april 2019

Elgar: Caractacus, Op. 35

Orchestra of Opera North o.l.v. Martyn Brabbins

Elgars vroege cantate onthult – zeker in de handen van zo’n bekwame vertolker van zijn muziek als Martyn Brabbins – het genie voor symfonische klank dat zijn latere meesterwerken zou definiëren.

Hoewel de uitvoering van de Enigma-variaties in Londen onder Richter in 1899 steevast wordt aangehaald als de ‘rode letter’-dag van de componist, was Elgars cantate Caractacus, geschreven voor Leeds in 1898, in veel opzichten net zo belangrijk, zo niet belangrijker, als de stilistische samenvloeiing van zijn volwassen stem (zelfs als Ackworths nogal gedateerde libretto af en toe in de weg zit). Het werk, een samenkomst van zijn Wagneriaanse enthousiasme, illustreert ruimschoots zijn vruchtbare gebruik van de leitmotiftechniek (een die al in zijn eerdere koorwerken, The Black Knight, King Olaf en The Light of Life, op gang kwam). Maar belangrijker nog, het was slechts één bewuste stap voor Elgar om zijn instinctieve muzikale gedachte in instrumentale termen te vertalen naar een volwaardig Wagneriaans symfonisch proces waarin het orkest het dominante voertuig werd. Dit is dwingend duidelijk in Caractacus, in veel opzichten een nationalistische opera in één bedrijf, en wijst de weg naar de operas-manqués van The Dream of Gerontius, The Apostles en The Kingdom, die het hoogtepunt van zijn interpretatie van het Britse oratoriumparadigma vertegenwoordigen.

Martyn Brabbins, een echte specialist van laat-Victoriaanse repertoire (zoals we weten van zijn interpretaties van Parry en Stanford), is zich zeer bewust van deze aspecten van het werk (misschien aangemoedigd door zijn ervaring bij ENO). Hij brengt elektriciteit en Straussiaanse Schwung in het orkestrale geluid van deze opname, of het nu gaat om de levendige marsen van scène 1 (‘Watchmen, alert!’), de processiemars van scène 4 (het bekendste deel van de cantate) of het heerlijke ‘woodland interlude’, een voorloper van ‘Dorabella’ in de Enigma Variaties en de onveranderlijke miniaturen van de twee Wand of Youth Suites.

Er zijn hier een aantal mooie uitvoeringen van de solisten. Roland Wood is zeer goed opgewassen tegen de gewichtige rol van Caractacus, vooral in de grote monologen van scène 1, scène 4 (de ontroerende klaagzang ‘O mijn krijgers’) en de historisch bekende welsprekende toespraak tot Claudius en de Senaat in scène 6. Christopher Purves’ welluidende, rijke basklank past bewonderenswaardig goed bij de goedbedoelende, zij het bedrieglijke Bard in scène 2 (die soms volkomen doet denken aan Parsifal) met zijn schitterende marsthema (‘Ga heen om te veroveren’), en Alastair Miles speelt een gezaghebbende Claudius in scène 6. Elizabeth Llewellyn geeft wat lyrische respijt aan veel van de krachtige retoriek van de krijgersgeest van het werk, een die rijkelijk wordt geleverd door Caractacus’ onstuimige zoon, Orbin, gespeeld door Elgan Llyˆr Thomas. Beiden zijn ook hartstochtelijk gelijkwaardig aan Elgars betoverende liefdesduet in scène 3, een sectie die gretig het operakarakter van deze rijke partituur bevestigt. De goed voorbereide Huddersfield Choral Society, passend afgestemd op hun rol als turba, biedt een scala aan gevoelig licht en schaduw, evenals een krachtige toon, aan de wisselende dramatische contexten, en een helder contrapunt aan het orkest, waarmee ze vaak deelnemen als onderdeel van het grotere instrumentale canvas. Dit is met name memorabel in het openingskoor van scène 1 en de opzwepende muziek van de triomfmars in scène 6.

Although the London performance of the Enigma Variations under Richter in 1899 is invariably cited as the composer’s ‘red letter’ day, Elgar’s cantata Caractacus, written for Leeds in 1898, was in many ways equally if not more important as the stylistic confluence of his mature voice (even if Ackworth’s rather dated libretto occasionally sticks in the craw). A coming together of his Wagnerian enthusiasms, the work amply illustrates his fertile use of leitmotif technique (one that was already incipient in his earlier choral works, The Black Knight, King Olaf and The Light of Life). But, more significantly, it was only one conscious step for Elgar to translate his instinctive musical thought in instrumental terms into a fully fledged Wagnerian symphonic process in which the orchestra became the dominant vehicle. This is compellingly evident in Caractacus, in many ways a one-act nationalist opera, and points the way to those operas-manqués of The Dream of Gerontius, The Apostles and The Kingdom, which represent the pinnacle of his interpretation of the British oratorio paradigm.

Martyn Brabbins, a true specialist of late Victorian repertoire (as we know from his interpretations of Parry and Stanford), is very much alive to these aspects of the work (perhaps encouraged by his experience at ENO). He brings an electricity and Straussian Schwung to the orchestral sound throughout this recording, whether in the vibrant marches of scene 1 (‘Watchmen, alert!’), the processional march of scene 4 (the best-known part of the cantata) or the delicious ‘woodland interlude’, a forerunner of ‘Dorabella’ in the Enigma Variations and the immutable miniatures of the two Wand of Youth Suites.

There are some fine performances here from the soloists. Roland Wood is very much up to the weighty role of Caractacus, especially in the big soliloquies of scene 1, scene 4 (the moving lament ‘O my warriors’) and the historically renowned eloquent address before Claudius and the Senate in scene 6. Christopher Purves’s euphonious, rich bass tone is admirably suited to the well-meaning if deceitful Bard in scene 2 (at times thoroughly redolent of Parsifal) with its splendid march theme (‘Go forth to conquer’), and Alastair Miles plays an authoritative Claudius in scene 6. Elizabeth Llewellyn lends some lyrical respite to much of the forceful rhetoric of the work’s warrior spirit, one abundantly supplied by Caractacus’s impetuous son, Orbin, played by Elgan Llyˆr Thomas. Both are also passionately equal to Elgar’s enthralling love duet in scene 3, a section that avidly confirms the operatic character of this rich score. The well-prepared Huddersfield Choral Society, appropriately attuned to their role as turba, provide a range of sensitive light and shade, as well muscular tone, to the varying dramatic contexts, and a crisp counterpoint to the orchestra, with which they often participate as part of the larger instrumental canvas. This is particularly memorable in the opening chorus of scene 1 and the stirring music of the triumphal march in scene 6.