december 2019

Brahms: Sonata 3 Op.5 & Variations on a theme by Paganini

Nelson Goerner

In de F mineur Sonate voelt Goerners bewustzijn van de architectuur en ambitie van het hele stuk overal duidelijk aan, terwijl de Variaties een diep gevoel hebben voor de muzikaliteit binnen de virtuositeit.

Gezien de warme ontvangst van zijn Brahms B flat Concerto uit 2009 met Tadaaki Otaka en de NHK SO (7/18), is het misschien verrassend dat Nelson Goerner zo lang heeft gewacht met het opnemen van een deel van de solomuziek. Hij is nooit een pianist geweest die dingen half doet, maar hij heeft misschien wel twee van de meest formidabele werken uit Brahms' relatief beperkte solo-oeuvre gekozen.

Als er ooit een pianosonate is geweest met een symfonie erin, dan is het wel de Brahms F mineur. Tot Goerners immense verdienste laat hij het instrument niet ontploffen in een poging om de soms overdreven tekst te accommoderen, maar beheerst hij de details zo grondig dat het stuk, ondanks alle breedte en zwaarte van de muzikale ideeën, in verhouding klinkt tot de piano.

Het openingsstuk Allegro maestoso ontvouwt zich bijna uitsluitend in akkoorden - recht, gearpeggieerd, gebroken, verfraaid. Of ze nu robuust of rustig zijn, Goerner geeft ze vorm door gevoelige stemvoering en onwrikbare aandacht voor de grotere frasecontouren. Heroïsche en lyrische passages worden levendig gecontrasteerd en Brahms' overvloedige expressieve en agogische annotaties worden nauwgezet nageleefd. Toch komen de signaalmomenten in Goerners lezing voor in het kuise Andante espressivo. In plaats van al vroeg toe te geven aan de verleidingen van hemelbestormende jeugdige hartstocht, laat hij Brahms' relatief dunne texturen spreken met betoverende eenvoud. Deze aura van ontroerende tederheid biedt ruimte voor versterking en uitbreiding zonder te overdrijven in de gepassioneerde maar ingehouden conclusie van de beweging. Na een geanimeerd Scherzo en atmosferisch Intermezzo brengt Goerner de diffuse elementen van de finale tot een samenhangend, bevredigend geheel.

In Goerners handen worden de Paganini Variaties, Brahms’ eerbetoon aan de virtuositeit van zijn vriend Carl Tausig, een verkenning van het expressieve en sonore potentieel van de piano. In Boek 1 worden de verraderlijke rechterhandoctaafglissando’s van Var 13 zonder pronkerij uitgevoerd, terwijl de oogverblindende Var 14 met plezier danst. In Boek 2 doet Var 8 denken aan een danseur noble die nonchalant de perfectie van zijn fouettés demonstreert. De rustigere variaties, zoals Vars 12 en 13, stralen intimiteit en mysterie uit. Misschien is het hoogste compliment dat deze uitvoering, ver van de moeizame voortgang door een hindernisbaan die de Variaties vaak lijken, een naadloze doorkruising van gevarieerd terrein is, moeiteloos volbracht, en uiteindelijk tevoorschijn komt als een showcase voor artistieke finesse in plaats van technische vertoning.

Mijn enige voorbehoud is van technische aard: soms lijkt de plaatsing van de microfoon onnodig dicht bij het instrument. Dat gezegd hebbende, is deze sonate in f-mineur magistraal in zijn gezichtsveld en onderscheidend in zijn dwingende muzikaliteit. Ik vermoed dat de Paganini-variaties met de tijd hun plaats zullen innemen naast de beste daarvan, inclusief die van Petri (APR, 12/15) en Richter (Decca).

Given the warm reception accorded his 2009 Brahms B flat Concerto with Tadaaki Otaka and the NHK SO (7/18), it is perhaps surprising that Nelson Goerner has waited so long to record some of the solo music. Never a pianist to do things by half measures, he’s chosen arguably two of the most formidable works from Brahms’s relatively circumscribed solo oeuvre.

If ever there were a piano sonata with a symphony lurking inside, it is the Brahms F minor. To Goerner’s immense credit, he doesn’t detonate the instrument in an effort to accommodate the occasionally overblown writing but has mastered its details so thoroughly that, for all the breadth and heft of the musical ideas, the piece sounds proportionate to the piano.

The opening Allegro maestoso unfolds almost exclusively in chords – straight, arpeggiated, broken, embellished. Whether robust or quiet, Goerner gives them shape by sensitive voicing and unwavering attention to the larger phrase contours. Heroic and lyric passages are vividly contrasted, and Brahms’s plentiful expressive and agogic annotations scrupulously observed. Yet the signal moments in Goerner’s reading occur in the chaste Andante espressivo. Rather than yielding to the temptations of heaven-storming youthful ardour early on, he lets Brahms’s relatively thin textures speak with beguiling simplicity. This aura of touching tenderness allows space for amplification and expansion without overplaying in the movement’s passionate yet contained conclusion. Following an animated Scherzo and atmospheric Intermezzo, Goerner brings the finale’s diffuse elements into a cohesive, satisfying whole.

In Goerner’s hands the Paganini Variations, Brahms’s tribute to the virtuosity of his friend Carl Tausig, becomes an exploration of the piano’s expressive and sonorous potential. In Book 1 the treacherous right-hand octave glissandos of Var 13 are tossed off without ostentation, while the dazzling Var 14 fairly dances with delight. In Book 2, Var 8 brings to mind a danseur noble nonchalantly demonstrating the perfection of his fouettés. The quieter variations, such as Vars 12 and 13, exude intimacy and mystery. Perhaps the highest praise is that, far from being the arduous progress through an obstacle course that the Variations often seem, this performance is a seamless traversal of variegated terrain, effortlessly accomplished, emerging finally as a showcase for artistic finesse rather than technical display.

My sole reservation is a technical one: at times microphone placement seems unnecessarily close to the instrument. That said, this F minor Sonata is magisterial in purview and distinctive in its compelling musicality. I suspect that, with time, the Paganini Variations will take their place beside the best of them, Petri’s (APR, 12/15) and Richter’s (Decca) included.