Awards Issue 2018
Rossini: Semiramide
Opera Rara Chorus & Orchestra of the Age of Enlightenment o.l.v. Sir Mark Elder
Een geweldige triomf voor Opera Rara, een label waarvan het kampioenschap van (vaak verwaarloosde) opera’s – door briljante uitvoerders en in studio-omstandigheden – niet genoeg geprezen kan worden.
Semiramide is de laatste en langste van de 32 opera's die Rossini voor Italië schreef. Gebaseerd op Voltaires tragedie Sémiramis (1748), vertelt het over de Babylonische koningin; de listen van Assur, haar voormalige geliefde met wie ze had samengespannen om haar man, de overleden koning, te vermoorden; en de Orestes-achtige terugkeer van haar verlaten zoon Arsace. Er zijn ook echo's van Hamlet en Macbeth, toneelstukken die Voltaire in zijn jeugd bewonderde. Rossini's behandeling is in wezen neoklassiek, meer Jacques-Louis David dan Théodore Géricault, zoals deze prachtig bedachte en uitstekend uitgevoerde nieuwe Opera Rara-opname zonder meer bevestigt.
Hoewel we betoverd waren door de enigszins ingekorte Decca-opname uit 1966 met Joan Sutherland en de jonge Marilyn Horne, beseften we pas na de publicatie van Philip Gossetts nieuwe Critical Edition in 1990 hoe groots een complete Semiramide kan zijn. De Metropolitan Opera in New York bracht een eerbetoon aan de editie met een krachtige nieuwe enscenering (ArtHaus Musik, A/02 – nla) met June Anderson, Marilyn Horne en Samuel Ramey, een beroemde Assur; maar aangezien de complete opera maar liefst vijf uur in het theater in beslag nam, moest ook dit worden ingekort.
Deutsche Grammophon maakte de eerste complete opname in 1992. Het had geloofwaardig en krachtig gecast moeten zijn, maar dat deed het niet, grotendeels dankzij Ion Marins roekeloze dirigeerkunst. Twintig jaar later nam Naxos het live en compleet op tijdens het Rossini in Wildbad Festival; maar ook dit bleek onbevredigend, omvergeworpen door een vocaal uitgedaagde Semiramide en wat sta-en-staar (in tegenstelling tot een racer) dirigent.
Al dit gepraat over dirigenten lijkt misschien vreemd, aangezien bij Semiramide de oren steevast naar de stemmen zijn gericht. Dus laten we zeggen dat de nieuwe Semiramide, de rijkelijk begaafde Russische coloratuur Albina Shagimuratova, zij met de stralende hoge E, en Daniela Barcellona, onze beste hedendaagse Arsace, allebei superieur zijn. ‘Serbami ognor’ is subliem, maar ga naar ‘Ebbene, a te, ferisci’, Semiramide’s echo van de closetscène in Hamlet en een net zo moeilijk duet als elk ander in de Italiaanse opera, en je zult beseffen hoe goed ze werkelijk zijn.
Dat gezegd hebbende, was niet de minste van de revoluties die Rossini's late opera's in de wereld ontketenden de behoefte aan een volledig functionerende dirigent. Niet veel Semiramide-dirigenten hebben Wagners Ring succesvol uitgevoerd, maar Mark Elder wel, en dat is te zien. Op crisismomenten zoals de apocalyptische eerste finale is dit een intens theatrale uitvoering, maar er is geen haast in de grotere vormgeving van het stuk. Het klassieke huwelijk van exacte ritmes, een stevige puls en de sprekende schoonheid van de vocale overlays zorgt voor een continu expressieve ontvouwing van het muzikale verhaal.
En dan is er nog het orkest. Hoewel Elder een pad had geëffend door het gebruik van het Orchestra of the Age of Enlightenment met periode-instrumenten voor zijn opwindende concertuitvoering van Rossini's Ermione in Londen in 1992, bleven moderne zangers en oude instrumenten elkaar elders uit het zadel stoten in het repertoire na 1800. Hier niet.
En wat een verschil maken de oude instrumenten. Het zal moeilijk zijn om Semiramide nog eens te horen zonder de melancholische schoonheid van de hoorns en fagotten uit die tijd, de hiëratische pracht van het koper, de kenmerkende klankkleuren van de soloblazers, helder als een ochtend in mei, of de schorre en sinistere atmosferische lading van de lage strijkers.
De aanwezigheid van Elder is ook een zegen voor de jonge Italiaanse bas Mirco Palazzi, een late vervanging in de rol van Assur. Als Palazzi het vreemde moment van grotendeels overbodige coloratura verfijnt, worden de dramatische essenties van de rol sterk gedistilleerd, niet in de laatste plaats het cruciale duet in Act 2, waarin Assur en Semiramide ruzie maken als de Macbeths, en Assurs geweldige krankzinnige scène, waarin Elders stortvloedige dirigeren helpt om cubits toe te voegen aan de statuur van de uitvoering. Het spreekt boekdelen dat in Assurs waanzinnige 'Deh! ti ferma', een Rigoletto-achtige klaagzang, verheven maar beladen met wanhoop, zelfs Marins Samuel Ramey wordt overtroffen. De vocaal schitterende Italiaanse bas Gianluca Buratto is een imposante hogepriester en Barry Banks geeft een typisch goed gemaakte vertolking van de stratosferisch hoge rol van de ongelukkige Indiase koning Idreno, beide aria's zijn gelukkig intact.
Aan het einde is het de geest van de oude koning, niet Oroe, die de moord op Assur beveelt, een fantasierijke kijk op een verandering die Rossini in 1825 voor Parijs had kunnen doorvoeren. Er waren andere veranderingen in Parijs in een poging het problematische einde van de opera te verbeteren. Maar alleen de tekst is bewaard gebleven, helaas geen muziek.
In de Bonynge-opname uit 1966 is de staatsie-entree van Idreno en zijn entourage in Act 1 aan flarden geknipt en ontbreken de banda-partijen op het podium (destijds onbekend). Geholpen door eersteklas koorwerk, hoe prachtig klinkt dat nu allemaal, het geheel prachtig bewaard in de akoestisch superieure opname die Steve Portnoi en producer Jeremy Hayes voor ons hebben getoverd. Het is natuurlijk een op maat gemaakte studio-opname; duur om te produceren, maar, mijn hemel, wat maakt dat een verschil.
Semiramide is the last, and longest, of the 32 operas Rossini wrote for Italy. Based on Voltaire’s tragedy Sémiramis (1748), it tells of the Babylonian queen; the wiles of Assur, her former lover with whom she had conspired to kill her husband, the late king; and the Orestes-like return of her abandoned son Arsace. There are echoes, too, of Hamlet and Macbeth, plays admired by Voltaire in his youth. Rossini’s treatment is essentially neoclassical, more Jacques-Louis David than Théodore Géricault, as this finely conceived and superbly executed new Opera Rara recording readily affirms.
Beguiled though we were by the somewhat abbreviated 1966 Decca recording featuring Joan Sutherland and the young Marilyn Horne, it was not until the publication of Philip Gossett’s new Critical Edition in 1990 that we realised how grand an experience a complete Semiramide can be. New York’s Metropolitan Opera saluted the edition with a powerful new staging (ArtHaus Musik, A/02 – nla) featuring June Anderson, Marilyn Horne and Samuel Ramey, a famous Assur; but with the complete opera occupying a full five hours in the theatre, this too had to be to cut.
Deutsche Grammophon made the first complete recording in 1992. Plausibly and powerfully cast, it ought to have worked but didn’t, due largely to Ion Marin’s reckless conducting. Twenty years later Naxos recorded it, live and complete, at the Rossini in Wildbad Festival; but this, too, proved unsatisfactory, upended by a vocally challenged Semiramide and some stand-and-stare (as opposed to boy racer) conducting.
All this talk of conductors might seem odd given that with Semiramide ears are invariably turned to the voices. So let it be said that the new Semiramide, the lavishly gifted Russian coloratura Albina Shagimuratova, she of the shining high E, and Daniela Barcellona, our finest contemporary Arsace, are both superb. ‘Serbami ognor’ is sublime but go to ‘Ebbene, a te, ferisci’, Semiramide’s echo of the closet scene in Hamlet and as difficult a duet as any in Italian opera, and you will realise just how good they really are.
That said, not the least of the revolutions Rossini’s late operas unleashed on the world was the need for a fully functioning conductor. Not many Semiramide conductors have made successful traversals of Wagner’s Ring but Mark Elder has, and it shows. At points of crisis such as the apocalyptic first finale, this is an intensely theatrical performance, yet there is no rush in the larger shaping of the piece. The classic marriage of exact rhythms, a firm pulse and the speaking beauty of the vocal overlays makes for a continuously expressive unfolding of the musical narrative.
Then there is the orchestra. Though Elder had blazed a trail by using the period-instrument Orchestra of the Age of Enlightenment for his thrilling 1992 London concert performance of Rossini’s Ermione, elsewhere modern singers and old instruments continued to unhorse one another in post-1800 repertory. Not here.
And what a difference the old instruments make. It will be difficult to hear Semiramide again without the melancholy beauty of the period horns and bassoons, the hieratic splendour of the brass, the distinctive timbres of the solo winds, clear as a May morning, or the rasp and sinister atmospheric charge of the lower strings.
Elder’s presence is also a boon to the young Italian bass Mirco Palazzi, a late substitution in the role of Assur. If Palazzi finesses the odd moment of largely redundant coloratura, the role’s dramatic essences are strongly distilled, not least the pivotal Act 2 duet, where Assur and Semiramide row like the Macbeths, and Assur’s great mad scene, where Elder’s torrential conducting helps add cubits to the performance’s stature. It speaks volumes that in Assur’s delirious ‘Deh! ti ferma’, a Rigoletto-like lament, lofty yet freighted with despair, even Marin’s Samuel Ramey is outscored. The vocally resplendent Italian bass Gianluca Buratto is an imposing High Priest and Barry Banks gives a typically well-crafted reading of the stratospherically high role of the hapless Indian king Idreno, both his arias happily intact.
At the end, it’s the old king’s ghost, not Oroe, who orders the killing of Assur, an imaginative take on a change Rossini might have made for Paris in 1825. There were other changes in Paris in an attempt to improve the opera’s problematic end. But only text survives, no music, alas.
In the 1966 Bonynge recording, the state entrance of Idreno and his entourage in Act 1 is cut to shreds and the onstage banda parts (unknown at the time) are missing. Helped by first-rate choral work, how splendid that all now sounds, the whole thing magnificently preserved in the acoustically superb recording Steve Portnoi and producer Jeremy Hayes have conjured up for us. It’s a bespoke studio recording, of course; expensive to produce but, my goodness, what a difference that makes.