april 2024

Rachmaninov: 150 - Orchestral Works

Kirill Gerstein & Berlin Philharmonic Orchestra o.l.v. Kirill Petrenko

Kirill Petrenko’s selectie van Rachmaninov-werken valt op door zowel de levendigheid van de details als de meeslepende ritmische gedrevenheid.

Voor zo'n sterrenorkest heeft de Berliner Philharmoniker een vrij schrale Rachmaninov-catalogus. Hun enige symfoniecyclus was met Lorin Maazel in de jaren 80, en ze voerden de Symfonische Dansen pas in 2010 uit, met Simon Rattle (uitgebracht op Warner).

Een kwartet van Rachmaninovs populairste werken met de huidige chef-dirigent Kirill Petrenko is dus zeer welkom. Ze werden opgenomen tussen 2020 en 2022, en stonden in de hitlijsten – zoals te zien is op de bijbehorende Blu-ray-schijf – van de covid-pandemie: The Isle of the Dead werd opgenomen in een lege Philharmonie, en de Tweede symfonie voor een publiek dat op gepaste afstand van elkaar stond.

De huidige uitgave kost ongeveer £ 60, wat een stevig bedrag is voor slechts vier werken van in totaal 145 minuten. Dus wat krijg je voor je geld voor deze premiumprijs? Een premiumproduct. In een mooi boek – programma-aantekeningen gevolgd door twee lange essays, plus een serie foto's van besneeuwde landschappen door Thomas Struth – zitten twee SACD's, een Blu-ray van de optredens, inclusief audio-only opties, en een code om audiobestanden met hoge resolutie te downloaden. Er is ook nog een code voor zeven dagen toegang tot de streamingdienst van de Berliner Philharmoniker, de Digital Concert Hall. Dus £60 is een redelijk bedrag, maar de optie om gewoon een set van twee cd's te kopen zou welkom zijn, vooral omdat de optredens, eerlijk gezegd, zo geweldig zijn.

In de interviews die te bekijken zijn op de DCH (maar niet op de Blu-ray), drukt Petrenko zijn liefde voor Rachmaninovs muziek uit. 'Telkens wanneer ik Rachmaninovs muziek dirigeer, hoor of ervaar, word ik herinnerd aan mijn vaderland, dat ik helaas op jonge leeftijd door het lot moest verlaten.' Die liefde is duidelijk te zien aan de stralende glimlach op zijn gezicht in een groot deel van het musiceren. Sla de SACD's om en ik zweer dat je die glimlach nog steeds kunt zien; dit zijn grootmoedige, berenomhelzingsuitvoeringen, vol passie.

De Tweede Symfonie krijgt een dramatische, stuwende lezing. En het is compleet. Maazels schone, heldere – maar koele – verslag snijdt de herhaling van de expositie in het eerste deel af. Geen dergelijke bezuinigingen van Petrenko, die het ontwikkelingsgedeelte op gang brengt en opbouwt naar een geweldig hoogtepunt. Het spel in het Scherzo is even krachtig, terwijl Wenzel Fuchs de geweldige klarinetmelodie van het Adagio veel welsprekender vormgeeft dan de prozaïsche solo in het eerdere verslag van de Berliner Philharmoniker. Petrenko houdt het tempo hier vloeiend – bijna twee minuten sneller dan Maazel – maar zijn tempo voelt volkomen natuurlijk aan. De finale is meeslepend, de conclusie triomfantelijk.

In The Isle of the Dead graven Petrenko en de Berlijners hun roeiriemen diep in, waggelend door Rachmaninovs onvaste 5/8 maatsoort. Het bouwt op naar een donderend hoogtepunt, catastrofale akkoorden die wegzakken in ‘Dies irae’-citaten, voor de griezelige terugreis.

In het Tweede Pianoconcert is de solist een andere Kirill – Gerstein – die door de partituur raast met een welkome frisheid en een gebrek aan kleverige sentimentaliteit, sneller dan recente verslagen van Daniil Trifonov (DG, 11/18) of Yuja Wang (10/23) en slechts een paar seconden langzamer dan Rachmaninov zelf. Dat wil niet zeggen dat het geen poëzie bevat, vooral het evenwichtige middendeel Adagio sostenuto, gevoelig ondersteund door Petrenko en het orkest. Gezien het feit dat het in de open lucht werd opgenomen, in de Waldbühne, is het opgenomen geluid geweldig, zeer gedetailleerd, vooral de piano.

De Symfonische Dansen komen geweldig over. Petrenko injecteert deze dansen met ritmische drive, maar zonder het tempo te forceren, langzamer dan Maazel en Rattle in elk deel, behalve in de finale, waar hij Rattle net verslaat. De Berliner Phil spelen uit hun collectieve huid voor Petrenko - er zit pit in het koper en de percussie, maar ook enorme schoonheid, vooral waar hobo en klarinet (Jonathan Kelly en Wenzel Fuchs) weemoedig verstrengelen voor de saxofoonsolo in het eerste deel. Concertmeester Daishin Kashimoto speelt lange, kronkelende lijnen in het sinistere Andante con moto, terwijl Petrenko de zwavel in de finale opzweept, de pizzicato balalaika-effecten van de strijkers zijn bijzonder aanstekelijk.

Alle vier de uitvoeringen worden warm aanbevolen. Ik schrik nog steeds van de prijs, maar zou ik de borg ophoesten om dit eerbetoon aan Rachmaninov te kopen? Ik vermoed van wel.

For such a starry orchestra, the Berlin Philharmonic has a pretty threadbare Rachmaninov catalogue. Their only symphony cycle was with Lorin Maazel back in the 1980s, and they didn’t perform the Symphonic Dances in concert until 2010, with Simon Rattle (issued on Warner).

So a quartet of Rachmaninov’s most popular works with current chief conductor Kirill Petrenko is most welcome. They were recorded between 2020 and 2022, charting – as can be seen in the accompanying Blu ray disc – the covid pandemic: The Isle of the Dead was recorded in an empty Philharmonie, and the Second Symphony to a socially distanced audience.

The present issue retails for around £60, which is a hefty sum for just four works totalling 145 minutes. So what do you get for your money at this premium price? A premium product. In a handsome book – programme notes followed by two lengthy essays, plus a series of snowy landscape photos by Thomas Struth – are encased two SACDs, a Blu ray of the performances, including audio-only options, and a code to download high-resolution audio files. There’s also another code for seven-day access to the Berlin Phil’s streaming service, the Digital Concert Hall. So £60 is a fair sum, but the option to just purchase a two-CD set would be welcome, especially as the performances are, frankly, so wonderful.

In the interviews available to watch on the DCH (but not included on the Blu ray), Petrenko expresses his love for Rachmaninov’s music. ‘Whenever I conduct or hear or experience Rachmaninov’s music, I am reminded of my homeland, which fate unfortunately forced me to leave at an early age.’ That love is evident from the beaming smile across his face in much of the music-making. Turn to the SACDs and I swear you can still see that smile; these are big-hearted, bear-hug performances, full of passion.

The Second Symphony is given a dramatic, propulsive reading. And it’s complete. Maazel’s clean, crisp – but cool – account cuts the first-movement exposition repeat. No such cuts by Petrenko, who fires up the development section, building to a terrific climax. The playing in the Scherzo is equally powerful, while Wenzel Fuchs shapes the Adagio’s great clarinet melody far more eloquently than the prosaic solo in the earlier Berlin Phil account. Petrenko keeps the tempo flowing here – nearly two minutes swifter than Maazel – yet his pacing feels entirely natural. The finale is rousing, its conclusion triumphant.

In The Isle of the Dead, Petrenko and the Berliners dig their oars deep, lurching through Rachmaninov’s unsteady 5/8 time signature. It builds to a thunderous climax, cataclysmic chords subsiding into ‘Dies irae’ quotations, before the eerie return voyage.

In the Second Piano Concerto, the soloist is another Kirill – Gerstein – who sweeps through the score with a welcome freshness and a lack of gooey sentimentality, speedier than recent accounts by Daniil Trifonov (DG, 11/18) or Yuja Wang (10/23) and only a few seconds slower than Rachmaninov himself. That’s not to say that it’s without poetry, especially the poised Adagio sostenuto middle movement, sensitively supported by Petrenko and the orchestra. Considering it was taped in the open air, at the Waldbühne, the recorded sound is terrific, very detailed, especially the piano.

The Symphonic Dances come off terrifically. Petrenko injects these dances with rhythmic drive but without forcing the pace, slower than Maazel and Rattle in each movement apart from the finale, where he just pips Rattle. The Berlin Phil play out of their collective skins for Petrenko – there’s bite to the brass and percussion, but enormous beauty too, especially where oboe and clarinet (Jonathan Kelly and Wenzel Fuchs) entwine wistfully ahead of the saxophone solo in the first movement. Concertmaster Daishin Kashimoto plays long, sinuous lines in the sinister Andante con moto, while Petrenko whips up the sulphur in the finale, the strings’ pizzicato balalaika effects especially infectious.

All four performances are warmly recommended. I still baulk at the price, but would I cough up the readies to buy this Rachmaninov tribute? I suspect I probably would.