september 2019
Grieg: Lyric Pieces - Mendelssohn: Lieder ohne Worte
Denis Kozhukhin
Een prachtig gespeelde, persoonlijke selectie pianominiaturen van Denis Kozhukhin geeft op ontroerende wijze de poëtische aard van de vorm weer – die onmiddellijke oproeping van een enkele emotie of stemming.
Af en toe komt er een piano-opname voorbij die echt aan de gevoelige snaren trekt. Denis Kozhukhins compilatie van miniaturen van Mendelssohn en Grieg is er zo een. De Rus, die in 2010 de eerste prijs won op de Queen Elisabeth Competition en in 2006 de derde prijs in Leeds, heeft al bewezen – het meest memorabel in zijn concertdebuutopname van Grieg en Tsjaikovski (5/16) – dat hij het vermogen heeft om bekende, overgespeelde stukken te verlichten met zijn fantasierijke muzikaliteit. Nu krijgen we in bedrieglijk rechttoe rechtaan repertoire een subtielere, maar zo mogelijk nog heerlijkere smaak van zijn creatieve en poëtische pianospel.
Zoals Harriet Smith het zei: als je ze en bloc beluistert, kan er een gevaar zijn voor auditieve kiespijn bij Mendelssohns Liederen zonder woorden, zelfs als ze door de beste handen worden uitgevoerd. Nou ja, ofwel heb ik een verschrikkelijke zoetekauw ontwikkeld, ofwel is Kozhukhin nog beter dan zijn rivalen, want ik wou alleen dat hij het hele spul had opgenomen, zodat ik ze allemaal in één keer had kunnen proeven. Kozhukhin heeft zelfs een lichte Mendelssohn-scepticus als ik (met name als het om deze miniaturen gaat) ertoe aangezet om er niet alleen als luisteraar aan toe te geven, maar ze ook direct naar de piano te willen brengen en ze te spelen. Hij brengt een perfecte balans tussen spontaniteit en controle, gecombineerd met een oneindige variatie aan aanslag en klankkleur. Elke frase is doordrenkt van gevoeligheid en stralende schoonheid. Zelfs als de texturen ogenschijnlijk vergelijkbaar zijn (zoals bijvoorbeeld in de eerste twee items op de cd), slaagt hij erin om elk stuk in zijn eigen unieke expressieve wereld en sonische landschap te plaatsen.
Ik denk niet dat ik ooit zoveel Schubert in Mendelssohns Liederen heb gehoord. In de dromerigste nummers, zoals het beroemde ‘Venetianisches Gondellied’, houdt Kozhukhin een natuurlijker momentum vast dan bijvoorbeeld Javier Perianes (onderwerp van HS’ lovende recensie: Harmonia Mundi, 12/14), waarbij hij sentimentaliteit vermijdt, maar nooit de stemming van mijmering in gevaar brengt. In tegenstelling tot Perahia (Sony Classical, 3/00) – weinig fijnere handen dan de zijne, zou je denken – haast Kozhukhin zich niet in het belang van agitatie. Vergelijk zijn spookachtige interpretatie van Op. 30 nr. 2, waarin elke Schubertiaanse wending wordt gesmaakt en elke frase mag worden doorgezongen. En als Barenboims betoverende verslag van dit lied (DG) rechtstreeks uit de koortsachtige wereld van ‘Erlkönig’ lijkt te komen, heeft Kozhukhins de subtielere aantrekkingskracht en het fatalisme van het eerste van Schuberts late Drie Stukken, D946.
Niet alleen de interpretaties, maar ook Kozhukhins keuze van liederen is voortreffelijk. Het is alsof hij een algeheel verhaal heeft bedacht – een geheime neo-Schubertiaanse liederencyclus, misschien. Hoe ontroerend is het bijvoorbeeld om de zwervende en nostalgische Op. 67 nr. 2 direct na de begrafenismars Op. 62 nr. 3 te plaatsen. En met het briljante ‘Spinnerlied’ en ten slotte het bedrieglijk naïeve ‘Kinderstück’ voegt Kozhukhin als het ware drie puntjes toe aan de finaliteit van de dood: de dood als onze ‘bruiloft met de eeuwigheid’ (wie had gedacht dat deze eenvoudige, intieme stukken de meest diepzinnige van Rumi’s mystieke odes konden oproepen?). Elke keuze van timbre, tempo en agogische intonatie lijkt de dramatische en muzikale verbindingen te benadrukken die de hele selectie liederen bij elkaar houden.
Kozhukhins keuze van Griegs lyrische stukken is evenzeer geïnspireerd. Opnieuw hebben we niet alleen een willekeurig gevarieerde verzameling stukken, maar een overkoepelend verhaal. Kozhukhin reageert niet alleen op de Griegiaanse klankwereld, maar ook op het individuele karakter van elk stuk, waarbij fantasie en een vleugje sprookje de juiste plaats krijgen. Zelfs bij de derde of vierde keer luisteren, komen er nieuwe expressieve wendingen en visionaire interpretatieve keuzes naar voren. Luister bijvoorbeeld naar de fractionele vertragingen in de dansachtige nummers en kijk of ze geen glimlach op je gezicht toveren. Andsnes (EMI/Warner, 4/02) is hier een interessante vergelijking, omdat de Noor een op de een of andere manier steviger, centraler concept van dit repertoire heeft, maar niet per se een boeiender concept. Neem bijvoorbeeld de Waltz, Op 12 No 2, waar Kozhukhin de meest onvoorspelbaar grillige is. Dit zijn uitvoeringen die een plek op de planken naast de klassieke Gilels (DG) verdienen. Van de ‘once upon a time’-opening van ‘Arietta’ tot de subtiel retorische ‘Elegy’, met zijn constante vragende intonaties, tot de bijna uitzinnige jubel van ‘Wedding Day at Troldhaugen’, dit is een buitengewone reis, die nog aangenamer wordt gemaakt door de eersteklas opnamekwaliteit en het verrukkelijke boekje-essay van Nigel Simeone.
Once in a while a piano recording comes along that really plucks at the heart-strings. Denis Kozhukhin’s compilation of miniatures by Mendelssohn and Grieg is one such. First prize-winner at the 2010 Queen Elisabeth Competition and third prize-winner in 2006 at Leeds, the Russian has already proved – most memorably in his concerto debut recording of Grieg and Tchaikovsky (5/16) – that he has the ability to illuminate familiar, over-played pieces with his imaginative musicality. Now, in deceptively straightforward repertoire, we get a subtler but if anything even more delicious taste of his creative and poetic pianism.
As Harriet Smith has put it, if listened to en bloc, there can be a danger of aural toothache with Mendelssohn’s Songs without Words, even when delivered by the finest hands. Well, either I have developed a terribly sweet tooth or else Kozhukhin is even finer than his rivals, because I only wish he had recorded the whole lot, so that I could savour them all in one continuous binge. Kozhukhin has converted even a slight Mendelssohn-sceptic like me (in particular when it comes to these miniatures) not just to yield to them as a listener but to want to take them straight to the piano and play them through. He brings to the table a perfect balance between spontaneity and control, teamed with infinite variety of touch and timbre. Every phrase is imbued with sensitivity and luminous beauty. Even when the textures are apparently similar (as, say, in the first two items on the disc), he succeeds in placing each piece in its own unique expressive world and sonic landscape.
I don’t think I’ve ever heard so much Schubert in Mendelssohn’s Songs. In the dreamiest numbers, such as the famous ‘Venetianisches Gondellied’, Kozhukhin keeps a more natural momentum even than, say, Javier Perianes (subject of HS’s glowing review: Harmonia Mundi, 12/14), avoiding sentimentality but without ever compromising the mood of reverie. Unlike Perahia (Sony Classical, 3/00) – few finer hands than his, you would think – Kozhukhin doesn’t rush in the interests of agitation. Compare his haunting take on Op 30 No 2, where every Schubertian turn is savoured and every phrase allowed to be sung through. And if Barenboim’s enthralling account of this Song (DG) seems to come straight out of the feverish world of ‘Erlkönig’, Kozhukhin’s has the subtler allure and fatalism of the first of Schubert’s late Three Pieces, D946.
It’s not just the interpretations but also Kozhukhin’s choice of Songs that is exquisite. It’s as though he has devised an overall narrative – a secret neo-Schubertian song-cycle, perhaps. How profoundly touching, for instance, to place the wandering and nostalgic Op 67 No 2 right after the funeral-march Op 62 No 3. And with the brilliant ‘Spinnerlied’ and finally the deceptively naive ‘Kinderstück’, Kozhukhin as it were adds three dots to the finality of death: death as our ‘wedding with eternity’ (who would have thought that these simple, intimate pieces could evoke the most profound of Rumi’s mystic odes?). Every choice of timbre, tempo and agogic inflection seems to point up the dramatic and musical connections that hold the entire selection of Songs together.
Kozhukhin’s pick of Grieg’s Lyric Pieces is equally inspired. Again we have not just a randomly varied assembly of pieces but an over-arching story. Kozhukhin is responsive not only to the Griegian sound world but also to the individual character of each piece, giving due place to fantasy and a touch of the fairy-tale. Even at third or fourth hearing, new expressive turns and visionary interpretative choices emerge. Listen out for the fractional delays in the dancelike numbers, for example, and see if they don’t bring a smile to your face. Andsnes (EMI/Warner, 4/02) makes for an interesting comparison here, in that the Norwegian has a somehow more solid, more central conception of this repertoire, but not necessarily a more riveting one. Take, for instance, the Waltz, Op 12 No 2, where Kozhukhin is the more unpredictably capricious. These are performances worthy of a place on the shelves beside the classic Gilels (DG). From the ‘once upon a time’ opening of the ‘Arietta’ to the subtly rhetorical ‘Elegy’, with its constant questioning intonations, to the almost frenzied jubilation of ‘Wedding Day at Troldhaugen’, this is an extraordinary journey, made all the more enjoyable by top-class recording quality and Nigel Simeone’s delightful booklet essay.