november 2019

Handel: Brockes-Passion, HWV 48

Academy of Ancient Music o.l.v. Richard Egarr

Deze ontroerende meditatie over het offer van Christus is veel minder bekend dan de Passies van Bach en wordt met overtuigende overtuiging uitgevoerd door de AAM en een voortreffelijke bezetting van solisten.

‘In de Brockes Passion komt Handel het dichtst bij het uitdagen van Bach, en trekt zich ontdaan terug’, was Winton Deans vernietigende oordeel in zijn klassieke Handels Dramatic Oratorios and Masques (OUP: 1959). Andere commentatoren waren net zo lauw. Ga zo’n 60 jaar verder en Richard Egarr, in de weelderige documentatie van zijn nieuwe opname, rangschikt Handels Passion-oratorium boven Messiah. De Handel-geleerde Ruth Smith schat Brockes’ tekst, met zijn lugubere grafische beelden, dramatischer dan beide Bach Passionen. Beide beweringen lijken misschien twijfelachtig. Toch geven de eerdere delen van deze poëtische parafrase van het Passieverhaal, gewijd aan Christus’ doodsstrijd in de tuin, Judas’ verraad en Petrus’ berouw, inderdaad een rijke ruimte aan Handels gaven voor drama en scherpe menselijke karakterisering. Vooral de uitbeelding van Petrus heeft een bijna schokkende directheid. Händels kernachtige turba-koren zijn minder uitgebreid uitgewerkt dan die van Bach, maar nauwelijks minder krachtig. Het tempo verslapt echter gevaarlijk in het laatste deel van het werk, in wezen een reeks meditaties over de betekenis van Christus' offer voor de allegorische figuren van de Dochter van Zion en A Faithful Soul.

Wat onweerlegbaar is, is de hoge kwaliteit van de muziek in deze verwaarloosde uitschieter tussen Händels belangrijkste werken, waarvan sommige vruchtbaar zijn geplunderd voor Esther, Acis en Galatea, Deborah en Athalia. Zelfs wanneer de ene reflecterende sopraanaria de andere opvolgt tegen het einde, winnen Händels vermogens tot melodieuze uitvinding meestal. Hoewel de oorsprong van de Passie onduidelijk is, lijkt het rond 1716 te zijn geschreven in opdracht van Duitsland. De eerste uitvoering waarvan we weten – niet per se de première, zoals vol vertrouwen in het boekje staat – was in Hamburg in april 1719. Driehonderd jaar later gaven Richard Egarr en de AAM een enthousiast ontvangen uitvoering in de Barbican met een nieuwe editie van de hoboïst van het orkest, Leo Duarte, gevolgd door opnamesessies in de Henry Wood Hall in Londen.

Vanaf het openingstableau in Franse stijl, het enige uitgebreide koor in het werk, zetten Egarr en zijn responsieve krachten nauwelijks een stap verkeerd. Het fantastische spel en de zang van de AAM gaan verder dan louter ideeën over goede Handeliaanse stijl, terwijl alle solisten hun rollen ‘leven’ met opera-achtige levendigheid. De woorden – overdreven sentimenteel of bruut voor de moderne smaak – doen er altijd toe. In de 14 solo’s van de Daughter of Zion (of ben ik de tel kwijtgeraakt?) zingt Elizabeth Watts met vurige intensiteit, de helderheid van haar toon getemperd door een warme mezzozonglinstering. Hoogtepunten onder haar aria’s zijn legio. Ik zou alleen het sublieme ‘Die ihr Gottes Gnad’ eruit pikken na Judas’ zelfmoord, stem en hobo die met elkaar wedijveren in rouwende welsprekendheid, en haar nietsontziende aanval in het gewelddadige ‘Schäumst du, du Schaum der Welt’ als ze fulmineert tegen Christus’ spot door de Joden.

Cody Quattlebaum maakt een nobele, ernstig sonore Jezus, hier een kwetsbaarder menselijke figuur dan in de Bach Passionen. Hij heeft een aantal van de meest aangrijpende muziekstukken in het werk, waaronder een aangrijpend duet met Maria, ontroerend gezongen door Quattlebaum en Watts. Van de drie tenorsolisten is Robert Murray een heldere, sympathieke Evangelist, Gwilym Bowen een intens dramatische Petrus, of het nu gaat om zijn heftige uitbarsting over Judas’ verraad (‘Gift und Glut’) of zijn eigen zelfkastijdende berouw (‘Heul, du Schaum!’), met zijn knarsende botsingen tussen stem en hobo. Toby Spence zet zijn heroïsche Wagneriaanse tonen op een opwindende manier in ‘Erwäg, grimmiger Natternbrut’, aangewakkerd door spugende, schorre violen. De zuivere stem van Ruby Hughes laat ook van zich horen als A Faithful Soul, niet in de laatste plaats in de verzachtende menuetaria ‘Was Wunder, dass der Sonnen Pracht’, warm gekleurd door fagotten. Händel, die altijd wist wanneer hij iets goeds op het spoor was, putte een paar jaar later uit deze aria in Galatea’s ‘As when the dove’.

Op het eerste gezicht lijkt het misschien ongelukkig dat CPO zijn Brockes Passion in dezelfde maand uitbracht als de fantastische opname van de AAM, waarvan het wetenschappelijke, weelderig geïllustreerde boekje meer dan 200 pagina's beslaat. Er zijn kleine verschillen in de gebruikte muzikale tekst, het meest duidelijk in de openingssymphonia, waar Egarr de fuga voorafgaat met een drievoudige maat Vivace (Handel hergebruikte beide delen in zijn Concerto grosso Op 3 No 2). Het is niet verrassend dat de presentatie van CPO geen schijn van kans maakt tegen die van de AAM. Muzikaal gezien lijdt deze prachtig opgenomen uitvoering, intiemer van schaal dan die van Egarr (met de koornummers gezongen door de solisten), echter nauwelijks onder de vergelijking.

Lars Ulrik Mortensen krijgt een gretig, alert spel van zijn strakke band, terwijl zijn soloteam uniform sterk is. Van de drie fris klinkende sopranen die de rol van de Dochter van Zion delen, zou ik Joanne Lunn eruit pikken vanwege haar heldere gratie en ontroerende persoonlijke expressiviteit, zowel in aria als recitatief. Ed Lyon is in ieder geval Murray's partij als de Evangelist, en varieert zijn tempo in overeenstemming met het nogal reflectieve concept van de hele uitvoering. Peter Harvey is een sympathieke Jezus, lichter en meer tenorachtig van toon dan Cody Quattlebaum voor Egarr, terwijl Gwilym Bowen - die grote delen van 2019 moet hebben doorgebracht met het zingen van Peter - net zo gekweld en scherp is als op de AAM-opname. Af en toe kwamen Mortensens bredere tempo's mij als passender voor, vooral in de vijf koralen die Dean en anderen ongunstig hebben vergeleken met die van Bach. Terwijl Egarr doorgaans voor urgentie gaat, laat Mortensen je de schoonheid van de strijkersopschortingen in het eerste koraal proeven. Daartegenover staan ​​Egarr en zijn zangers die veel aangrijpender zijn in de gespannen dialoog tussen de Daughter of Zion en de Faithful Souls ‘Eilt, ihr angefocht’ne Seelen’, het model voor Bachs vertolking van dezelfde tekst in de St John Passion.

Als ik, terecht, voor Egarr en de AAM kies, is dat omdat hun uitvoering zoveel dramatischer is en over het geheel genomen nog beter gezongen. De luxe presentatie, inclusief een ‘bonus’-cd met alternatieve versies van verschillende nummers, kan het voor sommige verzamelaars wel overtuigen. Maar geen enkele Händelliefhebber die de uitstekende Mortensen-opname koopt, zal zich tekortgedaan voelen. Bij het bespreken van de allereerste opname van de Brockes Passion, van August Wenzinger (Archiv, 4/68), met een licht gestroomlijnde tekst, suggereerde Stanley Sadie dat ‘als Bachs Johannes en Mattheüs Passion nooit hadden bestaan, we Händels Brockes Passion een bevredigend stuk zouden vinden om met Pasen naar te luisteren’. Op basis van dit bewijs zou ik het sterker stellen. Gelukkig is er voor alle drie een plek.

‘In the Brockes Passion Handel comes nearest to challenging Bach, and retires discomfited’, was Winton Dean’s withering verdict in his classic Handel’s Dramatic Oratorios and Masques (OUP: 1959). Other commentators have been equally tepid. Move forward some 60 years and Richard Egarr, in the lavish documentation to his new recording, ranks Handel’s Passion oratorio above Messiah. The Handel scholar Ruth Smith reckons Brockes’s text, with its luridly graphic imagery, more dramatic than either of the Bach Passions. Both claims might seem questionable. Yet the earlier parts of this poetic paraphrase of the Passion story, devoted to Christ’s agony in the garden, Judas’s betrayal and Peter’s remorse, do indeed give rich scope to Handel’s gifts for drama and acute human characterisation. The portrayal of Peter, in particular, has an almost shocking immediacy. Handel’s pithy turba choruses are less elaborately developed than Bach’s but barely less powerful. The pace does, though, slacken dangerously in the latter part of the work, essentially a series of meditations on the meaning of Christ’s sacrifice for the allegorical figures of the Daughter of Zion and A Faithful Soul.

What is irrefutable is the high quality of the music in this neglected outlier among Handel’s major works, some of it fruitfully plundered for Esther, Acis and Galatea, Deborah and Athalia. Even when one reflective soprano aria succeeds another towards the end, Handel’s powers of melodic invention usually carry the day. Although the Passion’s origins are obscure, it seems to have been written round 1716 to a commission from Germany. The first performance we know of – not necessarily the premiere, as confidently stated in the booklet – was in Hamburg in April 1719. Three hundred years on, Richard Egarr and the AAM gave an enthusiastically received performance at the Barbican using a new edition by the orchestra’s oboist Leo Duarte, followed by recording sessions in London’s Henry Wood Hall.

From the French-style opening tableau, the only extended chorus in the work, Egarr and his responsive forces hardly put a foot wrong. The superb playing and singing of the AAM go beyond mere notions of good Handelian style, while all the soloists ‘live’ their roles with operatic vividness. The words – overly sentimental or brutal for modern taste – always matter. In the Daughter of Zion’s 14 solos (or have I lost count?) Elizabeth Watts sings with fervent intensity, the brightness of her tone tempered by a warm mezzo glint. Highlights among her arias are legion. I would just pick out the sublime ‘Die ihr Gottes Gnad’ after Judas’s suicide, voice and oboe vying with each other in grieving eloquence, and her no-holds-barred attack in the violent ‘Schäumst du, du Schaum der Welt’ as she rails against Christ’s mockery by the Jews.

Cody Quattlebaum makes a noble, gravely sonorous Jesus, here a more vulnerably human figure than in the Bach Passions. He has some of the most affecting music in the work, including a poignant duet with Mary, movingly sung by Quattlebaum and Watts. Of the three tenor soloists, Robert Murray is a clear, sympathetic Evangelist, Gwilym Bowen an intensely dramatic Peter, whether in his splenetic outburst at Judas’s betrayal (‘Gift und Glut’) or his own self-lacerating remorse (‘Heul, du Schaum!’), with its grinding clashes between voice and oboe. Toby Spence deploys his heroic Wagnerian tones to thrilling effect in ‘Erwäg, grimmiger Natternbrut’, egged on by spitting, jagging violins. The pure voiced Ruby Hughes also makes her mark as A Faithful Soul, not least in the assuaging minuet aria ‘Was Wunder, dass der Sonnen Pracht’, warmly coloured by bassoons. Handel, who always knew when he was on to a good thing, drew on this aria a couple of years later in Galatea’s ‘As when the dove’.

On the face of it, it might seem unlucky that CPO has released its Brockes Passion in the same month as the AAM’s superb recording, whose scholarly, sumptuously illustrated booklet runs to over 200 pages. There are minor differences in the musical text used, most obviously in the opening Symphonia, where Egarr prefaces the fugue with a triple-time Vivace (Handel recycled both these movements in his Concerto grosso Op 3 No 2). Not surprisingly, CPO’s presentation doesn’t stand a chance against the AAM’s. Musically, though, this finely recorded performance, more intimate in scale than Egarr’s (with the choral numbers sung by the soloists), hardly suffers from the comparison.

Lars Ulrik Mortensen gets eager, alert playing from his trim band, while his solo team is uniformly strong. Of the three fresh-toned sopranos who share the role of the Daughter of Zion, I’d single out Joanne Lunn for her limpid grace and touching personal expressiveness, both in aria and recitative. Ed Lyon is at least Murray’s match as the Evangelist, varying his pacing in keeping with the rather more reflective conception of the whole performance. Peter Harvey is a sympathetic Jesus, lighter and more tenorish of tone than Cody Quattlebaum for Egarr, while Gwilym Bowen – who must have spent large chunks of 2019 singing Peter – is just as anguished and incisive as on the AAM recording. Occasionally Mortensen’s broader tempos struck me as more apt, especially in the five chorales that Dean and others have unfavourably compared to Bach’s. Whereas Egarr, typically, goes for urgency, Mortensen allows you to savour the beauty of the string suspensions in the first chorale. Against that, Egarr and his singers are altogether more gripping in the tense dialogue between the Daughter of Zion and the Faithful Souls ‘Eilt, ihr angefocht’ne Seelen’, the model for Bach’s setting of the same text in the St John Passion.

If I plump, just, for Egarr and the AAM, it’s because their performance is that much more dramatic and, on the whole, even better sung. The luxury presentation, including a ‘bonus’ disc offering alternative versions of several numbers, may sway it for some collectors. But no Handel lover who buys the excellent Mortensen recording will feel short-changed. Reviewing the first-ever recording of the Brockes Passion, from August Wenzinger (Archiv, 4/68), with a slightly bowdlerised text, Stanley Sadie suggested that ‘had Bach’s St John and St Matthew Passions never existed, I think we would find Handel’s Brockes Passion a satisfying piece to listen to each Easter’. On this evidence I’d put it more strongly than that. Happily, there is a place for all three.