november 2018

Tchaikovsky: Swan Lake

State Academic SO of Russia ‘Evgeny Svetlanov’ o.l.v. Vladimir Jurowski

Bekende – en glorieuze – muziek in een nieuw jasje onder leiding van Jurowski, die vorige maand in ‘Musician and the Score’ zijn gedachten over de partituur uiteenzette.

Vladimir Jurowski heeft een probleem met balletgezelschappen en de herziening van Swan Lake uit 1895. In het boeiende artikel ‘The Musician and the Score’ van vorige maand maakte hij bezwaar tegen de versie die na Tsjaikovski’s dood was voorbereid. Hij klaagde over de herordening van de muziek, de weglatingen en de trage tempo’s die nodig waren om de choreografie van Lev Ivanov en Marius Petipa uit te voeren. Hij heeft een punt, vooral over de muziek die Riccardo Drigo in Act 4 had ingevoegd (die een paar pianominiaturen van Tsjaikovski orkestreerde), die de spanning doorbreekt op het moment dat die juist omhoog zou moeten. Maar het herziene libretto, van de broer van de componist, Modest, is sterker; en het verplaatsen van de pas de deux van de boeren van Act 1 naar de beroemde ‘Black Swan’-pas van Act 3 is dramatisch geniaal.

‘De muzikale structuur is opgebouwd alsof je een symfonie schrijft’, zegt Jurowski, die het argument voor Tsjaikovski’s originele versie uit 1877 beargumenteert. Nou ja, tot op zekere hoogte. Ik zou willen tegenwerpen dat Het Zwanenmeer niet helemaal dezelfde grootse symfonische omvang heeft als De Schone Slaapster – al briljant opgenomen door de dirigent en het Staats Academisch Symfonieorkest van Rusland ‘Evgeny Svetlanov’ (ICA Classics, 12/17). In het boekje bij dit uitstekende nieuwe verslag van Het Zwanenmeer citeert Jurowski oudere Sovjetopnames van de originele versie door Rozjdestvenski en Svetlanov, opgenomen onder ‘problematische studioomstandigheden’. Hij is een beetje oneerlijk. Hoewel de producties van de meeste balletgezelschappen gebaseerd zijn op de herziening uit 1895, zul je het moeilijk vinden om het op schijf te vinden. Valery Gergiev nam het op met het Mariinsky (Decca), waarbij hij de pas de six schrapte en Drigo's interpolaties toevoegde. De meeste opnames volgen de versie uit 1877. De meeste bevatten de 'Danse russe', geschreven voor ballerina Pelageya Karpakova bij de première, vermoedelijk omdat haar Odile niet genoeg te doen had in Act 3. Neeme Järvi en Dmitry Yablonsky gooien er ook de pas de deux in. Tchaikovsky werd gedwongen om te componeren voor Anna Sobeshchanskaya (ook in 1877) voor Act 3. Zie je wel – de noodzaak voor een 'Black Swan' pas was vanaf het begin duidelijk!

Dit is een geweldig nieuw verslag. Jurowski's 'Svetlanov' Orchestra – in feite de oude USSR State Symphony – heeft deze muziek echt door zijn aderen stromen. Het orkest heeft nog steeds een uitgesproken Russische smaak, ook al zijn de verfafbijtende koperblazers en de zure hobo van weleer opgepoetst. De strijkers zijn weelderig rijk, terwijl de houtblazers superieur zijn – de aristocratische triller waarmee de klarinet de Intrada van de pas de trois (cd 1, track 5) afsluit, is schandalig goed.

Jurowski’s tempo’s zijn robuust – de coda van nr. 5 (cd 1, track 14) zou zelfs te snel zijn voor Yulia Stepanova’s vuurwerkachtige fouettes in het Bolshoi – maar de meeste snelheden liggen in lijn met veel versies op cd. Als we de extra pas de deux van Sobeshchanskaya even buiten beschouwing laten, komt het opzwepende Bergen-verhaal van Neeme Järvi een goede zes minuten sneller binnen. Maar de nationale dansen hebben echt bravoure en elan, en de vioolsolo's – niet vermeld in het boekje, maar vermoedelijk het werk van concertmeester Sergey Girshenko – hebben ouderwetse charme en welsprekendheid. Jurowski leeft echt voor het drama, met een koortsachtige intensiteit in de finale. Voor pure spanning is Järvi de grote winnaar, maar vergis je niet: Jurowski's Zwanenmeer behoort tot de allerbeste.

Vladimir Jurowski has a beef with ballet companies and the 1895 revision of Swan Lake. In last month’s enthralling ‘The Musician and the Score’ feature, he objected to the version prepared after Tchaikovsky’s death, complaining about the reordering of music, the deletions and the slow tempos required to execute Lev Ivanov and Marius Petipa’s choreography. He’s got a point, especially about the music Riccardo Drigo inserted into Act 4 (orchestrating a couple of Tchaikovsky’s piano miniatures), which punctures tension just when it should be cranking up. But the revised libretto, by the composer’s brother, Modest, is stronger; and shifting the peasants’ pas de deux from Act 1 to become the famous ‘Black Swan’ pas of Act 3 is dramatic genius.

‘The musical structure was built as if writing a symphony’, Jurowski says, arguing the case for Tchaikovsky’s original 1877 version. Well, up to a point. I’d counter that Swan Lake doesn’t quite have the same grand symphonic sweep as The Sleeping Beauty – already brilliantly recorded by the conductor and the State Academic Symphony Orchestra of Russia ‘Evgeny Svetlanov’ (ICA Classics, 12/17). In the booklet to this excellent new account of Swan Lake, Jurowski cites elderly Soviet recordings of the original version by Rozhdestvensky and Svetlanov, taped under ‘problematic studio conditions’. He’s being a little disingenuous. Although most ballet companies’ productions are based on the 1895 revision, you’d be hard-pushed to find it on disc. Valery Gergiev recorded it with the Mariinsky (Decca), cutting the pas de six and adding Drigo’s interpolations. Most recordings follow the 1877 version. Most include the ‘Danse russe’, written for ballerina Pelageya Karpakova at the premiere, presumably because her Odile didn’t have enough to do in Act 3. Neeme Järvi and Dmitry Yablonsky additionally throw in the pas de deux Tchaikovsky was arm-twisted into composing for Anna Sobeshchanskaya (also in 1877) for Act 3. See – the need for a ‘Black Swan’ pas was obvious right from the start!

This is a terrific new account. Jurowski’s ‘Svetlanov’ Orchestra – basically the old USSR State Symphony – really has this music coursing through its veins. The orchestra still has a distinctly Russian flavour, even if the paint-stripper brass and acidic oboe of yore have been polished up. The strings are sumptuously rich, while the woodwinds are superb – the aristocratic trill with which the clarinet ends the Intrada of the pas de trois (disc 1, track 5) is outrageously good.

Jurowski’s tempos are robust – the coda to No 5 (disc 1, track 14) would be too fast even for Yulia Stepanova’s firecracker fouettés at the Bolshoi – yet most speeds are in line with many versions on disc. Indeed, setting aside the additional Sobeshchanskaya pas de deux, Neeme Järvi’s bracing Bergen account romps home a good six minutes faster. But there’s real swagger and élan to the national dances, and the violin solos – uncredited in the booklet but presumably the work of concertmaster Sergey Girshenko – have old-school charm and eloquence. Jurowski is truly alive to the drama, with a febrile intensity to the finale. For sheer thrills, Järvi just about holds the palm, but make no mistake: Jurowski’s Swan Lake is up there with the very best.