september 2024

Janáček: The Excursions of Mr. Brouček

Prague National Theatre Orchestra o.l.v. Jaroslav Kyzlink

Een prachtige nieuwe opname van dit steeds intrigerende werk is nu toegevoegd aan de catalogus, onder leiding van Jaroslav Kyzlink die met groot inzicht dirigeert.

Surrealistisch? Avant-garde? Of gewoon slordig? In de notities in het boekje voor deze nieuwe opname van The Excursions of Mr Brouček geeft annotator Ondřej Hučín luisteraars toestemming om alle drie de posities op verschillende punten in te nemen. En ja, het is oké om verbijsterd te raken door Janáčeks antiquiteiten, absurde, vreemd genoeg wonderbaarlijke komedie die te veel van alles heeft voor zijn eigen bestwil – personages (30), plot (twee spiraalvormige verhalen) en muzikale collage-elementen (koren uit het niets, vrolijk onderbrekende percussie en satirische burgerlijke walsen). Maar de enorme overvloed van dit alles (zangers wisselen vaak tussen drie verschillende rollen) maakt de opera tot een van de meest virtuoze theaterscores van de 20e eeuw – in het leven van een componist wiens werken allemaal uniek zijn. Mr Brouček, geschreven tussen 1908 en 1920, weerspiegelt een jongere componist dan de latere meesterwerken.

Wat Mr Brouček waarschijnlijk van het internationale repertoire afhoudt, is het titelpersonage – een weinig ambitieuze Praagse landheer (naam vertaling Mr Beetle) wiens dronken hallucinaties hem naar de maan (Deel 1) en terug naar de 15e eeuw (Deel 2) brengen, hoewel met weinig gevolgen. Zijn anti-charisma doet denken aan de filmkomiek WC Fields uit de jaren 30, wiens persona was gebaseerd op een ooit algemeen maar grotendeels uitgestorven persoonlijkheidstype waarvan de charme nu ongrijpbaar is. Janáček is deels de schuldige dat hij Brouček niet meer momenten gaf waarin de menselijke dimensies werden onthuld. Hij reageert gewoon, geïrriteerd, op de artistieke maanbewoners en op de quasi-historische figuur in de serieuzere (en bevredigendere) tweede helft van de opera. Het grootste deel van de opera is geschreven in abrupt verschuivende, soms schelle declamatie, zodat charismatische stemmen niet nodig zijn of gewaardeerd worden.

Dat gezegd hebbende, ik blijf dankbaar voor de live Duitstalige opname uit 1959 met sterren Wilma Lipp, Kurt Boehme en Fritz Wunderlich, ook al waarschuwde John Warracks recensie uit 1995 dat de opera op een aantal manieren was vervalst. Evenzo ben ik blij met het live verengelste ruwe-maar-klare English National Opera-verslag uit 1977, gedirigeerd door de grote Janáčekian Charles Mackerras. De echt Tsjechische opname was jarenlang de gezaghebbende maar niet zo gepolijste Supraphon-opname uit 1963, gedirigeerd door Václav Neumann. West- en Oost-operatroepen kwamen in 2007 samen met een Tsjechische cast en het BBC Symphony Orchestra onder Jiří Bělohlávek in de kritische editie van Jiří Zahrádka. Het is zo goed dat deze nieuwe Supraphon-set – ook in de Zahrádka-editie – wat laat lijkt, deels omdat Engelstalige luisteraars DG's vertaalde libretto nodig hebben. Supraphons essay en plotsynopsis zijn uitstekend, maar niet helemaal genoeg.

Orkestraal projecteert Supraphon-dirigent Jaroslav Kyzlink de meer spontane, chaotische momenten van de opera beter dan de BBC Symphony en vindt meer betekenis in de details. De twee casts zijn aan elkaar gewaagd. Maria Haan van DG heeft een vocale glans die haar vertolking van Etherea een voorsprong geeft, terwijl Supraphons Aleš Briscein (in drie rollen, maar met name Blankytný) uitstekende tekstarticulatie en een opwindende stem heeft. Wat de Broučeks betreft, is het moeilijk te zeggen wat een goede is, want nog nooit is een titelrol zo gemakkelijk in de menigte verloren gegaan. In tegenstelling tot Mackerras’ strijdlustige maar effectieve Gregory Dempsey, onderscheiden de meer ongelukkige Tsjechische tegenhangers zich op verschillende manieren: Jan Vacík (DG) zingt de rol soms welluidend, maar ik geef de voorkeur (hoewel niet veel) aan Jaroslav Březina’s meer declamerende benadering op Supraphon vanwege zijn dramatische toewijding en vermogen om betekenis te vinden in een enkele noot. Beide sets zijn goed opgenomen – de Supraphon is minder luchtig, maar onthult meer pit – maar zullen luisteraars waarschijnlijk in gelijke mate aangenaam verbijsterd achterlaten.

Surreal? Avant-garde? Or just sloppy? In the booklet notes for this new recording of The Excursions of Mr Brouček, annotator Ondřej Hučín gives listeners permission to take all three positions at different points. And yes, it’s OK to be bewildered by Janáček’s antic, absurd, strangely marvellous comedy that has too much of everything for its own good – characters (30), plot (two spiralling stories) and musical collage elements (choruses from nowhere, gleefully interruptive percussion and satirical bourgeois waltzes). But the sheer abundance of it all (singers often switch between three different roles) makes the opera one of the most virtuosic theatre scores of the 20th century – in the life of a composer whose works are all one of a kind. Written roughly between 1908 and 1920, Mr Brouček reflects a more youthful composer than the later masterpieces.

What most likely keeps Mr Brouček from the international repertoire is the title character – an unambitious Prague landlord (name translation Mr Beetle) whose drunken hallucinations take him to the moon (Part 1) and back to the 15th century (Part 2), though with little consequence. His anti-charisma is reminiscent of the 1930s film comedian WC Fields, whose persona was based on a once-common but mostly extinct personality type whose charm is now elusive. Janáček is partly at fault for not giving Brouček more moments revealing human dimensions. He simply reacts, irritably, to the artsy moon inhabitants as well as to the quasi-historic figure in the opera’s more serious (and satisfying) second half. The majority of the opera is written in abruptly shifting, sometimes strident declamation so that charismatic voices aren’t needed or appreciated.

That said, I remain grateful for the live, 1959 German-language recording with stars Wilma Lipp, Kurt Boehme and Fritz Wunderlich, even though John Warrack’s 1995 review warned that the opera had been falsified in a number of ways. Similarly, I’m glad to have the live anglicised rough-but-ready English National Opera account from 1977 conducted by the great Janáčekian Charles Mackerras. The truly Czech recording for years was the authoritative but not-so-polished 1963 Supraphon recording conducted by Václav Neumann. West and East operatic forces came together in 2007 with a Czech cast and the BBC Symphony Orchestra under Jiří Bělohlávek in the Jiří Zahrádka critical edition. It’s so good that this new Supraphon set – also in the Zahrádka edition – seems a bit late to the party, partly because English-speaking listeners need DG’s translated libretto. Supraphon’s essay and plot synopsis are excellent, but not quite enough.

Orchestrally, Supraphon conductor Jaroslav Kyzlink better projects the opera’s more spontaneous, chaotic moments than the BBC Symphony and finds more meaning in the details. The two casts are evenly matched. DG’s Maria Haan has a vocal lustre that gives her portrayal of Etherea an edge, while Supraphon’s Aleš Briscein (in three roles but particularly Blankytný) has excellent text articulation and a thrilling voice. As for the Broučeks, it’s hard to say what makes a good one because never has a title-role been so easily lost in the crowd. In contrast to Mackerras’s pugnacious but effective Gregory Dempsey, the more hapless Czech counterparts distinguish themselves in different ways: Jan Vacík (DG) tends to sing the role sometimes mellifluously but I prefer (though not by much) Jaroslav Březina’s more declaimed approach on Supraphon for his dramatic commitment and ability to find meaning in a single note. Both sets are well recorded – the Supraphon less airy, revealing more grit – but are likely to leave listeners happily bewildered in equal measure.