mei 2019

Moscow 1979

Mikhail Pletnev

Een spannend recital van slechts een jaar na de gouden medaille van Michail Pletnev op de Tsjaikovski-wedstrijd.

Mikhail Pletnev was 21 toen hij de gouden medaille won op de Tsjaikovski-wedstrijd van 1978, en als er toen nog vraagtekens waren over zijn verdienste, dan hadden die met dit recital van het jaar daarop zeker moeten zijn weggenomen. De enige vraag die nu rijst, is waarom het zo lang heeft geduurd voordat deze opwindende uitvoeringen voor het eerst werden uitgebracht.

Het is waar dat Pletnev ervan verdacht zou kunnen worden dat hij een beetje pronkte met zijn keuze voor een van de meest afgelegen suites van Bach als voertuig voor zijn schitterende vingerwerk. Het supercharged Menuet is zeker als niets dat ooit door de mensheid is gedanst en de Gigue heeft een vleugje victor ludorum exhibitionisme. Maar dan zijn er nog de betoverende flexibiliteit en gevoeligheid voor lijn die hij in de Allemande en Sarabande legt, die allebei niet buiten de grenzen van stijl treden. Wat klinkt als een licht gedempt applaus, duidt misschien op gemengde gevoelens bij de kenners van het Conservatorium van Moskou.

Als het publiek nog niet had opgemerkt wat voor een bijzondere artiest ze voor zich hadden, dan hadden ze dat zeker wel gedaan met de vier sonates van Scarlatti. Niet alleen zijn de herhaalde noten van machinegeweerachtige precisie, niet alleen zijn expressieve hoeken omgedraaid met ultra-innemende verfijning, maar er is ook wat huiveringwekkend fantasierijk pedaalwerk, wat nauwkeurig bewerkte versieringen en op sommige plaatsen wat verrukkelijke humor in het plotselinge remmen. Pletnev nam alle vier de sonates opnieuw op in 1995, in een veelgeprezen set van twee cd's voor Virgin Classics (nu Erato, 3/96). Daar matigde hij enkele van de extremere tempo's - hoewel slechts lichtjes - en profiteerde hij van een ruimere opname. Maar als een authentiek document van een jonge artiest die zijn krachten verheerlijkt voor een van 's werelds meest veeleisende en veeleisende publiek, brengen de Moskouse versies een grotere rilling met zich mee, voor mij althans.

Dan is er Beethovens vroege F majeur Sonate in een onweerstaanbaar vlotvoetige en geestige uitvoering, met een ultra-Presto finale, waarbij de enige vergelijking die in me opkomt Glenn Gould is: in dit geval een onvoorwaardelijk compliment.

Zouden het de incidentele missers in de Chopin Sonate kunnen zijn, met name de momentane ontsporingen in de toenemende opwinding richting het einde van de finale, die tot twijfels over de release ervan leidden? Zo ja, wat jammer, want dit is een uitvoering van volkomen dwingende individualiteit, poëzie en risicobereidheid. Op sommige plaatsen eigenzinnig? Misschien voor sommigen, maar niet voor mij. Zo'n beheersing, gekoppeld aan zo'n overgave – adembenemend spul. Trouwens, als technische perfectie ertoe doet, is er altijd nog Pletnevs verslag uit 1997 (DG, 12/97); maar het is merkwaardig hoe veel van dezelfde intonaties gekunsteld en overdreven berekend klinken onder studioomstandigheden.

Elk van de vier kleinere Chopin-stukken is een juweeltje. De Nocturne in F majeur hangt in de lucht met heerlijke loomheid; de A-mol Wals is ronduit charmant en verdwijnt uiteindelijk in een magische pedaalwind; de F-majeur Wals is gewaagd schichtig; en wie had gedacht dat de E-mineur Nocturne zo delicaat en verrukkelijk gedraaid kon worden als deze?

De opname is inderdaad heel close-up en het is jammer dat het applaus zo drastisch is ingekort. Met 95 minuten lijkt het misschien ook een vrij korte maat voor twee cd's. Maar voor mij weegt dat allemaal geen zier op tegen het opwindende gevoel van een jonge meesterpianist die in volle majestueuze vlucht is vastgelegd.

Mikhail Pletnev was 21 when he won the Gold Medal at the 1978 Tchaikovsky Competition, and if there were any question marks over his worthiness at the time, they should surely have been erased by this recital from the following year. In fact, the only question that arises now is why it has taken so long for these thrilling performances to be released for the first time.

True, Pletnev might have been suspected of a degree of showing off in his choice of one of the most out-of-the-way of Bach’s Suites as a vehicle for his scintillating fingerwork. The supercharged Menuet is certainly like nothing ever danced by humankind and the Gigue has a whiff of victor ludorum exhibitionism. But then there are the enthralling flexibility and sensitivity to line he brings to the Allemande and Sarabande, neither of which strays outside the boundaries of stylishness. What sounds like slightly muted applause perhaps indicates some mixed feelings in the Moscow Conservatory cognoscenti.

If the audience hadn’t already registered what a special artist they had before them, they must surely have done so with the four Scarlatti sonatas. Not only are the repeated notes of machine-gun-like precision, not only are expressive corners turned with ultra-winsome refinement, but there is some hair-raisingly imaginative pedalling, some precision-tooled ornamentation and in places some delectable humour in the sudden application of brakes. Pletnev re recorded all four sonatas in 1995, in an acclaimed two-disc set for Virgin Classics (now Erato, 3/96). There he moderated some of the more extreme tempos – though only slightly – and benefited from a more spacious recording. But as an authentic document of a young artist exalting in his powers before one of the world’s most discerning and demanding audiences, the Moscow versions come with a greater frisson, for me at least.

Then there is Beethoven’s early F major Sonata in an irresistibly fleet-footed and witty performance, with an ultra-Presto finale, for which the only comparison that springs to mind is Glenn Gould: in this instance, an unqualified compliment.

Could it be the occasional mis-hits in the Chopin Sonata, in particular the momentary derailments in the mounting excitement towards the end of the finale, that led to doubts over its release? If so, what a pity, because this is a performance of utterly compelling individuality, poetry and risk-taking. Wilful in places? Maybe for some, but not for me. Such command, allied to such abandon – breathtaking stuff. By the way, if technical perfection matters, there’s always Pletnev’s 1997 account (DG, 12/97); but it’s curious how many of the same inflections sound mannered and overly calculated under studio conditions.

Every one of the four smaller Chopin pieces is a gem. The F major Nocturne hangs in the air with delicious languor; the A flat Waltz is thoroughly charming and finally disappears in a magical waft of pedal; the F major Waltz is daringly skittish; and who would have thought that the E minor Nocturne could be so delicately and delectably spun as this?

The recording is very close-up indeed, and it is a shame that applause has been so severely edited down. At 95 minutes, it may also strike you as rather short measure for two CDs. But for me none of that weighs a jot against the exhilarating sense of a young master-pianist captured in full majestic flight.