september 2018

Rachmaninoff: Études-tableaux

Steven Osborne

Deze opmerkelijke pianist loodste Gramophone-lezers vorige maand door de partituur en wekte zo onze eetlust op voor een uitvoering van diepzinnige, individuele reflectie: hij stelt niet teleur.

Vóór zijn vlucht naar Scandinavië tijdens de bolsjewistische revolutie, omvatten Rachmaninovs laatste recitals in Rusland enkele van de Op 39 Études-tableaux. Een criticus uit Sint-Petersburg schreef: ‘In de Études verschijnt Rachmaninov in een nieuw licht. De zachte tekstschrijver begint een strengere, geconcentreerde en verdiepte manier van expressie te gebruiken’; terwijl een criticus uit Moskou concludeerde: ‘Wie onder de Russische pianisten is de sterkste, meest stralende? Voor mij is de keuze duidelijk: Rachmaninov.’ Dus vanaf het begin, zo lijkt het, waren de nieuwe compositorische richtingen en houdingen die inherent zijn aan de Études-tableaux duidelijk.

Steven Osbornes opwindende nieuwe opname laat geen twijfel bestaan ​​over de unieke positie van de Études in Rachmaninovs oeuvre. Hoe briljant Osbornes uitvoering ook is, het is zijn frisheid van conceptie die voor mij het meest opvalt. Uiteraard wordt elke agogische, dynamische en tempo-indicatie nauwgezet in acht genomen. Op dat stevige fundament legt Osborne zijn onfeilbare ritmische gevoel, kuise rubato, zijn schijnbaar oneindige dynamische palet en, bovenal, zijn prachtig gebeeldhouwde zanglijn.

In de meer poëtische Études – Op. 33 nr. 2 en 7, Op. 39 nr. 2 en 8 onder hen – zingen melodieën onbelemmerd door sentimentaliteit of overdadige rubato. Na het vestigen van verschillende niveaus van auditieve activiteit in Op. 33 nr. 3, vindt de aankomst bij de Meno mosso plaats in een gedempte ppp die ronduit adembenemend is in zijn etherische schoonheid. Waarschijnlijk was geen enkele componist meer geobsedeerd door de klanken van klokken dan Rachmaninov. Hun evocatie is hier fascinerend gevarieerd: verre tollen in Op. 33 nr. 4, tocsins in Op. 39 nr. 3 en feestelijke peals in Op. 33 nr. 6. De wanhopige vluchten van Op. 33 nr. 5 en Op. 39 nr. 1 zijn net zo hectisch gedreven als alles van Chopin. Twee mini-epen vallen op. De onverbiddelijke kracht van Op. 33 nr. 8, grenzend aan geweld, kent geen genade en duldt geen expressief compromis. En de beroemdste van de set, de E flat minor, Op. 39 nr. 5, staat model voor tempo. De welgevormde melodie stijgt machtig boven (en onder) dikke akkoordtexturen, en roept een enorm slagveld op waar, voor eens, de pianist niet tot de slachtoffers behoort.

Het is misschien geen verrassing dat Osborne, de voormalige meester van de Franse impressionisten, ons zo'n unieke Rachmaninov brengt, tegelijk architectonisch prachtig en overvloedig in rijke details. Deze interpretaties, met schaduwen van dubbelzinnigheid, voorgevoelens die verwant zijn aan terreur en een diep, teder spijtgevoel, verankeren deze muziek onomstotelijk in haar historische moment: het einde van de Russische Zilveren Eeuw. Rachmaninov-fans zullen dit niet willen missen; en evenmin kenners van intelligent, betekenisvol pianospel.

Before his flight to Scandinavia during the Bolshevik Revolution, Rachmaninov’s last recitals in Russia included some of the Op 39 Études-tableaux. One St Petersburg critic wrote: ‘In the Études, Rachmaninov appears in a new light. The soft lyricist begins to employ a more severe, concentrated and deepened mode of expression’; while a Moscow critic concluded: ‘Who among Russian pianists is the strongest, most radiant? For me, the choice is clear: Rachmaninov.’ So from the beginning, it would seem, the new compositional directions and attitudes inherent in the Études-tableaux were apparent.

Steven Osborne’s thrilling new recording leaves no doubt of the Études’ unique position in Rachmaninov’s oeuvre. As brilliant as Osborne’s execution is throughout, it is his freshness of conception that, for me, is most striking. Naturally, every agogic, dynamic and tempo indication is scrupulously observed. On that firm foundation Osborne layers his inerrant rhythmic sense, chaste rubato, his seemingly infinite dynamic palette and, above all, his beautifully sculpted singing line.

In the more poetic Études – Op 33 Nos 2 and 7, Op 39 Nos 2 and 8 among them – melodies sing unimpeded by sentimentality or over-indulgent rubato. After establishing several planes of aural activity in Op 33 No 3, arrival at the Meno mosso occurs within a hushed ppp that is positively breathtaking in its ethereal beauty. Probably no composer was more obsessed with the sounds of bells than Rachmaninov. Their evocation here is fascinatingly varied: distant tolls in Op 33 No 4, tocsins in Op 39 No 3 and festive peals in Op 33 No 6. The desperate flights of Op 33 No 5 and Op 39 No 1 are as frantically driven as anything in Chopin. Two mini-epics stand out. The implacable force of Op 33 No 8, bordering on violence, takes no quarter and brooks no expressive compromise. And the most famous of the set, the E flat minor, Op 39 No 5, stands as a model of pacing. Its shapely melody soars mightily above (and below) thick chordal textures, evoking a vast battlefield where, for once, the pianist isn’t among the casualties.

It’s perhaps no surprise that Osborne, the past master of the French Impressionists, should bring us so singular a Rachmaninov, at once architecturally magnificent and abundant in rich detail. These interpretations, with shadows of ambiguity, foreboding akin to terror and a profound, tender regret, anchor this music incontrovertibly in its historical moment: the waning of the Russian Silver Age. Rachmaninov fans won’t want to miss this; nor will connoisseurs of intelligent, meaningful piano-playing.