maart 2024

Handel: Theodora, HWV 60

Arcangelo o.l.v. Jonathan Cohen

Jonathan Cohen en zijn uitmuntende Arcangelo-ensemble, plus een perfect uitgekozen selectie solisten, bieden een uitvoering die rijk is aan details en menselijkheid van dit late Händel-oratorium, een werk dat nu wordt erkend als een meesterwerk.

‘Bij elke uitvoering meer profetisch en relevant’, zo beschrijft Ruth Smith Theodora in een typisch scherpzinnige notitie in een boekje voor deze laatste opname van Jonathan Cohen en de zangers en instrumentalisten van Arcangelo. Daar kun je het moeilijk mee oneens zijn. Achttien jaar nadat Peter Sellars en William Christie Händels voorlaatste oratorium in Glyndebourne opvoerden en onthulden dat wat vaak werd afgedaan als een vroom en saai werk een van de grootste dramatische creaties van de componist was, blijft het groeiende aantal presentaties van het nu gerehabiliteerde meesterwerk reclame maken voor zijn lichtheid, diepte en relevantie. Simpel gezegd, hoe meer we deze meelevende, nobele en oprechte weergave van vroegchristelijk martelaarschap leren kennen, hoe beter het wordt.

Dat is in ieder geval de indruk die Cohens lezing achterlaat, die profiteert van levendig opgenomen geluid en een sterke, gelijkmatige cast. Ik noem eerst het geluid, want wat je meteen opvalt is hoe helder en aanwezig het koor en orkest zijn, en hoe ze hun combinatie van kracht, rijkdom en helderheid midden in het drama brengen, zonder het te overheersen. Voor Christie's studio-opname klinkt het koor van Les Arts Florissants, hoewel niet minder vakkundig gevormd door hun dramatisch instinctieve dirigent, gedempt en afstandelijk in vergelijking (en daarmee enigszins onbetrokken), terwijl Paul McCreesh's fijn opgezette Gabrieli Consort een beetje saai en koud is; de balans van Cohens krachtig zelfverzekerde zangers en spelers stelt hem in staat om zijn ensemble een belangrijk personage in het verhaal te maken.

De solisten spelen ook hun rol, geleid door Louise Alder als de dood verwelkomende Theodora, niet zo intiem getekend als de angstige, kwetsbare Sophie Daneman voor Christie, de meer fatalistisch getroebleerde Susan Gritton voor McCreesh, of inderdaad haar eigen Semele voor John Eliot Gardiner en Cleopatra voor Theater an der Wiens Giulio Cesare, maar desalniettemin een dwingende en stralende Handeliaanse vocale uitvoering leverend die haar onderscheidt als het waardige stille middelpunt van het werk. Anna Stéphany als haar vriendin Irene is een mezzo wiens duistere vastberadenheid de aandacht trekt in enkele van de beste aria's van het oratorium, hoewel sommigen haar vibrato misschien iets te opdringerig vinden en ze krijgt sterke concurrentie in de rol, niet in de laatste plaats van de onvergetelijke Lorraine Hunt Lieberson met Christie in Glyndebourne, en Joyce DiDonato op een overigens inconsistente recente opname van Maxim Emelyanychev. Tim Mead als Theodora's onbaatzuchtige bewonderaar Didymus is zijn gebruikelijke Rolls-Royce van een countertenor, diepte en warmte samen met rotsvaste frasering en definitie, en de Tsjechische bas-bariton Adam Plachetka is een boze, op sommige plaatsen licht gestoorde Romeinse gouverneur Valens (met opvallend goed Engels ook). Stuart Jackson klinkt niet altijd helemaal op zijn gemak met zijn vocale plaatsing als de sympathiek toekijkende Romeinse kapitein Septimius, maar brengt een open en onaangetaste menselijkheid in de rol.

Uit dit alles beeldhouwt Cohen een aantrekkelijk en samenhangend geheel - dramatisch responsief, goed getempoeerd (de timing tussen nummers is perfect) en met veel muzikale rijkdom en detail. Christie's wijze toneelspel en McCreesh's lichtere, helderziende visie maken hun versies nog steeds geldig, maar deze nieuwkomer sluit zich comfortabel aan bij hen als een sterke aanbeveling.

‘More prescient and pertinent with every performance’ is how Ruth Smith describes Theodora in a typically astute booklet note for this latest recording by Jonathan Cohen and the singers and instrumentalists of Arcangelo. It is hard to disagree with that. Eighteen years after Peter Sellars and William Christie staged Handel’s penultimate oratorio at Glyndebourne and revealed what had often been dismissed as a pious and dull work to be one of its composer’s greatest dramatic creations, the now rehabilitated masterpiece’s growing number of presentations continues to advertise its light, depth and relevance. Quite simply, the more we come to know this compassionate, noble and sincere depiction of early Christian martyrdom the better it gets.

Such is the impression, at any rate, left by Cohen’s reading, which benefits from vivid recorded sound and a strong, even cast. I mention the sound first because one thing you notice immediately is how bright and present the choir and orchestra are, bringing their combination of force, richness and clarity right into the midst of the drama, yet without overpowering it. For Christie’s studio recording the choir of Les Arts Florissants, though no less expertly moulded by their dramatically instinctive conductor, sound muffled and distant by comparison (and with that somewhat uninvolved), while Paul McCreesh’s finely set-up Gabrieli Consort are a touch plain and cold; the balance of Cohen’s vigorously confident singers and players allows him to make his ensemble a major character in the story.

The soloists also play their parts, led by Louise Alder as the death-welcoming Theodora, not quite as intimately drawn as the fearful, vulnerable Sophie Daneman for Christie, the more fatalistically troubled Susan Gritton for McCreesh, or indeed her own Semele for John Eliot Gardiner and Cleopatra for Theater an der Wien’s Giulio Cesare, but nevertheless providing a compelling and radiant Handelian vocal performance that marks her out as the work’s worthy still centre. Anna Stéphany as her friend Irene is a mezzo whose dark firmness commands attention in some of the oratorio’s best arias, though some may find her vibrato a little too insistent and she faces strong competition in the role, not least from the unforgettable Lorraine Hunt Lieberson with Christie at Glyndebourne, and Joyce DiDonato on an otherwise inconsistent recent recording from Maxim Emelyanychev. Tim Mead as Theodora’s selfless admirer Didymus is his usual Rolls-Royce of a countertenor, depth and warmth joining with rock-steady phrasing and definition, and Czech bass-baritone Adam Plachetka is an angry, in places slightly unhinged Roman governor Valens (with notably good English, too). Stuart Jackson doesn’t always sound entirely comfortable with his vocal placing as the sympathetically onlooking Roman captain Septimius, but brings an open and unaffected humanity to the role.

From all this, Cohen sculpts an attractive and cohesive whole – dramatically responsive, well paced (the timing between numbers is spot on) and with plenty of musical richness and detail. Christie’s wise stagecraft and McCreesh’s lighter, clear-eyed vision make their versions valid still, but this newcomer comfortably joins them as a strong recommendation.