Awards Issue 2024

Shostakovich: Symphonies 4, 5 & 6

Oslo Philharmonic Orchestra o.l.v. Klaus Mäkelä

Klaus Mäkelä brengt zijn altijd indrukwekkende inzicht in dit fascinerende segment van Shostakovich' leven en oeuvre, waarbij Decca het in uitstekend geluid presenteert.

Wat we hier hebben is een veelzeggende momentopname van Shostakovich' symfonische reis met al zijn sociaal-politieke implicaties. Met de Vierde symfonie bewandelen we het pad dat hij had kunnen bewandelen, met de Vijfde zien we een glimp van schijnbare instemming met een knipoog naar de grote Tsjaikovski, en de Zesde is regelrechte opzettelijke misleiding. Hij had geleerd om met het Sovjetsysteem te werken.

Dit moet de best klinkende Vierde op de plaat zijn - een levendig gevoel van akoestiek en schaal, maar ook met opwindende onmiddellijkheid. Het is een mythe dat dit stuk vormloos en ongedisciplineerd is. Shostakovich' eerste deel neemt de sonatevorm tot het uiterste en terug en doet dat met een lef (en schoonheid) die onze nieuwsgierigheid prikkelt naar waar hij heen zou zijn gegaan als Stalin en zijn handlangers niet waren tussenbeide gekomen. Het zou kunnen dat dit zijn pad was om te leren dat minder meer is - maar voor nu is meer meer en het zorgt voor een sensationele rit. Klaus Mäkelä ontrafelt de methode in de waanzin van deze muziek, zich er te allen tijde van bewust hoe hij de extremen het beste kan aanpakken, of zelfs kan doorvoeren. Er is een duistere lyrische passage in het hart van het eerste deel, die door dirigent en orkest is geëtst met echte poëzie – Mariss Jansons zal de fantastische Oslo Philharmonic ongetwijfeld het een en ander hebben geleerd over de toonhoogte van deze muziek – en toch trekken de brutalistische aspecten van het stuk geen blad voor de mond. De gekke strijkfuga voorafgaand aan de recapitulatie is halsbrekend tot op het punt van waanzin, het hoogtepunt een soort ‘vier ruiters van de Apocalyps’-moment.

Mäkelä vangt ook de humor en ironie: de ‘tikkende’ percussie die het sluipende Scherzo afsluit, zal in latere werken worden geciteerd als een lach van verzet; de balletachtige flitsen van Petrushka in de finale (de Oslo fagotten zijn complete sterren) lijken onschuldig en toch zo veelzeggend in de context van zoveel grimmigheid. Het dramatische ostinato dat dat laatste hoogtepunt genereert, is dissonant met nep triomfalisme.

Nadat ik onlangs een vergelijkende recensie van de Vijfde op BBC Radio 3 heb gegeven, durf ik met zekerheid te zeggen dat Mäkelä's verslag zeker op de shortlist had gestaan ​​zonder mijn uiteindelijke keuzes te verstoren. In deze meest bekende van de symfonieën moet de inzet een tandje of twee omhoog om een ​​uitvoering te laten opvallen. Mäkelä is op zijn best in de eerste twee delen. Hij is superbewust van de transformaties van materiaal die plaatsvinden in het eerste, het vredige en afgelegen wordt gemeen in de ontwikkeling van de kikkermars. Het Scherzo heeft een geweldige beet en een Mahleriaanse lompheid, de goedkoopheid van het Trio vol met Weense aarzelingen. Maar ik hou nog meer van de breedte (à la Bernstein en Previn) in het lichtgevende langzame deel, ondanks het prachtige strijkersspel, waarbij de laatste pagina's de geest van Tsjaikovski in stille eerbied oproepen. Mäkelä spant zich niet in om de holle overwinning van de laatste pagina's van de finale te behalen, maar misschien, misschien, sluiten de verfijning en precisie van het spel hun impliciete vulgariteit uit.

De Zesde is geweldig. Mäkelä wil ons doen geloven (net als Sjostakovitsj) dat het eerste deel een zeer serieus stuk voorspelt. De geprojecteerde 'Lenin'-symfonie? Nou, dat was het gerucht dat de componist niet wilde ontkennen. De openings-Largo is hier ernstig uitgebreid, Mäkelä legt de intensiteit op en spint die lange oraties van Engelse hoorn en fluit, en dan dat geweldige moment waarop de violen de stratosfeer in worden getild terwijl de spreekwoordelijke klok van beneden luidt.

Dan komen de twee circuswendingen. Het spel is geweldig virtuoos, scherp en voortstuwend in ritme – zo opwindend – en Mäkelä maakt het juiste onderscheid tussen het tweede deel Allegro en de oproerige Presto van de finale. Er is nu geen ontkomen meer aan de vulgariteit. Vermoedelijk krijgen we de andere symfonieën? Zo ja – veelbelovend en sonisch uitstekend.

What we have here is a telling snapshot of Shostakovich’s symphonic journey with all its socio-political implications. With the Fourth Symphony we tread the path he might have taken, with the Fifth we glimpse apparent compliance with a nod to the great Tchaikovsky, and the Sixth is flat-out wilful deception. He’d learned to work the Soviet system.

This has to be the best-sounding Fourth on disc – a vivid sense of acoustic and scale but with thrilling immediacy, too. It’s a myth that this piece is shapeless and undisciplined. Shostakovich’s first movement takes sonata form to the edge and back and does so with an audacity (and beauty) that tweaks our curiosity as to where he might have gone next had Stalin and his minions not intervened. It could be that this was his path to learning that less is more – but for now more is more and it makes for a sensational ride. Klaus Mäkelä unpicks the method in the madness of this music conscious at all times of how he might best address, indeed push, its extremes. There’s a darkly lyric passage at the heart of the first movement which is etched in with real poetry by conductor and orchestra – Mariss Jansons will undoubtedly have taught the marvellous Oslo Philharmonic a thing or two about the pitching of this music – and yet the brutalist aspects of the piece pull no punches. The mad string fugue prior to the recapitulation is breakneck to the point of insanity, the climax a kind of ‘four horsemen of the apocalypse’ moment.

Mäkelä catches the wit and irony, too: the ‘ticking’ percussion wrapping up the stealthy Scherzo will be quoted in later works like a chuckle of defiance; the balletic flashes of Petrushka in the finale (the Oslo bassoons are complete stars) seem innocent and yet so knowing in the context of so much grimness. The dramatic ostinato which generates that final climax is dissonant with fake triumphalism.

Having recently delivered a comparative review of the Fifth on BBC Radio 3 I am confident in saying that Mäkelä’s account would certainly have made the shortlist without unseating my final choices. In this the most familiar of the symphonies the stakes need to go up a notch or two for any performance to stand out from the crowd. Mäkelä is at his best in the first two movements. He is super-mindful of the transformations of material taking place in the first, the peaceful and remote turning nasty in the frog-marching development. The Scherzo has terrific bite and a Mahlerian ungainliness, the cheapness of the Trio replete with Viennese hesitations. But I like even more breadth (à la Bernstein and Previn) in the luminous slow movement notwithstanding some very lovely string-playing, the final pages invoking the spirit of Tchaikovsky in hushed reverence. Mäkelä doesn’t labour the hollow victory of the finale’s final pages but maybe, just maybe, the polish and precision of the playing precludes their implicit vulgarity.

The Sixth is marvellous. Mäkelä would have us believe (as did Shostakovich) that the first movement portends a deeply serious piece. The projected ‘Lenin’ Symphony? Well, that was the rumour the composer didn’t seek to deny. The opening Largo is gravely expansive here, Mäkelä laying on the intensity and spinning out those long orations from cor anglais and flute, then that marvellous moment where the violins are taken into the stratosphere as the proverbial bell tolls from below.

Then come the two circus turns. The playing is terrifically virtuosic, keen and propulsive in rhythm – so exciting – and Mäkelä makes the appropriate distinction between the second-movement Allegro and the finale’s riotous Presto. There is no escaping the vulgarity now. Presumably we are getting the other symphonies? If so – auspicious and sonically outstanding.