februari 2024

Bartók, Janáček, Szymanowski

Piotr Anderszewski

Piotr Anderszewski brengt een niveau van detail en algemene visie in deze werken, die gezamenlijk een enorme verscheidenheid aan muzikale kleuren omvatten, dat verbazingwekkend en zeer meeslepend is.

Piotr Anderszewski's laatste release, een winnaar van de Gramophone Award, zorgvuldig samengestelde fragmenten uit Boek 2 van Bachs Wohltemperierte Klavier (21/2). Dit recital kan nauwelijks meer anders zijn: drie minder canonieke werken die aards en folk-geïnfuseerd zijn, waar de Bach cerebraal is in inspiratie, ruw en spontaan in temperament waar de Bach nauwkeurig gedisciplineerd is. (Het tweede deel van Janáčeks On an Overgrown Path is bijzonder ruw, een redactionele wirwar die nooit door de componist is afgerond.) Toch zijn de uitvoeringen net zo perfect als de Bach-uitvoeringen waren.

Zoals altijd is Anderszewski's focus verbazingwekkend. Of het nu de stekende ritmes van Bartóks tweede Bagatelle zijn of de prachtig gegradeerde dynamiek van zijn geheimzinnige verslag van Janáčeks Andante, of het nu de veerkracht is van de eigenzinnige gebaren in Janáčeks Allegro of de perfecte balans van de overlappende stemmen die door de vierde van Szymanowski's Mazurkas weven (ter vergelijking: de opname uit 1946 van de aan hem opgedragen Arthur Rubinstein klinkt wazig), het detailniveau is waarschijnlijk om je sprakeloos achter te laten. Voor de meeste pianisten vereist het bereiken van dat soort nauwkeurigheid een Faustiaanse deal waarin de ziel van de muziek (zo niet van de uitvoerder) wordt opgeofferd. Dat is hier niet het geval. Zoals je zou verwachten van een pianist die Das Wohltemperierte Klavier als een reeks karakterstukken behandelde, staat het detail altijd in dienst van de geest van de muziek.

Of, om nauwkeuriger te zijn, in dienst van de geest van de muziek. Elke miniatuur in deze caleidoscopische verzameling heeft een andere persoonlijkheid. Het bereik is enorm; maar duizelig of nuchter, direct of desoriënterend, verheven of venijnig (bijvoorbeeld Bartóks laatste Bagatelle, later georkestreerd als een gifpenportret van violiste Stefi Geyer nadat ze hem had afgewezen), elk stuk komt tevoorschijn, vaak verrassend, met zijn eigen smaak intact. Toegegeven, er schuilt een potentieel gevaar in dit soort variatie: het is moeilijk om luisteraars een uur lang geboeid te houden met een reeks onafhankelijke stukken die gemiddeld minder dan drie minuten duren. Anderszewski gaat de retorische uitdaging echter aan en houdt ons niet alleen geboeid, maar ook geboeid.

Er zijn geen aantekeningen, behalve een heel kort commentaar van de pianist - wat betekent dat er geen uitleg is over zijn matig individualistische selectie, volgorde en redactionele keuzes. Maar dat is een klein gebrek, gezien het kaliber van het spel.

Piotr Anderszewski’s last release, a Gramophone Award winner, carefully curated excerpts from Book 2 of Bach’s Well-Tempered Clavier (2/21). This recital could hardly be more different: three less canonical works that are earthy and folk-infused where the Bach is cerebral in inspiration, rough and spontaneous in temperament where the Bach is meticulously disciplined. (The second volume of Janáček’s On an Overgrown Path is especially rough, an editorial tangle never finalised by the composer.) Yet the performances are just as spot on as the Bach performances were.

As always, Anderszewski’s focus is astonishing. Whether it be the stinging rhythms of Bartók’s second Bagatelle or the exquisitely graded dynamics of his secretive account of Janáček’s Andante, whether it be the resilience of the quirky gestures in Janáček’s Allegro or the perfect balance of the superimposed voices that weave through the fourth of Szymanowski’s Mazurkas (by comparison, the 1946 recording by dedicatee Arthur Rubinstein sounds blurry), the level of detail is apt to leave you speechless. For most pianists, attaining that kind of exactitude requires a Faustian bargain in which the soul of the music (if not of the performer) is sacrificed. Not so here. As you’d expect from a pianist who treated The Well-Tempered Clavier as a series of character pieces, detail is always in the service of the music’s spirit.

Or, to be more accurate, in the service of the music’s spirits. Each miniature in this kaleidoscopic collection has a different personality. The range is vast; but giddy or sober, direct or disorientating, high-minded or venomous (for example, Bartók’s last Bagatelle, later orchestrated as a poison-pen portrait of violinist Stefi Geyer after she had rejected him), each piece emerges, often startlingly, with its own flavour intact. Granted, there’s a potential danger in this kind of variety: it’s hard to keep listeners engaged for an hour with a string of independent pieces lasting, on average, less than three minutes each. Anderszewski meets the rhetorical challenge, though, and keeps us not simply engaged but enthralled.

There are no notes other than a very brief comment by the pianist – which means there’s no explanation of his moderately individualistic selection, ordering and editorial choices. But that’s a minor flaw, given the calibre of the playing.