mei 2019
Beethoven: Piano Sonatas Op. 109, 110 & 111
Steven Osborne
Uitstekend pianospel van Steven Osborne – van extreme verfijning tot energiek drama, alles in deze late sonates van Beethoven voelt nieuw doordacht.
Ik keek er erg naar uit om deze cd in handen te krijgen, nadat ik Steven Osbornes vorige Beethoven-sonate-cd, met een gevaarlijke en diepzinnige Hammerklavier, had gekozen als mijn Critics’ Choice in 2016. Vanaf de eerste noot is Osbornes verwantschap met de componist overal duidelijk en hij brengt de enorme contrasten van de laatste drie sonates feilloos over.
Toen ik vorig jaar een Building a Library op Op. 109 deed voor BBC Radio 3, zocht ik naar een combinatie van verwondering en fantasie die niet omsloeg in late romantiek in het eerste deel, angstaanjagende vuurkracht zonder scherpte in het Prestissimo en een classicisme in het thema van de variaties in de finale. En dat is precies wat we hier krijgen. Neem Osbornes manier van werken met het thema van de finale: het heeft een uiterlijke eenvoud waaruit de variaties kunnen groeien, maar luister beter en je zult de eindeloos gevarieerde kleuringen en subtiele veranderingen van dynamiek en frasering opmerken, waardoor de herhalingen echt ontwikkelend zijn. Indrukwekkend is ook de manier waarop de variaties zich met volledige onvermijdelijkheid ontvouwen: van de sprong van de rechterhand in het octaaf in de eerste, die zonder maniertjes wordt gegeven, via de perfecte overeenstemming tussen de handen in de gestippelde articulatie van de tweede, die prachtig contrasteert met de meer uitgebreide lijn van de derde. De fuga heeft een bijna vrolijke kwaliteit en de laatste minuten, waarin Beethoven de lijn omhult met trillers, zijn zeer goed ingeschat, wat leidt tot een herhaling van het openingsthema van de finale dat beweegt in zijn argeloosheid. Al met al is deze uitvoering gelijkwaardig aan die van Richard Goode.
Wat deze nieuwe set zo bijzonder maakt, is de manier waarop Osborne de totaal verschillende wereld van elke sonate met evenveel overtuiging inneemt, wat lang niet altijd het geval is, zelfs niet bij ongetwijfeld geweldige pianisten. Uchida overtuigt me bijvoorbeeld veel meer in Op. 109 dan in Op. 111. En vorige maand vond ik Yevgeny Sudbin beter in Op. 110 dan in de laatste sonate. Hij verbleekt echter volledig naast Osborne in Op. 110. Een paar momenten van vergelijking van de twee in het tweede deel laten het punt zien: terwijl Sudbin een neiging had tot agogische vervormingen, heeft Osborne een vuur-en-zwavelintensiteit in zijn spel. Zelfs Levit, die ik in alle drie de sonates zeer bewonder, verbleekt hier in vergelijking. Lewis vindt een vergelijkbaar gevoel voor de extremen van de muziek, hoewel hij niet in dezelfde mate geniet van de afgekapte fortissimo-schriftuur. En in het Adagio ma non troppo zakt het momentum nooit in, ook al is het gevoel van verlatenheid duidelijk. Hier, en overal, is er een gevoel van Osborne die de muziek gewoon laat klinken, in plaats van zichzelf eraan op te dringen. De fuga begint onopvallend en de woede-uitbarstingen hebben een enorme kracht. Levit is hier op dezelfde manier dramatisch, zijn begeleidende figuratie is iets minder gedefinieerd – de keuze is echt een kwestie van smaak.
Iedereen die Osbornes viscerale opname van het Hammerklavier heeft gehoord, zal niet verbaasd zijn een vergelijkbare combinatie van gespierdheid en extreme delicatesse te vinden in het openingsdeel van de laatste sonate. Maar opnieuw is er een gevoel van een onderliggend classicisme; en na een Maestoso-introductie vol scherpe kantjes, is er een absolute onvermijdelijkheid en helderheid in het Allegro con brio met veel appassionato erin gegooid. Zijn pedaalspel is een meesterwerk van subtiliteit en ik hou van de afgekapte akkoorden, die boos zijn maar soms doorspekt met een soort grimmig genoegen. De felheid waarmee hij vanaf 5'56" momentum behoudt en opbouwt is duister opwindend. En het einde heeft een stilte die wat erna komt volkomen onvermijdelijk doet klinken.
Het thema van de Arietta heeft, net als dat van de finale van Op. 109, een aangeboren gevoel van stilte en Osborne is net zo dwingend als Goode in de manier waarop de variaties zich ontvouwen, op natuurlijke wijze groeiend zodat de duettende handen in de tweede als één klinken, terwijl de boogie-woogie terts veel karakter heeft zonder zo misplaatst te klinken als het kan doen; de terugkeer naar stilte van de vierde heeft een gefluisterde innerlijkheid. De trilling in de laatste paar minuten heeft zijn eigen scala aan emoties, van kwetsbaarheid tot een gevoel van vrede, en met het einde komt het vereiste gevoel van het sublieme. Hierin wordt Osborne bijgestaan door een zeer natuurlijk opgenomen geluid.
Steven Osborne heeft veel uitstekende opnames gemaakt, maar dit is zeker een van zijn beste. Een magnifieke prestatie.
I was much looking forward to getting my hands on this CD, having chosen Steven Osborne’s previous Beethoven sonata disc, featuring a dangerous and profound Hammerklavier, as my Critics’ Choice in 2016. From the first note, Osborne’s kinship with the composer is everywhere apparent and he conveys the vast contrasts of the last three sonatas unerringly.
When I was doing a Building a Library on Op 109 last year for BBC Radio 3, I was looking for a combination of wonder and fantasy that didn’t tip over into late Romanticism in the first movement, fearsome firepower without edge in the Prestissimo and a Classicism to the theme of the finale’s variations. And that is exactly what we get here. Sample Osborne’s way with the theme of the finale: it has an outward simplicity from which the variations can grow, yet listen more closely and you’ll detect the endlessly varied colourings and subtle changes of dynamics and phrasing, making the repeats truly developmental. Impressive too is the way the variations unfold with complete inevitability: from the octave right-hand leap in the first, which is given without mannerism, via the perfect accord between the hands in the dotted articulation of the second, which contrasts beautifully with the more extended line of the third. The fugue has an almost gleeful quality to it and the closing minutes, in which Beethoven envelops the line in trills, is very well gauged, leading to a reprise of the finale’s opening theme that is moving in its guilelessness. Altogether this performance is on a par with Richard Goode’s.
What is particularly winning about this new set is the way Osborne occupies the very different world of each sonata with equal conviction, which is by no means always the case, even with indubitably great pianists. Uchida, for instance, convinces me far more in Op 109 than in Op 111. And last month I found Yevgeny Sudbin better in Op 110 than in the last sonata. He, however, completely pales alongside Osborne in Op 110. Just a few moments comparing the two in the second movement demonstrate the point: whereas Sudbin had a tendency for agogic distortions, Osborne has a fire-and-brimstone intensity to his playing. Even Levit, whom I much admire in all three sonatas, pales by comparison here. Lewis finds a similar sense of the extremes of the music, though he doesn’t relish the clipped fortissimo writing to quite the same degree. And in the Adagio ma non troppo momentum never sags, even though the sense of desolation is manifest. Here, and throughout, there’s a sense of Osborne simply letting the music sound, rather than imposing himself on it. The fugue starts unobtrusively and the outbursts of ire have tremendous power. Levit is similarly dramatic here, his accompanying figuration a little less defined – choice is really down to taste.
Anyone who has heard Osborne’s visceral recording of the Hammerklavier won’t be surprised to find a similar combination of muscularity and extreme delicacy in the opening movement of the last sonata. But again there’s a sense of an underlying Classicism; and, after a Maestoso introduction full of sharp edges, there’s an absolute inevitability and clarity to the Allegro con brio with plenty of appassionato thrown in. His pedalling is a masterpiece of subtlety and I like the clipped chords, which are angry but laced at times with a kind of grim pleasure. The ferocity with which he maintains and builds momentum from 5'56" is darkly thrilling. And the ending has a quietude that makes what comes next sound entirely inevitable.
The theme of the Arietta has, like that of the finale of Op 109, an innate sense of stillness and Osborne is every bit as compelling as Goode in the way the variations unfold, growing naturally so that the duetting hands sound as one in the second, while the boogie-woogie third has plenty of character without sounding out of place as it can do; the return to quiet of the fourth has a whispered inwardness. The trilling in the closing couple of minutes has its own range of emotion, from fragility to a sense of peace, and with the ending comes the requisite sense of the sublime. In this Osborne is assisted by a very natural recorded sound.
Steven Osborne has made many outstanding recordings but this is certainly among his finest. A magnificent achievement.