mei 2024

Bartók: The Wooden Prince (Final Version)

BBC Scottish Symphony Orchestra o.l.v. Thomas Dausgaard

Dirigent Thomas Dausgaard duikt in het donkere hart van Bartóks ballet The Wooden Prince – slechts een deel van een waardevol album gewijd aan de muziek van de componist.

Bartók was nooit helemaal tevreden met The Wooden Prince en deze laatste herziening markeert een einde aan zijn gepruts. Het is veelzeggend, denk ik, dat al zijn snoeiwerk te maken heeft met muziek die expliciet gerelateerd is aan het podium, wat suggereert dat hij de toekomst ervan zag als een concertstuk in plaats van een ballet. Dit is zeker weer een buitengewoon essay in orkestrale zwarte magie – het volkse fantastisch gemaakt – maar het pathos in het hart ervan (zoals bij Miraculous Mandarin) voedt een dieper drama.

Een recente opname van het WDR Symphony Orchestra onder Christian Măcelaru verleidde mijn oor opnieuw, maar de Onyx-techniek hier (wat deze uitvoering onder Thomas Dausgaard niet mag verminderen) wint het. Dausgaard geniet van de zeer 'visuele' impressionistische goochelkunst met 'The Dance of the Trees', bijvoorbeeld, een sierlijk ballet op zich, van zacht geritsel tot stormachtig gewoel. De natuur in beroering. De ‘Dance of the Waves’ doet denken aan Bluebeards Lake of Tears en de col legno-effecten die de poppenprins schetsen, zijn een belangrijk kenmerk van zijn bewegingen en acteren met de vereiste branie. Alles prachtig gerealiseerd – met grote gevoeligheid en flair – door het BBC Scottish Symphony Orchestra.

Maar het is het duistere hart van het stuk, dat de psychologie van de realiteit versus imitatie onderzoekt, dat Dausgaard duidelijk aanspreekt. ‘The Prince Despairs’ is net zo gepassioneerd en hartverscheurend als ‘The Fairy’s Comforting of the Prince’ betoverend is. Je komt er zekerder vandaan in de zekerheid van niet alleen Bartóks orkestrale meesterschap, maar belangrijker nog, zijn grootmoedigheid.

Divertimento is natuurlijk al bijna een eeuw lang het kernrepertoire en je staat nog steeds versteld van Bartóks gepassioneerde emulatie van de concerto grosso-vorm met zijn expressieve textuurwisselwerking tussen tutti en solistische elementen. Dit is in essentie volkse barok met dramatische onderstromen. Het drama is inderdaad groter geschreven dan de vorm doet vermoeden met het heimelijke middendeel en de donker wordende kleuren die zeker verband houden met de nabijheid van de Tweede Wereldoorlog. Dausgaard en de strijkers van BBC Scottish geven een geweldig vitale en onderzoekende uitvoering. En er zit charme en een licht ondeugende ironie in die brutale pizzicato-passage richting het einde van de finale.

De uitbetaling van de schijf – Romanian Folk Dances – doet precies wat het belooft: dit is volksdansen puur en simpel (voor zover Bartók altijd puur en simpel is). Maar samen met de charme en beknoptheid is er ook een weemoed. Er is altijd een subtekst bij Bartók.

Bartók was never fully content with The Wooden Prince and this final revision marks an end to his tinkering. It is significant, I think, that all his trimming has to do with music explicitly related to stage business suggesting that he saw its future as a concert piece as opposed to a ballet. For sure, this is yet another extraordinary essay in orchestral black magic – the folksy made fantastical – but the pathos at its heart (as with Miraculous Mandarin) fuels a deeper drama.

A recent recording from the WDR Symphony Orchestra under Christian Măcelaru seduced my ear afresh but the Onyx engineering here (which is not to diminish this performance under Thomas Dausgaard) wins the day. Dausgaard relishes the highly ‘visual’ impressionism conjuring with ‘The Dance of the Trees’, for instance, a graceful ballet in itself, from gentle rustling to blustery buffeting. Nature in turmoil. The ‘Dance of the Waves’ is redolent of Bluebeard’s Lake of Tears and the col legno effects sketching the puppet prince are a key feature towards his moving and acting with the requisite swagger. All marvellously realised – with great sensitivity and flair – by the BBC Scottish Symphony Orchestra.

But it is the dark heart of the piece probing as it does the psychology of reality versus imitation that clearly fires Dausgaard. ‘The Prince Despairs’ is as impassioned and heart-rending as ‘The Fairy’s Comforting of the Prince’ is ravishing. You come away surer in the certainty not just of Bartók’s orchestral mastery but more importantly his big-heartedness.

Divertimento has, of course, been core repertoire for the best part of a century and one still marvels at Bartók’s passionate emulation of the concerto grosso form with its expressive textural interplay between tutti and soloistic elements. This is at heart folksy baroque with dramatic undercurrents. Indeed the drama is writ larger than the form might suggest with the furtive middle movement and its darkening colours surely relating to the proximity of the Second World War. Dausgaard and the strings of the BBC Scottish give a terrifically vital and searching performance. And there is charm and a slightly wicked irony in that cheeky pizzicato passage towards the close of the finale.

The pay-off of the disc – Romanian Folk Dances – does precisely what it says on the tin: this is folk dancing pure and simple (inasmuch as Bartók is ever pure and simple). But along with the charm and brevity there is a wistfulness too. There is always subtext with Bartók.