mei 2024

Rachmaninoff for Two

Sergei Babayan & Daniil Trifonov

Echt stijlvolle virtuositeit van Sergei Babayan en Daniil Trifonov – levendig, theatraal en zeer muzikaal, uit een pianopartnerschap dat zeker de moeite waard is om te horen.

Dit album met Rachmaninovs muziek voor twee piano's biedt een winnende mix van grenzeloos pianospel, diepe kennis en visionaire stoutmoedigheid. Voeg hieraan een perfect begrip toe tussen Trifonov en Babayan, die ooit Trifonovs leraar was en nu zijn vriend en muzikale medewerker is. Wat we dan hebben, is een recept voor iets buitengewoons.

Traditioneel zijn er drie manieren om Rachmaninov te spelen. Er is de romantisch weelderige, hart-op-de-mouw-benadering. Er is de cocktail-lounge-benadering met lagere intensiteit. En dan hebben we de berekende analytische benadering. Ons duo neemt alle drie deze benaderingen op zich, maar houdt ze op één afstand, gebruikt ze zonder ze te onderschrijven; we zouden dit een postmodernistische benadering kunnen noemen die met plezier alles uit het verleden kan oprapen. We hebben dus een reeks ahistorische geluidsobjecten, losgemaakt van de uitvoeringstraditie. Het voelt heel erg van onze tijd, perfect ondersteund door de studiotechnologie.

Het eerste nummer is Trifonovs eigen transcriptie van het langzame deel uit Rachmaninovs Symfonie nr. 2, een adembenemend voorbeeld van het overbekende dat weer fris wordt. ‘Transcription’ is misschien te bescheiden – het is meer een hedendaagse herinterpretatie van het deel. De verzadigde orkestrale textuur van het origineel wordt overgebracht door een bijna onmogelijk complexe wirwar van stemmen, die de pianisten soms opzettelijk vervagen en soms verduidelijken met een snijdende helderheid.

Vervolgens gaan we verder met Rachmaninovs eigen versie voor twee piano’s van zijn Symfonische Dansen, vol Mephistopheles en onheil, zoals de uitvoerders zich maar al te goed realiseren. Het kleurenpalet hier is verbluffend en de uitvoerders schrikken niet terug voor harde en broze geluiden als die nodig zijn. Des te welkomer zijn dan ook de lyrische episodes, zoals het midden van het eerste deel, waar de houtblazerswissels subtiel worden onderscheiden door dynamiek, en de beroemde saxofoonsolo zielvol wordt geïnflecteerd. De wals is hier dromerig en vluchtig in plaats van zwoel. De helse, krioelende drukte van de finale wordt overgebracht door de duivelse virtuositeit van het duo, dat erin slaagt alle conflicterende activiteiten op te lossen, alsof alles op de een of andere manier naar de voorgrond kan worden gebracht.

Schijf 2 laat de wereld van arrangementen achter zich en gaat over op de pure pianomuziek van Rachmaninovs suites. Suite nr. 1 is een reeks fantasieën, elk gebaseerd op een gedicht. Het is ongebruikelijk, maar zeer welkom, om de dichters die in het boekje worden genoemd te zien discussiëren over de verbanden tussen de muziek en gedichten. De Barcarolle komt uit de mist tevoorschijn, met fascinerende stromen en spatten in de textuur. In het sensuele thema is de rubato behoorlijk extreem, balancerend op de rand van coherentie. Het nachtelijke tweede deel, dat in andere handen heel Lisztiaans zou kunnen klinken, lijkt hier op de een of andere manier modernistisch: de ingewikkelde polyfonie van het stuk wordt naar voren gebracht, waardoor de nachtegaal duidelijk kan zingen – het verdwijnt meestal in de drukke textuur. In ‘Tears’ vertelt Rachmaninov ons dat het herhaalde patroon van vier noten afkomstig is van het luiden van de klokken in Novgorod, maar de pianisten laten dit idee achterwege voor een vloeiendere benadering. Met de machtige klokken van ‘Easter’ geven onze uitvoerders opnieuw de voorkeur aan rubato-flexibiliteit boven een meer rigide realisme. Op ingenieuze wijze laten de spelers verschillende stemmen in reliëf opvallen wanneer elke herhaling opnieuw langskomt, en ze boetseren het stuk heel overtuigend.

Ik was niet helemaal overtuigd door de Suite No. 2, die een meer stridente metalen tint heeft, terwijl het bovenmenselijke passagewerk mechanisch kan gaan klinken. De verrukkelijke Nocturne wordt echter met een prachtige subtiliteit en flow gebracht. De Tarantella, een halsbrekende sprint naar de finish, zou een staande ovatie opleveren tijdens een concert, maar dit gaat ten koste van de lyrische kern van het stuk.

Al met al zijn we getrakteerd op een originele en opwindende nieuwe lezing van dit prachtige repertoire – een soort klavier-Regietheater – en zelfs degenen die uiteindelijk niet overtuigd zijn, zullen beamen dat dit een ontzagwekkende show is.

This album of Rachmaninov’s two-piano music offers a winning mix of limitless pianism, deep knowledge and visionary boldness. Add to this a perfect understanding between Trifonov and Babayan, who was once Trifonov’s teacher and is now his friend and musical collaborator. What we have, then, is a recipe for something extraordinary.

Traditionally, there are three ways of playing Rachmaninov. There’s the romantically lush, heart-on-sleeve approach. There’s the lower-intensity cocktail-lounge approach. And then we have the calculated analytical approach. Our duo take up all three of these but keep them at one remove, using them without endorsing them; we could call this a postmodernist approach that can happily scavenge anything from the past. So we have a series of ahistorical sound objects, uprooted from the performance tradition. It feels very much of-our-times, backed up perfectly by the studio technology.

The first track is Trifonov’s own transcription of the slow movement from Rachmaninov’s Symphony No 2, a breathtaking example of the over-familiar becoming fresh again. ‘Transcription’ is perhaps too modest – it’s more a contemporary reimagining of the movement. The saturated orchestral texture of the original is conveyed through an almost impossibly complex tangle of voices, which the pianists sometimes deliberately blur and sometimes clarify with a cutting brightness.

We then move on to Rachmaninov’s own two-piano version of his Symphonic Dances, full of Mephistopheles and doom, as the performers are well aware. The range of colours here is stupendous, and the performers don’t shy away from harsh and brittle sounds when they’re needed. All the more welcome, then, are the lyrical episodes, such as the middle of the first movement, where the woodwind exchanges are delicately distinguished by dynamics, and the famous saxophone solo is soulfully inflected. The Waltz here is dreamy and flighty rather than sultry. The infernal teeming busyness of the finale is conveyed through the devilish virtuosity of the duo, which manages to resolve all the conflicting activities, as if everything could somehow be brought to the foreground.

Disc 2 leaves behind the world of arrangements and turns to the pure piano music of Rachmaninov’s Suites. Suite No 1 is a series of fantasies, each based on a poem. It’s unusual, but very welcome, to see the poets credited in the booklet with discussion of the connections between the music and poems. The Barcarolle emerges from the mists, with fascinating streams and splashes in the texture. In the sensual theme the rubato is quite extreme, teetering on the brink of coherence. The nocturnal second movement, which could sound very Lisztian in other hands, somehow seems modernist here: the intricate polyphony of the piece is brought to the fore, letting the nightingale sing out clearly – it usually disappears in the busy texture. In ‘Tears’, Rachmaninov tells us that the repeated four-note pattern came from the pealing of the bells at Novgorod, but the pianists leave this idea behind for a more fluid approach. With the mighty bells of ‘Easter’, our performers again prefer rubato flexibility to a more rigid realism. Ingeniously, the players make different voices stand out in relief when each repetition comes round again, and they sculpt the piece very persuasively.

I wasn’t completely convinced by the Suite No 2, which has a more strident metallic hue, while the superhuman passagework can start to sound mechanical. The delightful Nocturne, though, is delivered with a gorgeous subtlety and flow. The Tarantella, a headlong sprint to the finishing line, would prompt a standing ovation in a concert, but this comes at the expense of the piece’s lyrical core.

All in all, we’ve been treated to an original and exhilarating new reading of this wonderful repertoire – a kind of keyboard Regietheater – and even those who aren’t ultimately convinced will agree that this is an awe-inspiring show.