december 2024

J.S. Bach: Complete Cello Suites (The 2023 Sessions)

Jean-Guihen Queyras

Jean-Guihen Queyras keert na bijna twee decennia terug naar Bachs Cellosuites, een van de meest geliefde monumenten van de westerse muziek, en brengt daarbij jaren van reflectie en ervaring met zich mee.

Af en toe zit ik op Facebook en duikt er een foto uit 2007 op als ‘herinnering’. Ik doorloop een reeks emoties: verrassing, nostalgie, dan ongeloof. Zag ik er echt zo jong uit? Ik vraag me af of Jean-Guihen Queyras soortgelijke gevoelens ervaart. Deze set van Bachs cellosuites verschijnt 17 jaar na zijn eerste, ook voor Harmonia Mundi. En hoe prachtig die opname ook was en is, dit album laat de toen 39-jarige klinken als een jongeman. Nu zijn we getuige van een meester in zijn vak. Het is een zeer bevredigend gevoel dat Queyras de plaats en functie van elke afzonderlijke noot in elke muzikale zin kent, maar daar niet zuinig op is: het is magistraal en toch op de een of andere manier nonchalant in zijn staat van spelen.

Mis ik af en toe de zorgeloze resonantie van 2007? Toegegeven, ja. Neem bijvoorbeeld de Gavottes in de Suite nr. 6 in D. Maar met Queyras' inmiddels licht geïntellectualiseerde logica worden we beloond met een voller kleurenpalet en een retoriek die onmerkbaar spel en rede samensmelt. Ga voor meer verkenning in volle gang naar de Menuetten van de Suite nr. 2 in d mineur. Puristen zullen misschien schrikken van het pizzicato; ik vind het geweldig. Dan de pure extremiteit van het spelen in de volgende Gigue, waarin Queyras Bachs noten nauwelijks hoorbaar schetst (vooral na 2'20").

De verrukkelijk geprutste afsluiting van de Allemande uit de Suite nr. 1 in G is een briljant voorbeeld van deze esthetiek van levendigheid. Er zit een verhalende kwaliteit in Queyras' bedachtzaamheid die, vergeleken met zijn opname uit 2007, nooit vast komt te zitten in een rhapsodische verwondering. Harmonieën en sequenties worden gespeld als improvisatie, zo levendig als sprankelend water.

Bij het album hoort een Blu-ray die Queyras' langdurige samenwerking met choreografe Anne Teresa De Keersmaeker documenteert via een gefilmde uitvoering genaamd Mitten wir im Leben sind/Bach6CelloSuiten. Het is verbluffend. In piepende schoenen volgen De Keersmaeker en haar gezelschap Fibonacciaanse geometrieën in spirograafachtige vreugde over een enorm podium, soms in verontrustend dichte nabijheid van Queyras’ strijkstok. Regisseur Corentin Leconte heeft buitengewoon werk geleverd door lange shots te creëren, vaak een hele Bach-beweging beslaand, die vervolgens in verbijsterende naadloosheid verlopen. De weggelaten Bach-bewegingen blijven onverklaard (heeft de afwezigheid van muziek in de Sarabande in Es iets te maken met de gulden snede? Of bereidt Queyras zich gewoon voor op de scordatura van Suite nr. 5?).

Hoe moeilijk het voor deze muziekcriticus ook is om toe te geven, de bewegingen zonder Queyras zijn verbluffend. Bij de herhaling van de tweede helft van de Allemande uit de Suite nr. 3 in C stopt alles: de tijd bevriest, om vervolgens te smelten, de dansers gaan ‘zonder’ de muziek verder. Maar natuurlijk, zelfs in onverstaanbaarheid speelt het nog steeds. De choreografie van De Keersmaeker siert niet alleen een specifieke soundtrack, maar levert eerder gebaren en bewegingen die Bachs muziek belichamen. Zelfs als Queyras’ strijkstok stilstaat, of als hij uit beeld is, wordt Bach gespeeld. In deze verbazingwekkende samenwerking veranderen de Suites van ‘gewoon’ muziek in de gekozen tijdwaarnemer van het leven.

Occasionally I’ll be on Facebook and a photo from 2007 will pop up as a ‘memory’. I’ll pass through a sequence of emotions: surprise, nostalgia, then incredulity. Did I really look that young? I wonder whether Jean-Guihen Queyras experiences similar sentiments. This set of Bach’s Cello Suites arrives 17 years after his first, also for Harmonia Mundi. And as splendid as that recording was and is, this album makes the then 39-year-old sound like a youngster indeed. Now we witness a master at his craft. There is the most satisfying sense that Queyras knows the place and function of every single note in each musical sentence but isn’t precious about it: it’s magisterial yet somehow casual in its state of play.

Do I occasionally miss the carefree resonance from 2007? Admittedly, yes. Take, for example, the Gavottes in the Suite No 6 in D. But with Queyras’s now slightly intellectualised logic, we’re rewarded with a fuller gamut of colours and a rhetoric that imperceptibly fuses play and reason. For more exploration in full flow, head to the Minuets of the Suite No 2 in D minor. Purists might balk at the pizzicato; I love it. Then the sheer extremeness of playing in the following Gigue, in which Queyras barely sketches Bach’s notes into audibility (especially after the 2'20" mark).

The delightfully fumbled closing of the Allemande from the Suite No 1 in G is a brilliant example of this aesthetic of liveness. There’s a narrative quality to Queyras’s thoughtfulness that, when compared to his 2007 recording, never gets trapped in rhapsodic marvel. Harmonies and sequences are spelt out as improvisation, as live as sparkling water.

Accompanying the album is a Blu ray that documents Queyras’s longstanding collaboration with the choreographer Anne Teresa De Keersmaeker through a filmed performance called Mitten wir im Leben sind/Bach6CelloSuiten. It is stunning. In squeaky shoes, De Keersmaeker and her troupe trace Fibonaccian geometries in spirograph-like joy across a huge stage, sometimes in worryingly close proximity to Queyras’s bow. Director Corentin Leconte has done an extraordinary job, creating long shots, often spanning an entire Bach movement, that then pan out in perplexing seamlessness. The omitted Bach movements go unexplained (is the absence of music in the Sarabande in E flat something to do with the golden ratio? Or simply that Queyras is preparing for the scordatura of Suite No 5?).

As difficult as it is for this music critic to admit, the movements without Queyras are stunning. On the repeat of the second half of the Allemande from the Suite No 3 in C, everything stops: time freezes, to then melt, the dancers continuing ‘without’ the music. But of course, even in inaudibility it’s still playing. De Keersmaeker’s choreography doesn’t merely adorn a specific soundtrack but rather supplies gestures and movements that embody Bach’s music. Even as Queyras’s bow is still, then, or when he is off camera, Bach is being played. In this astonishing collaboration, the Suites move from being ‘just’ music to the chosen timekeeper of life.