Awards Issue 2018

Brahms: Symphonies

Berlin Staatskapelle o.l.v. Daniel Barenboim

Barenboims voortreffelijke leiding van de Berliner Staatskapelle – in de eerste plaats een operaorkest – werpt hier meer vruchten af ​​in krachtige uitvoeringen van Brahms’ orkestrale meesterwerken

Wat een verschil maakt een orkest: een orkest, let wel, dat het grootste deel van een kwart eeuw is gekoesterd en geperfectioneerd in de muziek waarvoor het is geboren om te spelen.

De Berlin Staatskapelle is een operaorkest dat ook concerten geeft, wat verklaart waarom, toen Daniel Barenboim in 1992 de Berliner Staatsoper erfde, Beethoven net zo'n prioriteit had als Wagner. Nu is het Brahms' beurt in een cyclus van de vier symfonieën van zeldzame afkomst en waarde.

De opnamen werden gemaakt in de nieuwste zaal van Berlijn, de 700 zitplaatsen tellende Pierre Boulez Saal van de Barenboim-Said Akademie. De mix van helderheid, intimiteit en kracht die de technici hier hebben kunnen bereiken, past als een handschoen bij de glans en gloed van deze Staatskapelle-uitvoeringen.

Dit is Barenboims tweede opgenomen Brahms-cyclus. De eerste was met het Chicago Symphony in 1993, slechts twee jaar nadat hij het orkest van Georg Solti had overgenomen. Als de inwoners van Chicago ooit een kenmerkend Brahms-geluid hadden gehad, was dat allang verdwenen; texturen waren glanzend geworden, ritmes gestroomlijnd, met weinig ruimte voor het soort inwoning dat Brahmsianen van de oude Duitse school als vanzelfsprekend zouden hebben beschouwd.

Vergelijk het felle en over het algemeen vreugdeloze Chicago-verslag van de finale van de Tweede symfonie met de nieuwe Berlijnse versie, waar de muziek haar tijd afwacht, ritmes zachtjes worden opgetild en het toneel op de juiste manier is klaargezet voor de culminerende halleluja's van de symfonie. Of vergelijk de diepe okerkleur van de Berlijnse cello's en de sprekende schoonheid van hun frasering aan het begin van het langzame deel van de symfonie met de snellere uitvoering in Chicago, waar de frasering aanvoelt als schilderen op nummer.

Toen Barenboim dit voormalige Oost-Duitse ensemble overnam, beschreef hij het als 'een beetje als het tegenkomen van een prachtige verzameling antieke meubels; het vakmanschap was superieur, maar er lag een dikke laag stof over alles’. Zo nauwgezet heeft hij de afgelopen jaren gewerkt aan de tonale smederij van Brahms’ muziek dat we nu geluiden hebben die waarschijnlijk niet meer in Berlijn zijn gehoord sinds de Furtwängler-jaren.

Sommigen zullen de voorkeur geven aan Brahms met lichtere strijkers en nog meer voorwaartse blaasinstrumenten. Maar niet het minste wonder hier is dat, ondanks het meer ‘gemengde’ geluid van de Berlijnse blaasinstrumenten of de cultivering van wat Furtwängler ‘een echte legato’ zou hebben genoemd door de strijkers, texturen nooit verstopt raken of details worden onderdrukt. Integendeel, zo zijn de vaardigheden van de spelers en Barenboims eigen nauwgezette observatie van Brahms’ frasetekens en dynamiek.

Wat betreft Barenboims tempo van de muziek, er is een breedte aan uitingen die je ook zult vinden in Kurt Sanderlings vereerde Dresden-cyclus uit 1971 72 en in de te weinig bekende (maar onlangs opnieuw uitgegeven) opnamen uit het midden van de jaren 60 die de Wiener Philharmoniker maakte met Sir John Barbirolli, Barenboims mentor destijds. Dat wil niet zeggen dat dit langzame uitvoeringen zijn. De Eerste symfonie krijgt een lezing van expeditiedoel, met een zo tumultueuze weergave van de finale als je waarschijnlijk zult horen; en de meer gevestigde Tweede blijft niet ver achter in zijn momenten van beroering, overgave en bevrijding.

Wat zeker is, is dat dit geen uitvoeringen zijn die op de klok moeten worden gemeten. Ik denk aan het gevoel van stilstand rond het verre, luide onderwerp in het langzame deel van de Derde symfonie dat Brahms (en Elgar) zo achtervolgde. Op momenten als deze houdt Barenboim de tijd stil en roept hij het stilste spel van zijn orkest op, waardoor er een ware olamische stilte ontstaat.

Dit kan mislukken, zoals in de afsluitende passacaglia van de Vierde symfonie, waar er geen echt momentum is voor het middenpunt. Ook het machtige Scherzo van de symfonie is op geen enkele manier 'jocose'. Dit is geen kwestie van tempo; Barbirolli is net zo afgemeten. Wat anders is, is de Meistersinger-achtige gang en het cock-a-snook-gevoel dat Barbirolli en de Wiener Philharmoniker aan de muziek geven. Maar daarnaast moet ook dat stortvloedige verslag van de Eerste symfonie, de geweldige Tweede en een uitvoering van de Derde (de grote lakmoesproef) worden geplaatst die je waarschijnlijk niet beter zult horen.

Het 'in rust herdachte' aspect van deze lezingen is misschien niet voor elke dag; noch zullen ze zichzelf zomaar aanbevelen bij alle smaken in ons tijdperk van scherpe ellebogen en snelle voortbeweging. (Chailly's prachtige Leipzig-set biedt het perfecte tegengif.) Maar dit zijn geen 'here today, gone tomorrow'-uitvoeringen, zoals zoveel latere Brahms-opnamen. Ze belichamen diepere herinneringen en zoeken naar grotere horizonten, zoals Brahms zelf deed toen hij deze verbazingwekkende werken creëerde.

What a difference an orchestra makes: an orchestra, mind you, that has been nurtured and honed for the best part of a quarter of a century in music it was born to play.

The Berlin Staatskapelle is an opera orchestra that also plays concerts, which explains why, when Daniel Barenboim inherited the Berlin State Opera in 1992, Beethoven was a priority as well as Wagner. Now it is Brahms’s turn in a cycle of the four symphonies of rare pedigree and worth.

The recordings were made in Berlin’s newest hall, the 700-seat Pierre Boulez Saal of the Barenboim-Said Akademie. The blend of clarity, intimacy and power the engineers have been able to achieve here fits the lustre and glow of these Staatskapelle performances like a glove.

This is Barenboim’s second recorded Brahms cycle. The first was with the Chicago Symphony in 1993, just two years after he inherited the orchestra from Georg Solti. If the Chicagoans had once boasted a distinctive Brahms sound, it had long gone; textures had become glossy, rhythms streamlined, with little room for the kind of indwellings Brahmsians of the old German school would have taken as a given.

Compare the fierce and generally joyless Chicago account of the finale of the Second Symphony with the new Berlin version, where the music bides its time, rhythms are gently sprung and the stage is properly set for the symphony’s culminating hallelujahs. Or compare the deep ochre of the Berlin cellos and the speaking beauty of their phrasing at the start of the symphony’s slow movement with the rather swifter Chicago performance, where the phrasing has the feel of painting by numbers.

When Barenboim took over this former East German ensemble, he described it as ‘as little bit like encountering a wonderful collection of antique furniture; the workmanship was superb but there was a thick layer of dust over everything’. Such has been his painstaking work in the tonal forge of Brahms’s music these past years that what we now have are sounds the like of which have probably not been heard in Berlin since the Furtwängler years.

Some will prefer Brahms with lighter strings and yet more forward winds. But not the least of the wonders here is that, despite the more ‘blended’ sound of the Berlin winds or the strings’ cultivation of what Furtwängler would have called ‘a true legato’, textures are never clogged or detail suppressed. Quite the reverse, in fact, such are the players’ skills and Barenboim’s own meticulous observation of Brahms’s phrase marks and dynamics.

As to Barenboim’s pacing of the music, there is a breadth of utterance here you will also find in Kurt Sanderling’s revered 1971 72 Dresden cycle and in the too little known (but recently reissued) mid 1960s recordings which the Vienna Philharmonic made with Sir John Barbirolli, Barenboim’s mentor at the time. Which is not to say that these are slow performances. The First Symphony receives a reading of expeditionary purpose, with as tumultuous an account of the finale as you are likely to hear; and the more settled Second is not far behind in its moments of turmoil, abandon and release.

What is certain is that these are not performances to be measured by the clock. I think of the sense of stasis surrounding the distant, tolling subject in the Third Symphony’s slow movement which so haunted Brahms (and Elgar). It’s at moments such as this that Barenboim arrests time and, summoning the quietest of quiet playing from his orchestra, creates a true olamic silence.

This can misfire, as in the Fourth Symphony’s culminating passacaglia, where there is no real momentum before the midway point. Nor is the symphony’s mighty Scherzo in any way ‘jocose’. This is not a matter of tempo; Barbirolli is just as measured. What is different is the Meistersinger-like gait and cock-a-snook feel Barbirolli and the Vienna Philharmonic bring to the music. Yet alongside this must be set that torrential account of the First Symphony, the superb Second and a performance of the Third (the great litmus test) that you’re unlikely to hear bettered.

The ‘recollected in tranquillity’ aspect of these readings may not be for every day; nor will they readily commend themselves to all tastes in our age of sharp elbows and high-speed locomotion. (Chailly’s fine Leipzig set offers the perfect antidote.) But these are not ‘here today, gone tomorrow’ performances, as so many latter-day Brahms recordings are. They embody deeper memories and seek out larger horizons, as Brahms himself did when he created these astonishing works.