februari 2019

Handel: Serse

Franco Fagioli & Il Pomo d’Oro o.l.v. Maxim Emelyanychev

Vers van het Editor’s Choice-winnende Händel-album van vorig jaar – en net zo fris gestemd – leidt countertenor Franco Fagioli triomfantelijk de cast in een fantastische set van de opera Serse van de componist.

Volgens alle berichten overtrof de castraat Caffarelli zelfs zijn collega-falsettist Senesino in onbeschofte minachting voor collega's en publiek. Te laat komen en niet verschijnen bij repetities en optredens zaten in zijn DNA. Maar als hij zich verwaardigde te verschijnen, waren ze het er allemaal over eens dat hij een volmaakte artisticiteit had, of hij nu een vloeibare cantabile draaide of rollades afwierp met een finesse en precisie die elke castraat van die tijd, Farinelli incluis, evenaarde. Händel gaf de titelrol in Serse vorm aan Caffarelli's vocale en expressieve gaven, vooral in de centrale aria 'Se bramate' die heftige coloratura afwisselt met plotselinge steken van angst. Caffarelli's bereik reikte gemakkelijk tot de bovenste A, vandaar de casting van vrouwelijke mezzosopranen in de meeste moderne ensceneringen en alle eerdere opnamen. Maak kennis met de countertenor-cum-sopraan Franco Fagioli, wiens triomfantelijke uitvoering van de verliefde, grillige koning terecht deze nieuwe set domineert, opgenomen tijdens sessies in de Villa San Fermo in Lonigo.

Het is natuurlijk speculatie. Maar ik denk dat een stem als die van Franco Fagioli, die drie octaven beslaat, het dichtst in de buurt komt van de gemengde briljantie, soepelheid en kracht van de grote castraten in hun pracht en praal. Hij toont onmiddellijk de ronde zoetheid van zijn toon – levendiger vrouwelijk dan anderen van zijn soort – in Serse's 'Ombrai mai fù', waar zijn superieure adembeheersing hem in staat stelt om in brede, naadloze spanwijdtes te fraseren. Later in een opera die onvoorspelbaar heen en weer beweegt tussen komedie en bijna-tragedie, vangt Fagioli alle absurditeit en gevaarlijke eigenzinnigheid van de pronkende monarch op zonder afbreuk te doen aan de vocale kwaliteit. ‘Se bramate’ is een behoorlijk opwindende tour de force, aangewakkerd door de brandende strijkers van Il Pomo d’Oro, wiens gretig reagerende, hoog-octane spel de hele voorstelling ondersteunt. En dan, wanneer Serse eindelijk zijn speelgoed uit de kinderwagen gooit en de Furiën aanroept, zet Fagioli de volledige omvang van zijn vreemde vocale bereik in, tot aan een resonerende bariton, in een spectaculair over-the-top uitvoering. Slechts af en toe – bijvoorbeeld in de trillende toegevoegde trillers in de da capo van ‘Più che penso’ – zou je Fagioli’s smaak in versieringen in twijfel kunnen trekken. En zijn rijke toon is niet altijd bevorderlijk voor verbale helderheid. Maar weinig, zo niet geen, falsettisten zouden vandaag de dag kunnen tippen aan zijn combinatie van temperament en vocale glamour in dit berucht belastende deel.

Hoewel Fagioli voor velen de belangrijkste trekpleister zal zijn, houdt de rest van de cast zich gemakkelijk staande in vocale glans en dramatische directheid. Net als bij de première in Londen in 1738 wordt de rol van Serse's meer inschikkelijke broer Arsamene vervuld door een mezzosopraan. Met haar vlammende intensiteit van stem en manier van doen, maakt Vivica Genaux hem positiever dan normaal, vermijdt ze de valkuil van de passieve lach in de langzame aria's en barst ze opwindend uit in 'Sì, la voglio', waar Arsamene eindelijk zijn innerlijke alfa-mannetje vindt. De twee zussen contrasteren treffend. Inga Kalna, als Romilda, is duister sensueel in timbre, maar met een mooie lijn in plagende speelsheid, terwijl Francesca Aspromonte's vrolijke, frisse Atalanta zich scherp bewust is van de momenten van tederheid, zelfs melancholie, die diepte toevoegen aan het personage. Deze Atalanta is niet zomaar een flirt. Aspromonte geeft ook een objectles in het aanwijzen en kleuren van de Italiaanse tekst.

Met haar van nature scherpe, ‘mannelijke’ timbre, snijdt Delphine Galou een zeer menselijke figuur als Serse’s verlaten verloofde Amastre. Ze suggereert meer pijn dan woede in het kronkelige ‘Anima infida’ en distilleert een verzachtende tederheid in een prachtig zwevende ‘Cagion son io’ – Amastres cathartische moment. Beide bassen zijn ook prachtig: Biagio Pizzutti balanceert slapstick en stevige toon als de komische dienaar Elviro, en Andrea Mastroni, een rijpe basso cantante, die indruk maakt in de stevige, no-nonsense aria’s die Handel schreef voor Serse’s plichtsgetrouwe generaal Ariodate. Beide Italiaanse zangers wedijveren met Francesca Aspromonte in hun levendige uitspraak.

De enige serieuze concurrent tussen de rivaliserende cd-versies van Serse is de uitstekende Chandos-opname geregisseerd door Christian Curnyn. Om het te simplificeren: Curnyn en zijn cast, geleid door Anna Stéphany's stralende Serse, leggen de nadruk op elegantie en lichtheid van de toets, zonder de serieuze ondertonen van de opera te verwaarlozen. Maxim Emelyanychev, Fagioli en co leven dringender – hoewel niet per se sneller – in een uitvoering die vocale allure combineert met een schitterende theatraliteit, niet in de laatste plaats in de snelle secco dialogen. Wie heeft ooit gezegd dat barok 'droog' recitatief saai was?

By all accounts the castrato Caffarelli outdid even his fellow-falsettist Senesino in boorish disregard for colleagues and audiences. Lateness and non-appearance in rehearsals and performances were woven into his DNA. Yet when he did deign to appear, all were agreed on his consummate artistry, whether spinning a liquid cantabile or tossing off roulades with a finesse and precision to rival any castrato of the day, Farinelli included. Handel fashioned the title-role in Serse to Caffarelli’s vocal and expressive gifts, above all in the central aria ‘Se bramate’ that alternates vehement coloratura with sudden stabs of anguish. Caffarelli’s range extended easily up to top A, hence the casting of female mezzos in most modern stagings and all previous recordings. Enter the countertenor-cum-soprano Franco Fagioli, whose triumphant performance of the lovelorn, capricious king rightly dominates this new set, recorded at sessions at the Villa San Fermo in Lonigo.

It’s speculation, of course. But I’d guess that a voice like Franco Fagioli’s, spanning three octaves, comes as close as we can get today to the mingled brilliance, suppleness and power of the great castrati in their pomp. He immediately displays the rounded sweetness of his tone – more vibrantly feminine than others of his ilk – in Serse’s ‘Ombrai mai fù’, where his superb breath control enables him to phrase in broad, seamless spans. Later in an opera that veers unpredictably between comedy and near-tragedy, Fagioli catches all of the preening monarch’s absurdity and dangerous wilfulness without compromising vocal quality. ‘Se bramate’ is a properly thrilling tour de force, spurred on by the combustible strings of Il Pomo d’Oro, whose eagerly responsive, high-octane playing underpins the whole performance. Then, when Serse finally throws his toys out of the pram and invokes the Furies, Fagioli deploys the full extent of his freakish vocal range, down to a resonant baritone, in a spectacularly over-the-top performance. Just occasionally – say in the juddering added trills in the da capo of ‘Più che penso’ – you might question Fagioli’s taste in ornamentation. And his rich tone is not always conducive to verbal clarity. But few if any falsettists today could match his combination of temperament and vocal glamour in this notoriously taxing part.

While Fagioli will be the prime draw for many, the rest of the cast easily hold their own in vocal lustre and dramatic immediacy. As in the 1738 London premiere, the role of Serse’s more amenable brother Arsamene is taken by a mezzo-soprano. With her flaming intensity of voice and manner, Vivica Genaux makes him more positive than usual, avoiding the trap of mooning passivity in the slow arias and erupting thrillingly in ‘Sì, la voglio’, where Arsamene finally locates his inner alpha male. The two sisters are aptly contrasted. Inga Kalna, as Romilda, is darkly sensuous in timbre yet with a nice line in teasing playfulness, while Francesca Aspromonte’s blithe, fresh-toned Atalanta is keenly alive to the moments of tenderness, even melancholy, that add depth to the character. This Atalanta is no mere flirt. Aspromonte also gives an object lesson in the pointing and colouring of the Italian text.

With her naturally incisive, ‘masculine’ timbre, Delphine Galou cuts a very human figure as Serse’s abandoned betrothed Amastre. She suggests more hurt than anger in the tortuous ‘Anima infida’ and distils an emollient tenderness in a beautifully floated ‘Cagion son io’ – Amastre’s cathartic moment. Both basses, too, are splendid: Biagio Pizzutti balancing slapstick and firm tone as the comic servant Elviro, and Andrea Mastroni, a ripe-voiced basso cantante, impressing in the sturdy, no-nonsense arias Handel wrote for Serse’s dutiful general Ariodate. Both these native Italian singers rival Francesca Aspromonte in their vivid enunciation.

The one serious competitor among rival CD versions of Serse is the excellent Chandos recording directed by Christian Curnyn. To over-simplify, Curnyn and his cast, led by Anna Stéphany’s glowing-toned Serse, place a premium on elegance and lightness of touch without neglecting the opera’s serious undertones. Maxim Emelyanychev, Fagioli and co live more urgently – though not necessarily more speedily – in a performance that combines vocal allure with a coruscating theatricality, not least in the quickfire secco dialogues. Whoever said Baroque ‘dry’ recitative was boring?