september 2024

Brahms: Symphonies

Chamber Orchestra of Europe o.l.v. Yannick Nézet‑Séguin

Doordachte maar spontaan klinkende interpretaties van Brahms’ symfonieën van de COE onder leiding van Yannick Nézet-Séguin, overal rijk aan details.

Talrijke kamerorkesten hebben de afgelopen 25 jaar de symfonieën van Brahms opgenomen. Mijn favoriet is het Chamber Orchestra of Europe onder leiding van Paavo Berglund (Ondine, 8/01), en ik blijf ernaar terugkeren omdat het een prachtige textuurtransparantie en solide muzikale waarden biedt, terwijl het bijna vibratoloze strijkers en andere historisch geïnformeerde interpretatieve gissingen vermijdt die ik problematisch vind in sets zoals die van Adám Fischer met het Danish Chamber Orchestra (Naxos, A/22).

Nu heeft het COE de symfonieën van Brahms opnieuw onderzocht, ditmaal onder leiding van Yannick Nézet-Séguin, en ik zou deze uitvoeringen in min of meer dezelfde bewoordingen beschrijven als de uitvoeringen van Berglund. Ik geef toe dat ik, toen ik voor het eerst de stuwende opening van de Eerste symfonie hoorde, bang was dat dit weer een set zou zijn die een punt wil bewijzen. De aantekeningen in het boekje voedden mijn bezorgdheid, omdat ze suggereren dat Nézet-Séguin ‘de muziek tot het uiterste drijft’ met zijn ‘vlotte tempi’, terwijl hij in feite niets van dien aard doet (Berglund doorloopt zijn cyclus zelfs vier minuten sneller). Kiest de dirigent uit Quebec hier en daar een paar levendige tempo’s? Ja. Maar afgezien van die dringende lezing van Un poco sostenuto uit de Eerste, is er niets vreemds. In feite neemt hij net zo goed zijn tijd, als hij dat doet met een immens expressief effect in de Poco allegretto uit de Derde.

Het voornaamste verschil tussen de twee COE-sets is de volatiliteit van Nézet-Séguin. Beide dirigenten zijn flexibel met tempo’s, maar Nézet-Séguin lijkt meer geneigd om risico’s te nemen. Het is alsof hij elke symfonie – en elk deel, trouwens – als een emotionele reis beschouwt. Meerdere keren in deze cyclus maakt hij bijvoorbeeld de heroptreden van een thema duidelijk anders dan de eerste keer dat we het hoorden. Dit gebeurt bijvoorbeeld in het Allegro van de Eerste, waar het lyrische tweede thema intenser expressief is wanneer het terugkeert op 12'22", en opnieuw in de openingsbeweging van de Tweede, waar hij het tempo iets terugtrekt bij de heroptreden van het lyrische tweede onderwerp op 15'14", wat een hartverscheurend effect heeft.

Ik hou van de grofheid die Nézet-Séguin aanbrengt in de adembenemende passage in het midden van het eerste deel van de Derde (op 6'14"), waar de strijkers in adembenemende syncopen draaien, en hoe (een halve minuut of zo later) figuren in de houtblazers en lagere strijkers bijna duizelig wervelen van de gepassioneerde inspanning. Ik heb het gemeten tempo voor de Poco allegretto genoemd - het is niet bijzonder langzaam, maar hij neemt zijn tijd en rekt de eerste noten van de openingsmelodie in de cello's zo uit dat je het gevoel van weemoed bijna kunt proeven. Ik kan geen andere uitvoering bedenken die zo aangrijpend kwetsbaar en intiem is.

Maar zelfs als de schijnwerpers op details worden gericht, behouden alle vier de symfonieën en hun individuele delen hun structurele integriteit. Dit zijn spontaan klinkende interpretaties, zeker, maar ze zijn ook doordacht. De tempo's voelen voor mij onfeilbaar goed (zelfs die opvallend snelle opening van de Eerste, wanneer je ze in context hoort), net als de toepassing van rubato. Inderdaad, Nézet-Séguin zet in deze set nauwelijks een fout en de COE speelt zijn hart uit voor hem. Ondines techniek is rijker en transparanter dan die van DG, maar het opgenomen geluid op deze nieuwe set staat mijn plezier in het maken van echt speciale muziek zeker niet in de weg.

Numerous chamber orchestras have recorded the Brahms symphonies over the past quarter of a century. My favourite features the Chamber Orchestra of Europe led by Paavo Berglund (Ondine, 8/01), and I keep returning to it because it offers marvellous textural transparency and solid musical values while eschewing nearly vibrato-less strings and other historically informed interpretative conjecture that I find problematic in sets such as Adám Fischer’s with the Danish Chamber Orchestra (Naxos, A/22).

Now the COE have surveyed the Brahms symphonies again, this time under Yannick Nézet-Séguin, and I’d describe these performances in more or less the same terms as the Berglund. I’ll admit that when I initially heard the propulsive opening of the First Symphony, I worried this might be another set that’s out to prove a point. The booklet notes fuelled my concern, as they suggest that Nézet-Séguin ‘pushes the music to the limit’ with his ‘brisk tempi’, when in fact he does nothing of the kind (Berglund actually gets through his cycle four minutes faster). Does the Quebecois conductor choose a few lively tempos here and there? Yes. But aside from that urgent reading of the First’s Un poco sostenuto, there’s nothing outlandish. In fact, he is just as likely to take his time, as he does to immensely expressive effect in the Poco allegretto of the Third.

The primary difference between the two COE sets is Nézet-Séguin’s volatility. Both conductors are flexible with tempos but Nézet-Séguin seems more eager to take risks. It’s as if he views each symphony – and each movement, for that matter – as an emotional journey. Several times in this cycle, for example, he makes the reappearance of a theme distinct from the first time we heard it. This occurs in the Allegro of the First, for instance, where the lyrical second theme is more intensely expressive when it recurs at 12'22", and again in the opening movement of the Second, where he pulls the tempo back slightly at the reappearance of the lyrical second subject at 15'14" to heart-melting effect.

I love the gruffness Nézet-Séguin brings to the breathless passage in the middle of the Third’s first movement (at 6'14"), where the strings churn in breathless syncopations, and then how (half a minute or so later) figures in the winds and lower strings swirl almost woozily from the passionate exertion. I’ve mentioned the measured tempo for the Poco allegretto – it’s not especially slow but he takes his time, drawing out the first notes of the opening melody in the cellos so that you can almost taste the feeling of wistfulness. I can’t think of another performance that’s so poignantly fragile and intimate.

Yet even when the spotlight is thrown on details, all four symphonies and their individual movements maintain their structural integrity. These are spontaneous-sounding interpretations, sure, but they’re also thoughtful. The tempos feel unerringly right to me (even that strikingly fast opening of the First, when heard in context), as does the application of rubato. Indeed, throughout this set, Nézet-Séguin hardly puts a foot wrong, and the COE play their hearts out for him. Ondine’s engineering is richer and more transparent than DG’s, but the recorded sound on this new set certainly doesn’t hinder my enjoyment of some truly special music-making.