagree with. My personal reaction veers more towards ‘sombre feeling’: the first recording, which is greeted with more in the way of expressive vibrato, is actually more on a par with the Old School whereas Ma’s newest take is swifter and more wistful than either of its predecessors. How beautiful, too, the processional breadth of the Fourth Suite’s Sarabande, the expressive delicacy of the Fifth Suite’s Allemande, the elasticity of its Courante and the affecting numbness of its Sarabande. Also, has the Sixth Suite’s freewheeling Allemande ever sounded more like a spur-of-the-moment improvisation, or its Sarabande cried more openly?

It seems to me that the more Ma plays these works – and he plays them a great deal, with numerous ‘recital’ cycles in the offing – the more he brings to them new found levels of spontaneity, the Third Suite’s punchy Gigue, for example, which gradually builds in tension (it’s now boldly argumentative). Speaking metaphorically, for this latest set of the Suites Ma has taken on board a sentiment so poignantly expressed by Blake in a favourite aphorism, namely that ‘no bird soars too high if he soars with his own wings’. By now, Ma’s wings are fully grown. His capacity for soaring seems limitless, his ability to minutely alter dynamics and tempos at the least prompting and the joy of his lilting rhythms are inspirational. I don’t think he has ever made a greater recording and his personal booklet notes help provide a conceptual setting for his playing.