augustus 2019

Ludwig van Beethoven: Missa solemnis

Stuttgart Chamber Choir and Hofkapelle o.l.v. Frieder Bernius

Frieder Bernius en zijn muzikanten voeren de machtige Mis van Beethoven uit met een passend, inspirerend en instinctief gevoel voor het spirituele mysterie en de majesteit ervan.

Zonder de monumentale elementen van Beethovens lang gekoesterde miszetting of de pure moeilijkheid ervan te minimaliseren, coacht Frieder Bernius zijn uitvoerders een zelfverzekerde en gelijkmatige (waar passend) ontspannen beheersing van de noten en frasen die eraan voorafgaan. De grote koraalfuga's - en niet te vergeten de 'Dona nobis pacem' - dansen met een hemelse lichtheid van toets, voor eens en altijd verwant aan hun seculiere neven in de late kwartetten.

De gekozen toonhoogte is A=430 (zoals Gardiner, in tegenstelling tot Suzuki's 440), het koor is qua verhoudingen vergelijkbaar met beide, het instrumentarium is nog levendiger gekleurd met een palet uit het begin van de 19e eeuw: een warm zoemende fagot, heldere pauken die hun aanwezigheid al lang voelbaar maken vóór de onrustige concertante van hun interventie halverwege Agnus en een zuivere strijkerssectie die altijd goed samenwerkt met hun blazerscollega's. Met behulp van vibrato roept de goed afgestemde vioolsolo van het Benedictus de verwantschap op met het Vioolconcert in dezelfde toonsoort.

De omstandigheden van de opname lijken gunstig: gemaakt na een korte concerttournee door Duitsland en Italië, onder studio-omstandigheden gedurende twee dagen in de resonerende maar niet bewolkte akoestiek van een katholieke basiliek net over de grens met Straatsburg, iets ten zuiden van Stuttgart waar de ensembles gevestigd zijn. Die fuga's zijn goed ingebed in geesten, stemmen en vingers. (Een uitvoering halverwege de tournee is beschikbaar op YouTube, gefilmd in de Italiaanse Alpen en het bekijken waard vanwege Bernius' bescheiden regie en de rococo-pracht van de kathedraal in Bressanone/Brixen.)

Niet minder cruciaal is dat de solisten de tijd hebben gehad om met elkaar te zingen: ze vormen een opvallend goed op elkaar ingespeeld team, ze concurreren niet met elkaar of vechten niet om ruimte met koor en orkest (hoewel ze af en toe overbelast zijn met koptelefoons). Zo wordt de mis, voorbij een openhartig openingsakkoord, ingezet met een behoorlijk devotioneel Kyrie, dat wordt uitgevoerd met een voorwaartse puls die ruimte biedt aan een aantal vrolijke kleine instrumentale upbeats en een prachtig beoordeelde pauze voor de reprise.

Ritmische intelligentie heeft altijd de opnamen van Bernius gekenmerkt – zoals het Duitse Requiem dat ik bovenaan de stapel plaatste in een artikel in de verzameling (4/08) – en hij laat nooit een regel doorzakken (scherp gearticuleerd Duits Latijn helpt). Ik hou erg van de jubelende afsluiting van het Gloria, afgerond in plaats van tegen een muur aan te lopen, en het basistempo voor het Credo, marginaal levendiger dan normaal, dat zijn gedurfde reprise (op 9'54") opnieuw vormgeeft als een klokkenspel, waarmee de lange barokke schaduwen van het 'Crucifixus' voorgoed worden verbannen en er een moment van passende maar onverwachte spanning is bij 'judicare'. Zou een andere collectie Bernius verkiezen boven zijn rivalen, heden en verleden? Te vroeg om te zeggen, maar er is hier zoveel te genieten.

Without minimising either the monumental elements of Beethoven’s long gestated Mass setting or its sheer difficulty, Frieder Bernius coaches from his performers an assured and even (where appropriate) relaxed mastery of the notes and phrases before them. The big choral fugues – not forgetting the ‘Dona nobis pacem’ – dance with a celestial lightness of touch, related for once to their secular cousins in the late quartets.

The chosen pitch is A=430 (like Gardiner, unlike Suzuki’s 440), the choir similarly proportioned to both of them, the instrumentarium even more vividly coloured with an early 19th-century palette: a warmly buzzing bassoon, crisp timpani making their presence felt well before the fretful concertante of their intervention mid-Agnus and a pure-toned string section always well partnered with their wind colleagues. Using dabs of vibrato, the well-tuned violin solo of the Benedictus evokes its kinship with the Violin Concerto in the same key.

The conditions of the recording seem propitious: made after a short concert tour of Germany and Italy, under studio conditions over two days in the resonant but not cloudy acoustic of a Catholic basilica just over the border from Strasbourg, a little south of Stuttgart where the ensembles are based. Those fugues are well bedded into minds, voices and fingers. (A mid-tour performance is available on YouTube, filmed in the Italian Alps and worth watching for Bernius’s unassuming direction as well as the rococo splendours of the cathedral in Bressanone/Brixen.)

No less crucially, the soloists have had time to sing with each other: they form a notably well-matched team, not competing with each other or fighting for room with choir and orchestra (if occasionally congested on headphones). Thus, past a forthright opening chord, the Mass is launched with a properly devotional Kyrie, taken at a forward-moving pulse that admits any number of happy little instrumental up beats and a beautifully judged pause before the reprise.

Rhythmic intelligence has always distinguished Bernius’s recordings – such as the German Requiem I placed top of the pile in a Collection article (4/08) – and he never allows a line to sag (crisply enunciated German Latin helps). I like very much the jubilant close to the Gloria, rounded off rather than running into a wall, and the basic tempo for the Credo, marginally more lively than usual, which recasts its audacious reprise (at 9'54") as a peal of bells, banishing for good the long Baroque shadows of the ‘Crucifixus’ and a moment of apt but unexpected suspense at ‘judicare’. Would another Collection choose Bernius over his rivals, present and past? Too soon to say, but there’s so much to enjoy here.