december 2019

Handel: Samson

Dunedin Consort o.l.v. John Butt

John Butt blinkt echt uit in deze verkenningen van monumentale grote werken; de uitvoering is prachtig, terwijl het niveau van historisch en muzikaal onderzoek onze waardering verder verrijkt.

Te midden van Handels wisselende fortuinen op de culturele markt van Londen, bleef Samson een betrouwbare bankier. De populariteit ervan verspreidde zich snel buiten de hoofdstad, versterkt door twee 'hit'-nummers, Samsons eenvoudig simpele 'Total eclipse' en de sopraan's 'Let the bright seraphim'; en gedurende twee eeuwen en meer na Handels dood werd het waarschijnlijk vaker uitgevoerd dan al zijn oratoria, behalve Messiah en Israel in Egypt. Ondanks de statische eerste akte is Newburgh Hamiltons bewerking van Miltons Samson Agonistes een van de beste libretto's die Handel schreef, en het meest verwant aan de Griekse tragedie. De dramatische confrontaties tussen de goddelijk gekozen maar fataal gebrekkige held en zijn tegenstanders, waaronder zijn voormalige vrouw, inspireerden enkele van Händels meest kleurrijke, krachtig gekarakteriseerde muziekstukken, die culmineerden in een elegie (toegevoegd door Hamilton) die qua ontroering wedijvert met die van Saul.

In de verrassend spaarzame discografie van Samson is de duidelijke winnaar al lang de directe, ongedwongen versie van Harry Christophers en The Sixteen (Coro, 8/97), met typisch gepolijst, geestdriftig koorwerk en een goed gekozen cast. De prachtig gespeelde en gezongen nieuwe opname van John Butt, die opnieuw werd uitgevoerd tijdens de première in Covent Garden in 1743 – wat betekent dat er geen rouwmars is na Samsons dood – lijkt mij nog beter.

Van de Filistijnse festiviteiten van ‘Ontwaak het hoge geluid van de trompet!’ tot de ernstige intensiteit van het requiem voor Samson, de koren, met de zangers voor het orkest, hebben een opwindende directheid. In navolging van het bekende Handeliaanse precedent, mengt de sopraanlijn vrouwen, inclusief de solisten, met jongenssolo’s (hier van Tiffin School) om een ​​smakelijke combinatie van rijkdom en helderheid te produceren. In zijn Handels Dramatic Oratorios and Masques (OUP: 1959), riep geleerde Winton Dean provocerend Verdi’s ‘Dies irae’ aan in de scène van de vernietiging van de Filistijnen (‘Hoor ons, O God!’). De Dunedin-troepen, operatischer levendiger dan The Sixteen, maken Deans punt duidelijk. Aan de andere kant van het spectrum versterkt John Butts bredere tempo de adel van het laatste refrein van Act 1, ‘Then round about the starry throne’.

Een nieuwigheid hier, uitgelegd in het boekje (dat verhelderende essays van Ruth Smith en Butt zelf bevat), is dat de refreinen twee keer zijn opgenomen. De versie die u op de cd hoort, gebruikt een volledig koor van ongeveer 40 zangers, terwijl de andere, alleen digitaal beschikbaar, de acht solisten plus een tweede alt omvat. Deze afgeslankte aanpak heeft opnieuw een Händeliaans precedent, hoewel de resulterende helderheid nooit helemaal compenseert voor het verlies aan sonore grandeur.

Zonder zwakke schakel zijn Butts solisten in ieder geval een partij voor die van Christophers. In de titelrol mist tenor Joshua Ellicott het heroïsche gewicht van Christophers’ donkergetinte Thomas Randle, maar trok me dieper in Samsons benarde situatie: in zijn spirituele kwelling (‘Total eclipse’ is ontroerend in zijn stille innerlijkheid en gebrek aan retoriek), in de grafische ontmoetingen met Dalila en de Filistijnse zware Harapha, en in zijn serene, cathartische ‘Thus when the sun’, waar Butts ruime tempo opnieuw dividenden oplevert. Sophie en Mary Bevan, beiden natuurlijke Handeliaanse stilisten, zijn bijna ideaal. Sophie, iets rijker en donkerder van toon dan haar zus, zingt Dalila’s aria’s met verleidelijke gratie en geeft net zo goed haar best als ze krijgt in de slanging match van ‘Traitor to love’. Mary’s ‘Let the bright seraphim’ is verrukkelijk in zijn gemengde veerkracht en verfijning van details.

Jess Dandy, een echte alt, is de balsemende stem van het oratorium, die het sublieme gebed ‘Keer terug, o God der heerscharen’ zingt met een warme, gelijkmatige toon en brede frasering. Haar kenmerkende snelle vibrato kan sommigen in eerste instantie verontrusten, maar ik raakte er snel aan gewend. Als Samsons vader Manoah, hanteert Matthew Brook een rijpe maar wendbare bas. Zijn beschaafde tederheid in ‘How willing my paternal love’ is diep ontroerend. Hoewel hij niet helemaal gelukkig is in de runs van ‘Honour and arms’, maakt Vitali Rozynko een duistere, formidabele Harapha, die geniet van de sarcastische bespotting van Samson door de Filistijn. Sopraan Fflur Wyn en tenor Hugo Hymas, zingend met een aantrekkelijke jeugdige toon, doen het goed in ondersteunende rollen.

Hoewel degenen die de Christophers-opname al bezitten, deze niet hoeven te vervangen, is deze nieuwe Samson nu de beste aanbeveling: vanwege de uniform uitstekende solisten, de opwindend ‘aanwezige’ koorzang en, bovenal, het urgentere gevoel voor theater. Als u in de verleiding komt, dan zou het krachtige ‘Fix’d in his everlasting seat’, waarin Dagon op grafische wijze tegen Jehovah wordt uitgespeeld, of het smeekgebed van de Israëlieten ‘With thunder armed’ de doorslag moeten geven.

Amid Handel’s fluctuating fortunes in London’s cultural marketplace, Samson remained a reliable banker. Its popularity quickly spread beyond the capital, bolstered by two ‘hit’ numbers, Samson’s starkly simple ‘Total eclipse’ and the soprano’s ‘Let the bright seraphim’; and for two centuries and more after Handel’s death it probably received more performances than any of his oratorios bar Messiah and Israel in Egypt. Despite the static first act, Newburgh Hamilton’s adaptation of Milton’s Samson Agonistes is one of the best librettos Handel set, and the one most aligned to Greek tragedy. Its dramatic confrontations between the divinely chosen yet fatally flawed hero and his adversaries, including his former wife, inspired some of Handel’s most colourful, powerfully characterised music, culminating in an elegy (added by Hamilton) that rivals Saul’s in poignancy.

In the surprisingly sparse Samson discography, the clear winner has long been the direct, unfussy version from Harry Christophers and The Sixteen (Coro, 8/97), with typically polished, spirited choral work and a well-chosen cast. Recreating what was performed at the 1743 Covent Garden premiere – which means no funeral march after Samson’s death – John Butt’s superbly played and sung new recording, likewise made in the ideal, glowing acoustic of St Jude-on-the-Hill in Hampstead Garden Suburb, strikes me as even better.

From the Philistine revels of ‘Awake the trumpet’s lofty sound!’ to the grave intensity of the requiem for Samson, the choruses, with the singers placed in front of the orchestra, have a thrilling immediacy. Following known Handelian precedent, the soprano line mixes women, including the soloists, with boy trebles (here from Tiffin School) to produce a flavoursome combination of richness and brightness. In his Handel’s Dramatic Oratorios and Masques (OUP: 1959), scholar Winton Dean provocatively invoked Verdi’s ‘Dies irae’ in the scene of the Philistines’ destruction (‘Hear us, O God!). The Dunedin forces, more operatically vivid than The Sixteen, make Dean’s point. At the other end of the spectrum, John Butt’s broader tempo enhances the nobility of the final chorus of Act 1, ‘Then round about the starry throne’.

One novelty here, explained in the booklet (which includes illuminating essays by Ruth Smith and Butt himself), is that the choruses have been recorded twice. The version you hear on the CD uses a full choir of around 40 singers, while the other, only available digitally, comprises the eight soloists plus a second alto. This slimmed-down approach again has Handelian precedent, though the resultant clarity never quite compensates for the loss of sonorous grandeur.

With no weak link, Butt’s soloists are at least a match for Christophers’s. In the title-role, tenor Joshua Ellicott lacks the heroic weight of Christophers’s dark-toned Thomas Randle but drew me more deeply into Samson’s plight: in his spiritual anguish (‘Total eclipse’ is moving in its quiet inwardness and lack of rhetoric), in the graphic encounters with Dalila and the Philistine heavy Harapha, and in his serene, cathartic ‘Thus when the sun’, where Butt’s spacious tempo again pays dividends. Sophie and Mary Bevan, both natural Handelian stylists, are well-nigh ideal. Sophie, slightly richer and darker in tone than her sister, sings Dalila’s arias with seductive grace and gives every bit as good as she gets in the slanging match of ‘Traitor to love’. Mary’s ‘Let the bright seraphim’ is delightful in its mingled buoyancy and refinement of detail.

Jess Dandy, a true contralto, is the oratorio’s voice of balm, singing the sublime prayer ‘Return, O God of hosts’ with warm, even tone and broad phrasing. Her distinctive fast vibrato may initially disconcert some, though I quickly got used to it. As Samson’s father Manoah, Matthew Brook fields a ripe yet agile bass. His chastened tenderness in ‘How willing my paternal love’ is profoundly moving. Though not quite happy in the runs of ‘Honour and arms’, Vitali Rozynko makes a darkly formidable Harapha, relishing the Philistine’s sarcastic taunting of Samson. Soprano Fflur Wyn and tenor Hugo Hymas, singing with attractive youthful tone, do well in supporting roles.

While those who already own the Christophers recording need not rush to replace it, this new Samson now becomes the top recommendation: for its uniformly excellent soloists, its excitingly ‘present’ choral singing and, above all, its more urgent sense of theatre. If you’re tempted, the muscular ‘Fix’d in his everlasting seat’, graphically pitting Dagon against Jehovah, or the Israelites’ imploring ‘With thunder armed’ should clinch it.