december 2018

Mahler: Symphony No. 6

MusicAeterna o.l.v. Teodor Currentzis

Er zijn maar weinig dirigenten die de laatste tijd zoveel discussie hebben opgeroepen als Teodor Currentzis – zijn buitengewoon levendige benadering van de opname is hier net zo opwindend als in zijn recente Pathétique.

Iedereen die (net als ik) zo enthousiast was over Tchaikovsky's Pathétique zal hier duidelijke parallellen vinden. De impuls, de noodzaak, van deze Mahler Zesde is buitengewoon – een halsbrekende rit naar de afgrond met elk ritme en tegenritme fel gearticuleerd, elk accent, elk snijdend sforzando grimmig scherp. De binnenste delen trekken de aandacht zoals ze dat zelden eerder hebben gedaan en verrassen zelfs degenen onder ons voor wie het stuk angstaanjagend bekend is.

Ik verwacht dat je voelt dat er een 'maar' aankomt – en voor een doorgewinterde Mahleriaan als ik werd die 'maar' al vanaf het begin aangegeven. Het binnenkort onverbiddelijke marsritme is voor mij te lichtvoetig. Er is zeker sprake van scherpte – dat zou ik niet ontkennen – maar er is te veel dat opgewekt is aan de toon gezien wat er binnenkort gaat komen. Dan is de rustige overgang naar het tweede onderwerp – ‘Alma’s thema’ – echt veelzeggend en het thema zelf is vervuld van een gewelfd maar duidelijk misplaatst optimisme. Ik hou ook van Currentzis’ instinctieve manier met de rubato, de manier waarop hij de reprise liefdevol opent met zijn decanterende hoorns. Het vertrek naar hogere regionen in het hart van de beweging is ook magisch, koebellen en celesta en de uitgestrekte neus van de dirigent voor sfeer maken de hele episode even griezelig als mooi.

We weten nu natuurlijk van Currentzis’ aangeboren gevoel voor drama in alle dingen – en de manier waarop hij met zo’n onvermijdelijkheid naar die machtige appoggiatura in de coda snelt is absoluut opwindend. Maar nog beter is zijn besluit om vast te houden aan Mahlers oorspronkelijke volgorde van bewegingen, door het Scherzo als tweede te plaatsen (tempo de revisionisten, zeg ik) en bovendien zijn overtuiging te onderstrepen door nauwelijks even adem te halen na de majeur-toonsoort bewering van de coda van het eerste deel. Het Scherzo volgt vrijwel attacca, en maakt daarmee nadrukkelijker dan ik ooit eerder heb gehoord dat het Scherzo in feite het vervormde spiegelbeeld is van het eerste deel. De duik terug naar de mineurtoonsoort is echt een volte-face.

De groteske Ländler van dit Scherzo, met zijn jankende hoorns en grommende tuba en bassen, is een soort Halloween-hop, de overdrijvingen groot geschreven, de toon spookachtig en nog wat. Dan is de afstandelijke schoonheid van het Andante logisch als iets meer dan alleen een zacht contrast met het eerste deel. Er zit echt een pijn in de lezing ervan door Currentzis – diep melancholisch in de Tsjaikovskiaanse zin – met alle klagende blaassolo's die hun stempel drukken.

Het spel van Currentzis' zwaar versterkte MusicAeterna is behoorlijk huiveringwekkend en die fantastische opening van de kosmische finale is vreemd genoeg transparant - een soort niemandsland tussen Mahler en de kaken van de hel. In deze, zijn meest persoonlijke crisis, is Currentzis' halsstarrige aanpak onvergeeflijk en koortsachtig opwindend (luister maar naar die galopperende hoorns in de laatste aanval); maar, terugkomend op mijn grote waarschuwing aan het begin van deze recensie, is er een heel reëel gevaar dat de ritmische opwinding, de spanning en sensaties van deze lezing, overlopen in iets dat meer opwindend is dan bedreigend. Wat hier ontbreekt - en al mijn instincten schreeuwen het - is die onmiskenbare maar ondefinieerbare Mahleriaanse ballast, de epische diepte en breedte van het geheel. De beklemmendheid van dit laatste deel doet zich hier pas echt gelden bij de laatste treurzang van trombones, nog steeds het meest tragische geluid in de muziek van begin 20e eeuw.

Maar, zoals elke Currentzis-opname tot nu toe, zal deze de meningen verdelen. Ik was er blij mee, maar ik werd er niet wanhopig van.

Anyone who thrilled (as I did) to Teodor Currentzis’s Tchaikovsky Pathétique will find distinct parallels here. The impulse, the imperative, of this Mahler Sixth is extraordinary – a headlong ride to the abyss with every rhythm and counter-rhythm fiercely articulated, every accent, every slicing sforzando grimly incisive. Inner parts pull focus as they have rarely done so before surprising even those of us for whom the piece is frighteningly familiar.

I expect you can sense that there is a ‘but’ coming – and for a seasoned Mahlerian like myself that ‘but’ was signalled right from the very opening. The soon to be inexorable march rhythm is for me too light on its feet. There is trenchancy for sure – I would not contest that – but there is too much that is upbeat about its tone given what is soon to come. Then again the quiet transition into the second subject – ‘Alma’s theme’ – is really telling and the theme itself possessed of a vaulting but clearly misplaced optimism. I love, too, Currentzis’s instinctive way with the rubato, the way he lovingly opens out the reprise with its descanting horns. The departure to higher regions at the heart of the movement is magical, too, cowbells and celesta and the conductor’s expansive nose for atmosphere making the whole episode as eerie as it is beautiful.

We know now, of course, of Currentzis’s innate sense of drama in all things – and the way he hurtles with such inevitability towards that mighty appoggiatura in the coda is absolutely thrilling. But better yet is his decision to adhere to Mahler’s original order of movements, placing the Scherzo second (pace the revisionists, say I) and furthermore underlining his conviction by barely pausing for breath following the major-key assertion of the first-movement coda. The Scherzo follows virtually attacca, thus making the point more emphatically than I’ve ever heard it made before that the Scherzo is effectively the distorted mirror-image of the first movement. The plunge back to the minor key is truly a volte-face.

This Scherzo’s grotesque Ländler, with its yelping horns and growling tuba and basses, is something of a Halloween hop, the exaggerations writ large, the tone spooky and then some. Then the Andante’s remote beauty makes sense as something more than just a soft-option contrast to the first movement. There’s a real ache to Currentzis’s reading of it – deeply melancholic in the Tchaikovskian sense – with all the plangent wind solos making their mark.

The playing of Currentzis’s heavily augmented MusicAeterna is pretty hair-raising throughout and that fantastical opening to the cosmic finale is weirdly transparent – a kind of no man’s land between Mahler and the jaws of hell. In this, his most personal crisis, Currentzis’s headlong approach is unforgiving and feverishly exciting (just listen to those galloping horns in the final assault); but, returning to my big caveat at the start of this review, there is a very real danger of the rhythmic excitement, the thrills and spills of this reading, spilling over into something that is more exhilarating than it is threatening. What is missing here – and all my instincts are screaming it – is that unmistakable but indefinable Mahlerian ballast, the epic depth and breadth of it all. The oppressiveness of this final movement doesn’t really assert itself here until the final threnody of trombones, still the most tragic sound in early 20th-century music.

But, like every Currentzis recording to date, this one will divide opinions. I thrilled to it but I wasn’t driven to despair by it.