Awards Issue 2019

Beethoven: Complete Piano Sonatas

Igor Levit

De albums van Igor Levit hebben een pianist onthuld met een opmerkelijke reflectie en verfijning van de toets. Zijn complete overzicht van Beethovens sonates is een mooie prestatie en een waardevolle toevoeging aan de catalogus. (Gramophone)
Levit voelt zich bij elk stuk even betrokken... Bovenal is er het gevoel volledig één te zijn met Beethoven zelf. En dat maakt dit uiteindelijk zo'n geweldige prestatie.

Zes jaar geleden brak Igor Levit door op de opnamescène en maakte zijn debuut met Beethovens laatste vijf sonates op 26-jarige leeftijd. Nu voltooit hij die cyclus door de resterende 27 sonates toe te voegen aan Opp 101, 106 en 109 111 (die hij niet opnieuw heeft opgenomen); deze zijn de afgelopen drie jaar vastgelegd, de meest recente in januari 2019; Sony heeft wonderen verricht door een consistent fijn geluid te leveren, gedetailleerd en natuurlijk klinkend, op twee verschillende locaties, in Hannover en Neumarkt – en dat geldt ook voor zijn pianotechnicus. Ook de noten van Anselm Cybinski passen bij Levits intellectuele wereldbeeld.

Tot nu toe, zo goed: hoe zit het met het musiceren? Dat hij zo in deze stukken zit, zal geen verrassing zijn, want hij voert al een tijdje complete cycli uit over de hele wereld. Zoals je zou verwachten van een artiest die scherpe intelligentie en technische flair combineert, is het volkomen meeslepend. Het is ook een cyclus die geen favorieten heeft – Levit voelt zich even toegewijd aan elk stuk. Het is niet per se zo dat alles een triomf is, maar zijn aandacht voor detail is erg verleidelijk.

Neem bijvoorbeeld de Op. 7 Sonate, normaal gesproken geen hoofdact in concertprogramma's, maar Levit vindt een energie en sprankeling die het oplicht, de herhaalde linkerhand E flat liet geen moment zwaarte toe, terwijl de ontwikkeling geniet van de Haydniaanse combinatie van norse humor, schichtige verschuivingen van harmonische richting, dramatische juxtaposities van extreme dynamiek en, natuurlijk, stilte. In het Largo, con gran espressione onthult Levit Beethoven de visionair – voor het eerst viel het me op hoezeer dit de opening van het Vierde Concerto voorspelt. Het Allegro is donkerder en ongemakkelijker dan dat van Goode en in de taaie intensiteit van het Minore-gedeelte maakt Levit je bewust van hoeveel Schubert hiervan heeft geleerd. De mineur-toonsoort-episode in de rondofinale heeft drama, maar wordt nooit metaalachtig van toon.

De ruimte staat me in de weg van al te veel diepgaande analyses, dus wat volgt zijn een paar observaties. Vanaf de opening van de eerste sonate van Opus 2 trekt hij je mee in Beethovens wereld van felle onvoorspelbaarheid, die leeft voor het ongemak van het openings-Allegro en de ondermijning van het menuetgenre in het derde deel, terwijl de Prestissimo-finale een enorme helderheid heeft ondanks het tempo (het voelt nooit alleen maar snel). In de tweede sonate herinnert hij ons er bij elke beurt aan dat Haydn Beethovens leraar was. En de langzame delen van alle drie zijn prachtig beoordeeld, net als het onweerstaanbaar ragfijne Scherzo van nr. 2. De finale van nr. 3, met zijn verraderlijke akkoordenschrift, wordt ook met enorme flair uitgevoerd.

Als zijn lezing van het openingsdeel van Moonlight niet helemaal de hypnotiserende kwaliteit heeft die Osborne heeft opgeroepen, herinnert hij ons eraan dat zijn broertje Op. 27 minstens zo baanbrekend is. Vanuit een perfect uitgebalanceerde opening geeft hij de rustig krachtige arpeggio's van het tweede deel een gevoel van wanhoop dat in schril contrast staat met de plechtigheid van het derde deel; en het razende momentum van de finale wordt nooit bombastisch.

De Op 10 set heeft ook een aantal hele fijne dingen in zich – het langzame deel van het eerste heeft een ware stilte in zijn ziel, wat de Prestissimo finale des te spannender maakt, terwijl hij het Allegretto middendeel van nr. 2 een edgy speelsheid geeft. Maar het openingsdeel van Op 10 nr. 1 klinkt te geforceerd, waardoor het liederlijke tweede onderwerp gehaast klinkt, zeker vergeleken met Goode. De geestige repliek tussen de twee handen in de finale van Op 10 nr. 2 is ook te adembenemend naar mijn smaak. Maar het Largo e mesto van nr. 3 heeft echte verlatenheid, gevolgd door een Menuetto van wonderbaarlijke tederheid.

Er zijn andere momenten waarop ik vind dat zijn tempo's te gehaast zijn – de finales van Op 26 en Opp 78 en 79 bijvoorbeeld, of de bedwelmende rush die 'Le retour' is in Les adieux. Maar dit wordt gecompenseerd door dat gevoel van betrokkenheid bij de kleinste details. Proef maar eens de slotmomenten van het eerste deel van Les adieux, waarin hij opbouwt naar een bijna ondraaglijke toon van verlangen, die vervolgens abrupt wordt onderbroken door de laatste twee akkoorden.

Wanneer die energie goed wordt benut, kan het de viscerale sensatie van Beethovens schrijven benadrukken. De Appassionata (een werk dat ik kan nemen of laten) klinkt nieuw. Vanaf de openingszin ontvouwt het stuk zich met een volledig gevoel van onvermijdelijkheid, de ontwikkeling van het eerste deel opwindend. En hoe zangerig het thema van het Andante con moto klinkt, Levit verlicht altijd zowel qua tekst als emotie. Hij geniet van de extremen als we naar de finale gaan, maar de focus is zo groot, het onverstoorbare gevoel van onvermijdelijkheid over hoe het gaat, dat het nooit geforceerd aanvoelt.

Een ander hoogtepunt is de Waldstein, de herhaalde C majeur linkerhandakkoorden die een rekbare energie ondersteunen die door de hele openingsbeweging loopt. Maar het gaat niet om momentum: Levit kleurt en vormt het met zoveel finesse - hij trekt het geluid terug tot een fluistering en bouwt het vervolgens op tot een grote golvende golf. Het Adagio molto is opmerkelijk in de manier waarop hij de stemming tot bedaren brengt, en een sfeer oproept die bijna klinkt als een naschrift bij Schuberts Winterreise. Terwijl de muziek geleidelijk weer tot leven komt, is zijn finale meeslepend uitbundig.

Het zegt ook veel over Levits volwassenheid dat de laatste vijf sonates nog steeds klinken als een stuk in termen van de manier waarop hij denkt. Ja, er zijn momenten waarop ik het niet helemaal eens ben met zijn beslissingen – de opening van Op. 109 klinkt wat voorzichtig, terwijl momenten in de variaties van Op. 111’s Arietta een tikje langzaam zijn – maar de fuga van de Hammerklavier is nog steeds een ding van magnifieke kracht en, bovenal, is er dat gevoel van volledig één zijn met Beethoven zelf. En dat is uiteindelijk wat dit zo’n magnifieke prestatie maakt.

Six years ago Igor Levit burst on to the recording scene, making his debut with Beethoven’s last five sonatas at the age of just 26. Now he completes that cycle, adding the remaining 27 sonatas to Opp 101, 106 and 109 111 (which he hasn’t re-recorded); these have been set down over the past three years, the most recent in January 2019; Sony has done wonders in providing a consistently fine sound, detailed and natural-sounding, across two different venues, in Hanover and Neumarkt – and so has his piano technician. The notes, too, by Anselm Cybinski, chime with Levit’s intellectual world view.

So far, so good: what of the music-making? That he is so inside these pieces will come as no surprise, for he has been performing complete cycles around the world for some time now. As you’d predict from an artist who combines acute intelligence and technical panache, it’s utterly absorbing. It’s also a cycle that doesn’t have favourites – Levit feels equally committed to every single piece. It doesn’t necessarily follow that everything is a triumph, but his attention to detail is very beguiling.

Take, for instance, the Op 7 Sonata, not usually a headline act in concert programmes, but Levit finds an energy and sparkle that lights it up, the repeated left-hand E flat never allowed a moment’s heaviness, while the development delights in its Haydnesque combination of gruff humour, skittish shifts of harmonic direction, dramatic juxtapositions of extreme dynamics and, of course, silence. In the Largo, con gran espressione Levit reveals Beethoven the visionary – for the first time it struck me how much this prefigures the opening of the Fourth Concerto. The Allegro is darker and more uneasy than Goode’s and in the chewy intensity of the Minore section Levit makes you aware of how much Schubert learnt from this. The minor-key episode in the rondo finale has drama but never becomes metallic in tone.

Space precludes me from too much in-depth analysis, so what follows are a few observations. From the very opening of the first sonata of Op 2 he draws you into Beethoven’s world of fierce unpredictability, alive to the unease of the opening Allegro and the subversion of the menuet genre in the third movement, while the Prestissimo finale has a tremendous clarity despite its pace (it never feels merely fast). In the second sonata he reminds us at every turn that Haydn was Beethoven’s teacher. And the slow movements of all three are beautifully judged, as is the irresistibly gossamer Scherzo of No 2. The finale of No 3, with its treacherous chordal writing, is also dispatched with tremendous panache.

If his reading of the Moonlight’s opening movement doesn’t quite have the hypnotic quality conjured by Osborne, he reminds us that its Op 27 sibling is every bit as groundbreaking. From a perfectly poised opening, he gives the quietly powerful arpeggios of the second movement a sense of desperation that is in stark contrast to the solemnity of the third; and the hurtling momentum of the finale never becomes bombastic.

The Op 10 set also has some very fine things in it – the slow movement of the first has a true quietness in its soul, which makes the Prestissimo finale all the more thrilling, while he brings to the Allegretto middle movement of No 2 an edgy playfulness. But the opening movement of Op 10 No 1 sounds too pushed, making the songful second subject sound rushed, certainly compared to Goode. The witty repartee between the two hands in the finale of Op 10 No 2 is also too breathless for my liking. But the Largo e mesto of No 3 has real desolation, followed by a Menuetto of wonderful tenderness.

There are other moments where I think his tempos are too hasty – the finales of Op 26 and Opp 78 and 79, for instance, or the heady rush that is ‘Le retour’ in Les adieux. But offsetting this is that sense of engagement with the smallest details. Just sample the closing moments of that first movement of Les adieux, in which he builds to an almost unbearable pitch of yearning, which is then abruptly cut off by the last two chords.

When that energy is put to good use it can emphasise the visceral thrill of Beethoven’s writing. The Appassionata (a work I can take or leave) sounds new minted. From the opening phrase, the piece unfolds with a complete sense of inevitability, the first-movement development thrilling. And how songful the Andante con moto’s theme sounds, Levit always illuminating both texturally and emotionally. He relishes the extremes as we move into the finale but such is the focus, the unblinking sense of inevitability about how it goes, that it never feels forced.

Another highlight is the Waldstein, the repeated C major left-hand chords underpinning a tensile energy that runs through the entire opening movement. But it’s not about momentum: Levit colours and shapes it with such finesse – withdrawing the sound to a whisper and then building to a great billowing wave. The Adagio molto is remarkable in the way he stills the mood, conjuring an atmosphere that sounds almost like a postscript to Schubert’s Winterreise. As the music gradually comes back to life his finale is engagingly ebullient.

It also says much for Levit’s maturity that the last five sonatas still sound very much of a piece in terms of the way he thinks. Yes, there are moments where I don’t entirely agree with his decisions – the opening of Op 109 is a little careful-sounding, while moments in the variations of Op 111’s Arietta are a touch on the slow side – but the Hammerklavier’s fugue is still a thing of magnificent power and, above all, there’s that sense of being completely at one with Beethoven himself. And that, in the end, is what makes this such a magnificent achievement