oktober 2019
Beethoven & Sibelius: Violin Concertos
Christian Tetzlaff & Deutsches Symphonie-Orchester Berlin o.l.v. Robin Ticciati
Het boeiende, altijd communicatieve kunstenaarschap van Christian Tetzlaff bracht ons ertoe om deze kwestie op hem te concentreren – een kwaliteit die perfect wordt gedemonstreerd in deze zoekende, uitstekende concerto-uitvoeringen.
Wat we hier hebben is volgens mijn berekeningen Christian Tetzlaffs derde opname van Beethovens Vioolconcert, de eerste twee respectievelijk onder Michael Gielen en David Zinman. Nadat ik het laatstgenoemde in juni 2006 op deze pagina's had besproken, merkte ik toen op dat 'het grootste struikelblok op zoveel rivaliserende opnames van dit werk een soort romantische eerbied is, een trend die door Zehetmair, Kremer en anderen wordt uitgedaagd. Ondanks alle momenten van diepe rust is Beethovens Vioolconcert een openhartig, heroïsch stuk, met een gewaagd militaristisch tutti in het eerste deel en een uitgelaten finale die Tetzlaff met talloze toegevoegde kleuren omringt. In navolging van Zehetmair, Kremer en Schneiderhan, [voert] hij de vioolversie uit van de cadens die Beethoven schreef voor zijn pianotranscriptie van het werk, een speelse uitstap en een goede match voor zijn algehele interpretatie.’ Deze keuze van cadens is blijkbaar Tetzlaffs favoriete optie geweest vanaf zijn 15e.
Er is in de tussenliggende jaren weinig veranderd, althans in principe. Toen ik Tetzlaff afgelopen november (toen deze prachtig ontworpen opname werd gemaakt in de Philharmonie in Berlijn) met de grootste behendigheid door het Concerto hoorde vliegen, herinnerde ik me dat de violist-collega van de componist, Franz Clement, die Beethovens haastig voltooide solopartij van blad speelde, volgens sommigen ‘het concerto tussen het eerste en tweede deel heeft onderbroken met een solocompositie van hemzelf, gespeeld op één snaar van de viool die ondersteboven werd gehouden’. Luister nu even naar me op dit punt. Tetzlaff kan soms opgewonden zijn hekken overslaan, maar in samenwerking met Robin Ticciati en zijn alerte Deutsches Symphonie-Orchester Berlin transformeert hij aspecten van wat zovelen als een soort Heilige Graal (d.w.z. verheven eerbiedig) hebben behandeld in een bierpul, waarbij het gevoel van losgeslagen dronkenschap het meeste schuim krijgt in de speelse cadensen van de buitenste delen, die in het eerste deel wild op hol slaan en extra opwinding opvoeren voor de finale. Ik denk zelfs niet dat ik ooit een opwindender verslag van die afsluitende Rondo heb gehoord. Hier, zoals Tetzlaff zelf zegt in een fascinerend interview in een boekje, 'wordt de ernst of plechtigheid die het werk soms omringt [ook] volledig opgeschort'. Natuurlijk komt het Concerto, als geheel bekeken, nog steeds naar voren als het machtige bouwwerk dat het is, maar het is goed om een dosis typisch Beethoveniaanse ruwheid als ballast te hebben.
Het serene middendeel van het eerste deel (gespeeld in tempo) zorgt voor een welkome rustpauze en elders contrasteert Tetzlaffs zoete, delicaat gesponnen toon met, of moet ik zeggen, vult aan, Ticciati's assertieve, soms bullish begeleiding. Het Larghetto is prachtig uitgevoerd, het effect ervan wordt onderstreept door de pure energie en het karakter van de buitenste delen. Er is geen twijfel dat wat je hoort een echt concert is, een strijd van wil, meer in lijn met Zehetmair en Brüggen (die Wolfgang Schneiderhans cadens met pauken gebruiken) of Kremer en Harnoncourt (een cadens met piano) dan met Perlman, Zukerman of Kennedy. Wie weet: misschien is dit ongeveer wat Beethoven oorspronkelijk in gedachten had? Het is mogelijk, zelfs waarschijnlijk. Eén ding is zeker: nooit eerder klonk dit onuitwisbare meesterwerk meer als een diepgaande voorloper van Paganini.
Als Beethovens Concerto compromisloos provocerend overkomt, dan is Tetzlaffs Sibelius ook gevaarlijk. Als het om risicovolle uitvoeringen gaat, dan zal deze je aan de zijkanten van je stoel laten klampen. Het is vooral leerzaam om het te vergelijken met zijn Virgin-opname met het Deens Nationaal Symfonieorkest onder Thomas Dausgaard: in de opening van de finale volgt de altijd aandachtige Ticciati de wensen van Sibelius door een geleidelijk diminuendo aan te kondigen voordat Tetzlaff binnenkomt, terwijl Dausgaard op volle toeren doorgaat. Aan de andere kant, in de passage die leidt naar het tweede onderwerp (vanaf ongeveer 0'44"), klinkt Tetzlaff onder Ticciati alsof hij zich vastklampt aan zijn leven. Sibelius gooit de handschoen neer door een heel snel tempo te vragen en Tetzlaff gaat de uitdaging aan. Ik zal niet doen alsof het effect helemaal comfortabel is (de Dausgaard-optie klinkt marginaal veiliger), maar het is onmiskenbaar opwindend. De opening van het Concerto is openhartig emotioneel, met fantasierijk ingezette variaties van aanvallen (een specialiteit van Tetzlaff) en Ticciati betrekt zijn solist opnieuw met de grootste intensiteit, en valt onbevreesd Sibelius' dynamische schrijfstijl aan, of het nu gaat om het oorverdovende gegrom op 7'07" of het fel gedreven einde van de beweging. Net als bij Beethoven is Tetzlaff op zijn lyrische best in het Adagio. Beide uitvoeringen omzeilen interpretatieve conventies zonder hun beste rivalen te beledigen of te verdringen. In veel opzichten een regelrechte knock-out.
What we have here is by my calculations Christian Tetzlaff’s third recording of Beethoven’s Violin Concerto, the first two under Michael Gielen and David Zinman respectively. Having reviewed the latter in these pages back in June 2006, I noted then that ‘the main stumbling-block on so many rival recordings of this work is a sort of romantic reverence, a trend challenged by Zehetmair, Kremer and others. For all its many moments of profound repose, Beethoven’s Violin Concerto is a forthright, heroic piece, with boldly militaristic first movement tutti and a rollicking finale which Tetzlaff invests with numerous added colours. Following on the heels of Zehetmair, Kremer and Schneiderhan, [he] performs the violin version of the cadenza that Beethoven wrote for his piano transcription of the work, a playful excursion and a snug fit for his overall interpretation.’ This choice of cadenza has apparently been Tetzlaff’s preferred option from the age of 15.
Little has changed during the intervening years, at least in principle. Listening to Tetzlaff flying side-saddle through the Concerto last November (when this superbly engineered recording was made at Berlin’s Philharmonie), often with the utmost agility, reminded me that at the work’s premiere the composer’s violinist colleague Franz Clement – who was sight-reading Beethoven’s hastily finished solo part – is said, by some, ‘to have interrupted the concerto between the first and second movements with a solo composition of his own, played on one string of the violin held upside down’. Now do hear me out on this point. Tetzlaff may at times excitedly rushes his fences, but in collaboration with Robin Ticciati and his alert Deutsches Symphonie-Orchester Berlin, he transforms aspects of what so many have treated as a sort of Holy Grail (ie loftily reverential) into a beer tankard, the sense of unhinged inebriation gaining most froth in the outer movements’ playful cadenzas, which run wild in the first movement and ratchet up extra excitement for the finale. In fact, I don’t think I’ve ever heard a more excitable account of that closing Rondo. Here, as Tetzlaff himself says in a fascinating booklet interview, ‘the seriousness or solemnity sometimes surrounding the work is [also] completely suspended’. Of course, viewed as a whole the Concerto still emerges as the mighty edifice that it is, but it’s good to have a dose of typically Beethovenian rough-and-tumble thrown in as ballast.
The first movement’s serene central section (played in tempo) allows for a welcome spot of repose and elsewhere Tetzlaff’s sweet, delicately spun tone contrasts with, or should I say complements, Ticciati’s assertive, occasionally bullish accompaniment. The Larghetto is beautifully done, its effect underlined through the sheer energy and character of the outer movements. There’s never any doubt that what you’re listening to is a real concerto, a battle of wills, more in line with Zehetmair and Brüggen (who use Wolfgang Schneiderhan’s cadenza with timpani) or Kremer and Harnoncourt (a cadenza incorporating piano) than with the likes of Perlman, Zukerman or Kennedy. Who knows: maybe this is roughly what Beethoven originally had in mind? It’s possible, even probable. One thing’s for sure: never before has this indelible masterpiece sounded more like a profound precursor of Paganini.
If Beethoven’s Concerto emerges as uncompromisingly provocative, Tetzlaff’s Sibelius also errs on the side of danger. As risk-taking performances go, this one will have you clinging to the sides of your seat. Comparing it with his Virgin recording with the Danish National Symphony Orchestra under Thomas Dausgaard is especially instructive: in the finale’s opening, the ever-attentive Ticciati follows Sibelius’s wishes by cueing a gradual diminuendo before Tetzlaff enters, whereas Dausgaard carries on pounding at full throttle. Then again, in the passage leading to the second subject (from around 0'44"), under Ticciati Tetzlaff sounds as if he’s clinging on for dear life. Sibelius throws down the gauntlet by requesting a very fast tempo and Tetzlaff rises to the challenge. I shan’t pretend that the effect is entirely comfortable (the Dausgaard option sounds marginally safer) but it’s undeniably exciting. The Concerto’s opening is candidly emotional, with imaginatively deployed varieties of attack (a Tetzlaff speciality) and Ticciati again engaging his soloist with the utmost intensity, lunging fearlessly at Sibelius’s dynamic writing, whether the deafening growl at 7'07" or the movement’s fiercely driven close. As with the Beethoven, Tetzlaff is at his lyrical best in the Adagio. Both performances sidestep interpretative convention without either offending or displacing their finest rivals. In many respects, a real knock-out.