september 2018
Bernstein: Symphonies Nos 1-3 – Prelude, Fugue & Riffs
Accademia Nazionale di Santa Cecilia o.l.v. Sir Antonio Pappano
Pappano’s kennis van, en schijnbare instinct voor, Bernsteins klankwereld, ritmes en referenties, is enorm boeiend – een uitstekende moderne manier om de honderdste geboortedag van de componist te markeren.
Leonard Bernstein was erevoorzitter van het Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia van 1983 tot aan zijn dood in 1990. Qua temperament waren ze buitengewoon geschikt. Hun ethos, hun extraverte aard, om nog maar te zwijgen van hun aangeboren operastijl, maakten hen een goede match. En er zit iets van Bernsteins dynamiek en eclectische, allesomvattende aard in de persoon van Antonio Pappano wiens voorliefde voor jazz om te beginnen een van de vele vakjes aanvinkt die deze muziek vereist. Dus hier hebben we het: de drie tijdperken van Lenny de symfonist, passend afgesloten met die korte, scherpe, gekke jamsessie Prelude, Fuga en Riffs.
Laat me meteen zeggen dat deze uitvoeringen ons met een theatraliteit tegemoet komen die ze stevig ‘op het podium’ plaatst waar ze thuishoren. Alle drie de stukken gaan in essentie over het proces dat we allemaal doorlopen om ‘onszelf te vinden’, behalve dat in Bernsteins geval de vraag naar geloof en vertrouwen hem van begin tot eind achtervolgde, hem lastig viel. Hoe je Joods zijn kunt verzoenen met zijn wezenlijk agnostische aard. Dat The Age of Anxiety wordt geflankeerd door de zielenonderzoeken van de Jeremia en Kaddish symfonieën is niets anders dan ironisch.
Men moet krediet geven voor het feit dat Symphony No. 1, Jeremia – zijn allereerste orkestwerk – zo volledig gevormd uit zijn verbeelding is ontsproten. Het is zeker enorm filmisch, een stuk waarvan de bewegingstitels ‘Prophecy’, ‘Profanation’ en ‘Lamentation’ bijbelse gebaren voorspellen en inderdaad leveren; maar het stuk is ook grootmoedig en paradoxaal genoeg is er een bijna schuldige jubel in de centrale 'Profanation'-beweging - een destructief hedonisme waarin Bernsteins componistenkunst met sprongen vooruitgaat, voortstuwend op de rug van stuwende ritmes en vanzelfsprekend Amerikaanse syncopering. We gaan vooraf aan en voorspellen hier het prairie-beukende Scherzo van Coplands Derde symfonie en de Santa Cecilia-spelers genieten er ten volle van (flakkerende trompetfanfares en al) om vervolgens terug te sluipen in de zingende melodie van het Trio-gedeelte, wat nauwelijks gezegd hoeft te worden dat alleen Bernstein het had kunnen schrijven. Dan is er resonantie in de afsluitende klaagzang voor de gevallen stad Jeruzalem (de politieke ondertoon zal Lenny nooit zijn ontgaan) met Pappano's solocasting (geïnspireerd door deze hele set) die precies de juiste declamatorische toon raakt met Marie-Nicole Lemieux' rijpe theatrale levering.
De Tweede Symfonie, The Age of Anxiety naar WH Audens geweldige prozagedicht, is wat mij betreft Bernsteins beste concertwerk – nog steeds enorm onderschat in sommige kringen. Deze zoekende, donkere nacht van de ziel, die zich ontwikkelt vanuit dat eenzame tweestemmige klarinetcontrapunt aan het begin (het muzikale equivalent van Edward Hoppers Nighthawks en een van Bernsteins meest geïnspireerde ideeën), gebruikt een in elkaar grijpende variatietechniek met groot effect, waarbij elk nieuw idee voortkomt uit de laatste noten van het vorige om niet alleen een gevoel van evolutie te creëren, maar ook van een nieuw begin.
Opnieuw is Pappano's keuze voor de gedurfde jonge Italiaanse pianiste Beatrice Rana – een rijzende ster als er ooit een was – helemaal raak. Ze heeft natuurlijk de razzle-dazzle in overvloed, maar het is de grillige wegwerpmanier (cool, en dan nog wat, de jazzy 'Masque' in het hart van het stuk, briljant ter zake) die echt opwindt. Dat en haar vermogen om plotseling naar binnen te kijken en bedachtzaam te reflecteren op wat voorbij is en wat komen gaat. Zij en Pappano communiceren grote verwantschap in het stuk en die onverbiddelijke opbouw naar de cathartische peroratie heeft indrukwekkende onvermijdelijkheid. Een van die eeuwig hoopvolle Bernstein zonsondergangen of zonsopgangen, afhankelijk van je gezichtspunt.
Symfonie nr. 3, Kaddish, is voor mij nog steeds de meest problematische van de drie symfonieën, een waarin de muziek bijna bijkomstig lijkt te zijn aan Bernsteins gesproken tekst. Die tekst – hoe emotioneel hij ook is – heeft mij altijd therapeutischer voor hem gevonden dan ooit voor de luisteraar. Wat we hier hebben is in wezen een melodrama, een openbare uiting van zijn getroebleerde relatie met God, de Vader. Maar Pappano heeft absoluut een oogje dichtgeknepen door Josephine Barstow in de rol van de Spreker te casten. Ze is geweldig en veruit de meest opwindende, de meest aangrijpende, de meest onderzoekende verteller van allemaal op de schijf. Je vergeet maar al te gemakkelijk dat ze een Engelse geleerde en actrice was voordat ze zangeres werd. Ze is vlammend in haar vertolking van Bernsteins boze confrontaties met zijn ‘Tin God’ terwijl de muziek worstelt met de doornen, en rust vindt in het centrale slaapliedje en het glorieuze ‘regenboog’-thema waarvan Bernstein, zo voel je, maar al te goed weet dat het de manifestatie is van zijn ware zelf. Maar het is Barstow die het stuk in mijn ogen als nooit tevoren laat werken en het is Pappano die de eer moet krijgen dat hij maar al te goed wist dat ze dat zou doen.
Lenny's door Benny Goodman geïnspireerde jamsessie Prelude, Fugue and Riffs is het meest relevante naschrift bij deze geweldige set. Alessandro Carbonare komt uit het orkest om zijn pittige combo door de zeven minuten vol actie te leiden, waarin klassieke goocheltrucs jazzimprovisatie ontmoeten. Moeilijk te geloven dat het is opgeschreven. Maar dat was ook het algemene idee.
Leonard Bernstein was the Honorary President of the Orchestra dell’Accademia Nazionale di Santa Cecilia from 1983 until his death in 1990. Temperamentally they were exceedingly well suited. Their ethos, their extrovert nature, to say nothing of their innately operatic manner, made them a good fit. And there’s something of Bernstein’s dynamism and eclectic, all-embracing nature in the person of Antonio Pappano whose penchant for, and love of, jazz for starters ticks one of the many boxes that this music demands. So here we have it: the three ages of Lenny the symphonist, fittingly signed off with that short, sharp, wacky jam session Prelude, Fugue and Riffs.
Let me say straight away that these performances come at us with a theatricality that puts them firmly ‘on stage’ where they belong. All three pieces are essentially about the process we all go through to ‘find ourselves’, except that in Bernstein’s case the question of belief and faith was to haunt him, trouble him, from first to last. How to reconcile being Jewish with his essentially agnostic nature. That The Age of Anxiety is flanked by the soul-searching of the Jeremiah and Kaddish Symphonies is nothing if not ironical.
One should give credit for the fact that Symphony No 1, Jeremiah – his very first orchestral work – sprang so fully formed from his imagination. For sure it is mightily filmic, a piece whose movement titles ‘Prophecy’, ‘Profanation’ and ‘Lamentation’ portend and indeed deliver biblical gestures; but the piece is big-hearted, too, and paradoxically there is an almost guilty jubilance in the central ‘Profanation’ movement – a destructive hedonism in which Bernstein’s composerly prowess advances in leaps and bounds, powering forwards on the back of driving rhythms and self-evidently American syncopation. We are pre dating and predicting here the prairie-pounding Scherzo of Copland’s Third Symphony and the Santa Cecilia players fully relish the heat of it (flaring trumpet fanfares and all) only to slink back into the singing melody of the Trio section which hardly needs saying could only have been penned by Bernstein. Then there is resonance in the closing lamentation for the fallen city of Jerusalem (the political overtones will never have eluded Lenny) with Pappano’s solo casting (inspired throughout this set) hitting precisely the right declamatory tone with Marie-Nicole Lemieux’s ripely theatrical delivery.
The Second Symphony, The Age of Anxiety after WH Auden’s tremendous prose poem, is I think Bernstein’s finest concert work – still hugely underrated in some quarters. This searching dark night of the soul, evolving as it does from that lonely two-part clarinet counterpoint at the outset (the musical equivalent of Edward Hopper’s Nighthawks and one of Bernstein’s most inspired ideas), uses an interlocking variation technique to great effect, each new idea emerging from the last notes of the previous one to create not just a sense of evolution but of new beginnings, too.
Again, Pappano’s choice of the audacious young Italian pianist Beatrice Rana – a rising star if ever there was one – is right on the money. She has the razzle-dazzle in spades, of course, but it is the mercurial throwaway manner (cool, and then some, the jazzy ‘Masque’ at the heart of the piece brilliantly on point) that really excites. That and her ability suddenly to look inwards and to thoughtfully reflect on what is past and what is to come. She and Pappano communicate great kinship in the piece and that inexorable build to the cathartic peroration has impressive inevitability. One of those eternally hopeful Bernstein sunsets or sunrises, depending on your viewpoint.
Symphony No 3, Kaddish, is still the most problematic of the three symphonies for me, one in which the music seems almost incidental to Bernstein’s spoken text. That text – highly emotive as it is – has always struck me as more therapeutic for him than it has ever been for the listener. What we have here is essentially a melodrama, a public venting of his troubled relationship with God, the Father. But Pappano has played an absolute blinder in casting Josephine Barstow in the Speaker’s role. She is tremendous and far and away the most exciting, the most affecting, the most probing narrator of any on disc. One can all too easily forget that she was an English scholar and an actress before she was a singer. She is blistering in her voicing of Bernstein’s angry confrontations with his ‘Tin God’ while the music for its part wrestles with its thorniness, finding respite in the central lullaby and the glorious ‘rainbow’ theme which Bernstein, one feels, knows all too well is the manifestation of his true self. But it is Barstow that makes the piece work as never before in my view and it is Pappano who should take credit for knowing all too well that she would.
Lenny’s Benny Goodman inspired-jam session Prelude, Fugue and Riffs is the most pertinent of postscripts to this terrific set. Alessandro Carbonare emerges from the orchestra to lead his feisty combo through the seven action-packed minutes where classical sleight of hand meets jazz improv. Hard to believe it’s written down. But then that was the general idea.