december 2018
Handel: Italian Cantatas
Sabine Devieilhe & Lea Desandre & Le Concert d’Astrée o.l.v. Emmanuelle Haïm
Deze opname van Händel biedt ongelooflijk stijlvolle zang, met muziek die, onder de uitstekende leiding van Emmanuelle Haïm, doorlopend een meeslepende theatrale kwaliteit heeft.
De Arcadia die in Händels Italiaanse cantates wordt opgeroepen, kan een behoorlijk wrede en cynische plek zijn, vooral als je een verliefde vrijer bent. Telkens weer verlangen de diverse Tirsis, Filenos en Dalisos tevergeefs naar hun harteloze Amarillis en Cloris. Aminta e Fillide – een niet-geënsceneerde miniatuuropera voor twee stemmen – is een zeldzaam geval waarin de man geluk heeft. Nadat ze zich vastberaden heeft verzet tegen de listen van Cupido, wordt de herderin Fillide uiteindelijk gewonnen door de pure standvastigheid van de herder Aminta. Hier maakt Arcadia voor het eerst zijn belofte waar.
Aminta e Fillide, hier te horen in de uitgebreide versie die Händel voorbereidde voor uitvoering in de weelderige tuinen van de markies Ruspoli in juli 1708, is een van de meest verleidelijke, melodieus pikante werken uit zijn Italiaanse jaren. Zoals bij zoveel van zijn Italiaanse cantates, zullen Händelliefhebbers die voor het eerst naar Aminta e Fillide komen, waarschijnlijk een aangenaam gevoel van déjà entendu ervaren. Hij verspilt nooit een goed idee en was er snel bij om veel van de aria's van de cantate te recyclen, eerst in zijn Venetiaanse opera Agrippina, daarna in zijn vroege Londense werken. Aminta's klaagzang 'Se vago rio', die op een spookachtige manier zweeft tussen majeur en mineur, werd het Lied van de Sirenen in Rinaldo, terwijl Fillides gelukzalige finale 'Non si può dar un cor' transformeerde in een pastorale aria in de Ode voor de verjaardag van koningin Anna.
Handel componeerde Aminta e Fillide voor twee sopranen, waarvan er één de jonge Margherita Durastanti was, Ruspoli’s huiszangeres wiens associatie met Handel meer dan een kwart eeuw duurde – makkelijk een record. Eerdere opnames van dit verrukkelijke werk hebben eveneens een paar sopranen gebruikt, met name Gillian Fisher en Patrizia Kwella in de opname geregisseerd door Denys Darlow (Hyperion, 12/84), en Nuria Rial en Grazia Schiavo met La Risonanza (Glossa, 12/08). Zelfs rekening houdend met de onvermijdelijke verleiding van nieuwigheid, kan geen van beide versies tippen aan de vocale glans en theatrale flair van deze Erato-opname, gecast met een sopraan en mezzo. Beide zangers hebben onberispelijke stemmen van prachtige kwaliteit: Sabine Devieilhe, als Aminta, helder en vrij zwevend, Lea Desandre met een donkere gloed in haar hoge mezzo. Ze contrasteren scherper dan hun tegenhangers op de rivaliserende opnames, maar smelten prachtig samen in het laatste duet ter ere van mededogen en trouw.
Van Aminta's steeds wanhopiger smeekbede tot de vluchtende Fillide, 'Fermati, non fuggir', Devieilhe en Desandre volgen een meeslepende emotionele reis, waarbij ze elke nuance in muziek en poëzie vastleggen zonder overdrijving of gratuite 'effecten'. Ze interacteren levendig in recitatief en in hun aria's slaan ze een ideale balans tussen verfijning en dramatische intensiteit. Een verschuiving van sentiment in het 'B'-gedeelte van een aria is altijd een signaal voor een nieuwe vocale kleur, terwijl in de da capos beide zangers versieringen gebruiken om de expressie te versterken in plaats van alleen maar om te pronken. Opvallend in een reeks vocale hoogtepunten zijn Desandre's grillige 'Fu scherzo, fu gioco', waarin ze Cupido vrolijk aanklaagt, en Devieilhe's buitenaardse zwevende zin in 'Se vago rio'.
Ondertussen zijn de spelers van Le Concert d'Astrée, onder de bezielende leiding van Emmanuelle Haïm, veel meer dan alleen begeleiders, niet in de laatste plaats in de geestdrift waarmee ze Aminta's bekentenis van eeuwige trouw in 'A dispetto di sorte crudel' ondersteunen. De cruciale cello continuo speelt zowel woorden als tonen en is altijd levendig voor zangers en tekst.
Van pastoraal naar tragisch, elke zangeres krijgt haar eigen, brandende solocantate, gescheiden door een lichtvoetige uitvoering van Händels Triosonate in b-klein, die de vocale aard van de inspiratiebron benadrukt. Met haar heldere timbre en gratie van lijn en ornament belichaamt Sabine Devieilhe op ontroerende wijze de kwetsbaarheid en het pathos van de verlaten Armida. Haar sublieme laatste siciliano komt naar voren als een ware catharsis, met soloviool als troostmiddel. Minder voorspelbaar, misschien, roept Devieilhe de Furiën op met een heftige aanval en een scherpe rand in haar toon, geholpen door ziedende, zeisende strijkers.
Met een vergelijkbaar briljante coloratuurtechniek is Lea Desandre net zo opwindend in Händels meer flamboyante aanroeping van de Furiën in de continuo-begeleide La Lucrezia, de meest gewelddadige en dissonante van al zijn Italiaanse cantates. In symbiotische samenwerking met Atsushi Sakaï's cello spint ze een zuivere en welsprekende lijn in haar twee rouwende aria's; en met subtiele controle over vibrato brengt ze op ontroerende wijze een gevoel van Lucretia’s wegebbende leven over in de arioso ‘Già nel seno’, voordat ze zichzelf opwekt voor een laatste, wrede veroordeling van Tarquinius. Recensenten worden deels betaald om op zoek te gaan naar problemen. Die zijn er gewoon niet, op een schijf die zelfs te midden van felle concurrentie een Händeliaanse winnaar is.
The Arcadia evoked in Handel’s Italian cantatas can be a pretty cruel and cynical place, especially if you’re an amorous swain. Time and again the assorted Tirsis, Filenos and Dalisos pine in vain for their heartless Amarillis and Cloris. Aminta e Fillide – an unstaged miniature opera for two voices – is a rare case where the man gets lucky. Having determinedly set herself against Cupid’s wiles, the shepherdess Fillide is finally won over by the shepherd Aminta’s sheer constancy. Here, for once, Arcadia lives up to its billing.
Heard here in the expanded version Handel prepared for performance in the Marquis Ruspoli’s sumptuous gardens in July 1708, Aminta e Fillide is one of the most enticing, melodically piquant works from his Italian years. As with so many of his Italian cantatas, Handel lovers coming to Aminta e Fillide for the first time are likely to have a pleasurable sense of déjà entendu. Never one to waste a good idea, he was quick to recycle many of the cantata’s arias, first in his Venice opera Agrippina, then in his early London works. Aminta’s lament ‘Se vago rio’, hovering hauntingly between major and minor, became the Sirens’ Song in Rinaldo, while Fillide’s blissful final ‘Non si può dar un cor’ morphed into a pastoral aria in the Ode for the Birthday of Queen Anne.
Handel composed Aminta e Fillide for two sopranos, one of whom was the young Margherita Durastanti, Ruspoli’s house singer whose association with Handel endured for over a quarter of a century – easily a record. Previous recordings of this delectable work have likewise used a pair of sopranos, notably Gillian Fisher and Patrizia Kwella in the recording directed by Denys Darlow (Hyperion, 12/84), and Nuria Rial and Grazia Schiavo with La Risonanza (Glossa, 12/08). Even allowing for the inevitable lure of novelty, neither of those versions quite matches the vocal lustre and theatrical flair of this Erato recording, cast with a soprano and mezzo. Both singers have unblemished voices of beautiful quality: Sabine Devieilhe, as Aminta, pellucid and free-soaring, Lea Desandre with a dark flare in her high mezzo. They contrast more sharply than their counterparts on the rival recordings, yet blend exquisitely in the final duet in praise of compassion and fidelity.
From Aminta’s increasingly desperate plea to the fleeing Fillide, ‘Fermati, non fuggir’, Devieilhe and Desandre trace a riveting emotional journey, capturing every nuance in music and poetry without exaggeration or gratuitous ‘effects’. They interact vividly in recitative, and in their arias strike an ideal balance between refinement and dramatic intensity. A shift of sentiment in the ‘B’ section of an aria is always a cue for a new vocal colour, while in the da capos both singers use ornamentation to heighten the expression rather than merely for display. Outstanding in a succession of vocal highlights are Desandre’s capricious ‘Fu scherzo, fu gioco’ as she blithely denounces Cupid, and Devieilhe’s unearthly floated line in ‘Se vago rio’.
All the while the players of Le Concert d’Astrée, under Emmanuelle Haïm’s animating direction, are far more than mere accompanists, not least in the gusto with which they second Aminta’s avowal of eternal fidelity in ‘A dispetto di sorte crudel’. Playing words as well as tones, the crucial cello continuo is always acutely alive to singers and text.
Moving from pastoral to tragedy, each singer gets her own, searing solo cantata, separated by a light-footed performance of Handel’s B minor Trio Sonata that stresses the vocal nature of its inspiration. With her limpid timbre and grace of line and ornament, Sabine Devieilhe touchingly embodies the abandoned Armida’s vulnerability and pathos. Her sublime final siciliano emerges as a true catharsis, with solo violin as an agent of consolation. Less predictably, perhaps, Devieilhe summons the Furies with vehement attack and a cutting edge to her tone, abetted by seething, scything strings.
With a comparably brilliant coloratura technique, Lea Desandre is just as thrilling in Handel’s more flamboyant invocation to the Furies in the continuo-accompanied La Lucrezia, most violent and dissonant of all his Italian cantatas. In symbiotic partnership with Atsushi Sakaï’s cello, she spins a pure and eloquent line in her two grieving arias; and with subtle control of vibrato she movingly conveys a sense of Lucretia’s ebbing life in the arioso ‘Già nel seno’, before rousing herself for a final savage denunciation of Tarquinius. Reviewers are paid partly to look for trouble. There simply isn’t any, in a disc that even amid fierce competition is a Handelian winner.