oktober 2019

Kapsberger: Intavolatura di chitarone

Jonas Nordberg

Jonas Nordberg geniet echt van de rijkelijk resonerende kleuren van zijn theorbe tijdens dit recital met muziek van de 17e-eeuwse componist Kapsperger, dansthema's gespeeld met vreugde en een zachte virtuositeit.

In zijn Musurgia universalis, sive Ars magna consoni et dissoni (1650) roept de enorm fantasierijke polymath Athanasius Kircher Giovanni Girolamo Kapsperger (c1580-1651) bijna uit tot de Apollo van de theorbe, zo luidt zijn onvoorwaardelijke goedkeuring van het talent en de originaliteit van de Italiaanse componist en luitist. Het is moeilijk om het niet met hem eens te zijn. Dat Kapspergers muziek voor solo-theorbe, of chitarrone, – als u de woordspeling wilt vergeven – eindeloos boeiend is, komt evenzeer door de vreemdheid ervan als door de schoonheid.

Als we alleen al naar Kapspergers toccata's kijken, denken we aan Kirchers eigen bizarre, breed opgezette publicaties, die allemaal behalve Wunderkammer in druk zijn. De plotselinge veranderingen in stemming, ritme, tonaliteit en textuur, vaak binnen een heel kort tijdsbestek, zijn afwisselend verwarrend en betoverend. Vooral als ze worden uitgevoerd door een goede muzikant als Jonas Nordberg, die ons er zelfs aan herinnert dat de muziek van Kapspergers tijdgenoot Frescobaldi nooit ver weg is. Norberg richt zich op de quasi-autobiografische late werken van Kapspergers Libro quarto d’intavolatura di chitarrone (1640), en contrasteert deze met muziek uit het eerste boek met stukken voor chitarrone van de componist, dat zo'n 35 jaar eerder werd gepubliceerd.

Het openingswerk, de Toccata primo uit het vierde boek, is labyrintisch, niet vanwege een geheimzinnig contrapunt, maar vanwege de alarmerende verzwakking en compressie van de tijd zelf, door snelle, slangachtige figuraties en langzame, statige progressies, en alles daartussenin. Er volgen eveneens nieuwe passacaglias, galliards en andere dansen, een air en variaties … zelfs een echt zelfportret, Kapsperger. Op al deze zaken laat Nordberg, die een donker, scherp 14-korige theorbe van Lars Jönsson naar Tieffenbrucker bespeelt, een zeldzame artisticiteit zien die niet alleen Kapsperger maar ook Kircher zeker zou hebben gewaardeerd.

In his Musurgia universalis, sive Ars magna consoni et dissoni (1650), that wildly imaginative polymath Athanasius Kircher all but proclaims Giovanni Girolamo Kapsperger (c1580-1651) the Apollo of the theorbo, such is his unqualified endorsement of the Italian composer and lutenist’s talent and originality. It’s hard not to agree with him. That Kapsperger’s music for solo theorbo, or chitarrone, is – if you’ll forgive the pun – endlessly captivating is due to its strangeness as much as to its beauty.

Indeed, taking Kapsperger’s toccatas alone, one recalls Kircher’s own bizarre, wide-ranging publications, all but Wunderkammer in print. The sudden shifts in mood, in rhythm, in tonality, in texture, often within a very short time frame, by turns bewilder and beguile. Especially when performed by a fine musician such as Jonas Nordberg, who even manages to remind us that the music of Kapsperger’s contemporary Frescobaldi is never far away. Norberg focuses on the quasi-autobiographical late works of Kapsperger’s Libro quarto d’intavolatura di chitarrone (1640), contrasting these with music from the composer’s first book of pieces for chitarrone, published some 35 years earlier.

The opening work, the Toccata primo from the fourth book, is labyrinthine, not because of any arcane counterpoint but owing to the alarming attenuation and compression of time itself, through rapid, serpentine figurations and slow, stately progressions, and everything in between. There follow equally novel passacaglias, galliards and other dances, an air and variations … even an actual self-portrait, Kapsperger. Upon all these Nordberg, playing a darkly pungent 14 course theorbo by Lars Jönsson after Tieffenbrucker, lavishes a rare artistry that not only Kapsperger but Kircher would surely have appreciated.