augustus 2019

Antonio Salieri: Tarare

Les Talens Lyriques o.l.v. Christophe Rousset

Nog een briljant gepresenteerde opera-zeldzaamheid van Christophe Rousset, die opnieuw een overtuigend gevoel voor het ritme en tempo van een partituur bezit en een groep muzikanten leidt die op dezelfde manier geïnspireerd klinken.

Salieri's Les Danaïdes was zo'n succes toen het in april 1784 in de Opéra van Parijs werd opgevoerd dat de componist de opdracht kreeg om nog twee opera's te schrijven: Les Horaces werd in december 1786 in Versailles opgevoerd en Tarare volgde in juni 1787 in de Opéra. Christophe Rousset heeft de eerste twee al opgenomen, respectievelijk voor Ediciones Singulares en Aparté (8/15, 11/18): hier is de laatste, en die is erg goed.

Op het eerste gezicht lijkt het libretto – van Beaumarchais, niet minder – een terugval naar de dagen van Lully en Quinault, met zijn allegorische proloog (en epiloog) en indeling in vijf bedrijven. Maar de proloog is geen viering van de monarch; de opera eindigt zelfs met de dood van Atar, wat een gruwel zou zijn geweest voor de Zonnekoning. En er is een vleugje komedie, wat niet het kenmerk was van de Lulliaanse tragédie en musique. Het verhaal wordt in gang gezet door de Natuur en het Genie van het Vuur, die twee nog ongeboren schimmen kiezen: de ene als Atar, despoot van Azië, de andere als Tarare, een soldaat van onbekende afkomst. Ze willen zien hoe deze mensen zich ontwikkelen: 40 jaar gaan voorbij in een oogwenk en de actie begint.

Tarare heeft Atar gered van de verdrinkingsdood. In overeenstemming met het principe dat geen enkele goede daad ongestraft blijft, laat Atar Tarares vrouw Astasie ontvoeren: de koning kan het niet verdragen om zijn generaal gelukkig te zien als hij dat zelf niet is, en hij plant de moord op Tarare. Tarare wordt geholpen door de eunuch Calpigi, die samen met zijn vrouw Spinette, beiden tot slaaf gemaakte zangers uit Italië, voor komische verlichting zorgt. Tarare en Astasie worden gered van executie; Atar pleegt zelfmoord en Tarare bestijgt de troon. Nature and the Genius of Fire concluderen dat grootsheid op aarde niet afhangt van omstandigheden, maar van persoonlijk karakter.

Salieri toont grote vaardigheid in het voortzetten van het drama. Veel van het schrijven is in conversatie-begeleide recitatieven. Sommige van de airs zijn vaste stukken; vaker, zoals in Atars 'Qu'une grande solennité', leiden ze naadloos naar het volgende stukje recitatief of arioso. Maar de actie wordt opgehouden door het 'fête européenne' dat is gearrangeerd voor Astasie's aankomst als de nieuwe koningin. Christophe Rousset maakt hier een cut, vermoedelijk rekenend - terecht, naar mijn mening - dat drie van de zes coupletten van een nummer voor Spinette en een onbeschaafde boer, met tussenspelen, genoeg zijn - hoe ongebruikelijk het ook is, met zijn vijf maten durende beginzin. Gluck is een constante aanwezigheid – het Janitsaren-gejank van de Ouverture tot Act 1 zou uit La rencontre imprévue (Wenen, 1764) kunnen komen – maar het Koor der Schaduwen in de Proloog, ‘Quel charme inconnu’, kijkt vooruit naar Die Zauberflöte en terug naar Orfeo ed Euridice.

Cyrille Dubois maakt een eersteklas Tarare: zijn ‘Astasie est une Déesse’ is net zo vurig als zijn ‘J’irai: Oui, j’oserai!’ heroïsch is. Calpigi is een interessant personage. Bang voor Atar is hij vindingrijk in het helpen van Tarare; en hij vindt zijn muzikale cojones, om het zo maar te zeggen, in de krachtige lucht die Act 4 afsluit, prachtig uitgevoerd door Enguerrand de Hys. Karine Deshayes is een gepassioneerde Astasie, vooral in ‘Ô mort! Termine mes douleurs’. Een andere vaste gast van Rousset, Jean-Sébastien Bou, fulmineert met groot effect als de schurkachtige Atar. De andere rollen zijn allemaal goed gespeeld, inclusief Tassis Christoyannis als Arthenée, de ambivalente hogepriester, en Judith van Wanroij als een verrukkelijk flirterige Spinette.

Het koor en orkest zijn uitstekend: wat mooi getjirp van de hobo's, maar het zou goed zijn geweest om meer van de trombones te horen. De meeste herhalingen in de dansen zijn geschrapt, net als, vreemd genoeg, drie maten recitatief in Act 3. Christophe Rousset dirigeert met een onfeilbare hand: de sforzandos in de Ouverture tot de Proloog hebben een Beethoveniaanse kracht die de aandacht vanaf het begin vasthoudt. Geweldig spul.

Salieri’s Les Danaïdes was such a success when it was staged at the Paris Opéra in April 1784 that the composer was commissioned to write two further operas: Les Horaces was performed at Versailles in December 1786 and Tarare followed at the Opéra in June 1787. Christophe Rousset has already recorded the first two, for Ediciones Singulares and Aparté respectively (8/15, 11/18): here is the last, and it’s very fine.

At first sight, the libretto – by Beaumarchais, no less – looks like a throwback to the days of Lully and Quinault, with its allegorical prologue (and epilogue) and five-act layout. But the Prologue is not a celebration of the monarch; indeed, the opera ends with the death of Atar, which would have been anathema to the Sun King. And there’s a vein of comedy, which was not a feature of the Lullian tragédie en musique. The story is set in motion by Nature and the Genius of Fire, who choose two shades, as yet unborn: one to be Atar, despot of Asia, the other to be Tarare, a soldier of unknown parentage. They wish to see how these humans turn out: 40 years pass in the twinkling of an eye and the action begins.

Tarare has saved Atar from drowning. In accordance with the principle that no good deed goes unpunished, Atar has Tarare’s wife Astasie abducted: the king cannot bear to see his general happy when he himself is not, and he plans Tarare’s murder. Tarare is helped by the eunuch Calpigi, who, with his wife Spinette, both of them enslaved singers from Italy, provides comic relief. Tarare and Astasie are saved from execution; Atar kills himself and Tarare ascends the throne. Nature and the Genius of Fire conclude that greatness on earth depends not on circumstances but on personal character.

Salieri shows great skill in carrying the drama forwards. Much of the writing is in conversational accompanied recitative. Some of the airs are set pieces; more often, as in Atar’s ‘Qu’une grande solennité’, they lead seamlessly into the next bit of recitative or arioso. But the action is held up by the ‘fête européenne’ arranged for Astasie’s arrival as the new queen. Christophe Rousset makes a cut here, presumably reckoning – rightly, in my view – that three out of the six verses of a number for Spinette and an Uncouth Peasant, with interludes, are plenty – unusual though it is, with its five-bar initial phrase. Gluck is a constant presence – the Janissary jangling of the Overture to Act 1 could be from La rencontre imprévue (Vienna, 1764) – but the Chorus of Shades in the Prologue, ‘Quel charme inconnu’, looks forwards to Die Zauberflöte as well as back to Orfeo ed Euridice.

Cyrille Dubois makes a first-rate Tarare: his ‘Astasie est une Déesse’ is as ardent as his ‘J’irai: Oui, j’oserai!’ is heroic. Calpigi is an interesting character. Fearful of Atar, he is resourceful in helping Tarare; and he finds his musical cojones, so to speak, in the powerful air that concludes Act 4, splendidly delivered by Enguerrand de Hys. Karine Deshayes is a passionate Astasie, especially in ‘Ô mort! Termine mes douleurs’. Another Rousset regular, Jean-Sébastien Bou, fulminates to great effect as the villainous Atar. The other parts are all well taken, including Tassis Christoyannis as Arthenée, the ambivalent high priest, and Judith van Wanroij as a delightfully flirtatious Spinette.

The chorus and orchestra are excellent: some lovely chirruping from the oboes, but it would have been good to hear more from the trombones. Most of the repeats in the dances are cut as are, oddly, three bars of recitative in Act 3. Christophe Rousset conducts with an unerring hand: the sforzandos in the Overture to the Prologue have a Beethovenian force that grips the attention right from the start. Great stuff.