december 2019

CPE Bach: Complete Original Works for Violin & Keyboard

Tamsin Waley-Cohen & James Baillieu

De echte prestatie hier is het gevoel voor lyrische lijn dat Tamsin Waley-Cohen door alle sonates heen voert, in een perfecte samenwerking met pianist James Baillieu.

In tegenstelling tot wat de titel suggereert, wordt Bach nauwelijks besproken in het boek From Bacteria to Bach and Back: The Evolution of Minds van Daniel Dennett. Maar de naam van de componist staat er niet alleen voor alliteratie of woordspeling. Bach is een symbool geworden van genialiteit, het toppunt van menselijke inspanning; het verst verwijderd van een eencellig organisme dat we kunnen komen. Met deze valuta kon de New York Times eerder dit jaar twee artikelen publiceren met de titels ‘Saturdays in the Bronx with Bach’ en ‘Yo Yo Ma Wants Bach to Save the World’. Bachs naam is een symbool geworden voor een sociaal wonder, naar verluidt met de macht om politieke verdeeldheid te herstellen en raciale ongelijkheid te herstellen.

Maar de Bach waar deze schrijvers naar verwijzen is natuurlijk Johann Sebastian. Zijn zonen krijgen zelden een blik. Deze set van drie cd's van Tamsin Waley-Cohen en James Baillieu met de complete werken voor viool en klavier van Carl Philipp Emanuel Bach duwt ons in de goede richting. Wat we ontdekken – onmiddellijk en 153 minuten en 12 seconden lang – is dat CPE niet alleen recht doet aan zijn vader, maar ook een geweldige componist is op eigen titel. We doen er goed aan om te onthouden dat in het grootste deel van de 18e eeuw met ‘de grote Bach’ werd gesproken over CPE en niet over JS.

Er is niet veel werk gestoken in het ordenen van de sonates. Ze worden gepresenteerd in chronologische volgorde – of in ieder geval in de volgorde van hun ‘Wq’-nummers, het catalogussysteem dat in 1905 door Alfred Wotquenne werd ingesteld (het is inmiddels uit de gratie geraakt en vervangen door het ‘H-nummer’-systeem). Als resultaat volgt de luisterervaring de hoofdstukken van CPE's leven, een reis die van het galant naar het vreemde, experimentele fantasiegenre gaat via Sturm und Drang. En toch heeft elke schijf, door serendipiteit, een verbluffende 'opener', die een klankwereld onthult die perfect op zichzelf staat. Baillieu's toets in het Adagio ma non molto van de openingssonate in D majeur (Wq71 H502) is iets opmerkelijks. Zijn lijnen zijn vol adem, intiem en uitgestrekt, gevormd met een microscopische gevoeligheid. Trillers glinsteren over Waley-Cohen, de perfecte partner om dit te transformeren in een gestreken lied. Waley-Cohen's prestatie van pure legato is wonderbaarlijk (hoewel een onnodig ornament de anderszins onberispelijk aanhoudende breedheid en wederkerigheid van contrapunt verstoort) en haar geluid is getint met gouden broosheid. En hoewel deze klankwereld meer spreekt van een serene Schwanengesang dan van een werk van een hormonale tiener – CPE was pas 17 jaar oud toen hij de eerste drie sonates componeerde – werkt het volkomen. Mijn knieën worden week van de manier waarop het paar de onderbroken cadans naar het einde van de beweging navigeert, een gebaar dat uitmondt in nostalgische arioso en een einde van exquise kwetsbaarheid.

Dat is de eerste beweging van 27. We worden ook getrakteerd op een sublieme Largo in de Sonate in Bes (Wq77 H513): Waley-Cohen transformeert melancholie in weelderig liefdesverdriet, een moment van F majeur waarin de aarde stopt met draaien voor een appoggiatura – een ‘maar ik hou van je’ – en probeert dan het leven te hervatten zoals het was, maar weet in meanderende melodie dat het gewoon niet kan als die woorden eenmaal zijn uitgesproken. De schoonheid is onophoudelijk. Het Arioso-thema van de Variaties in A (Wq79 H535) is genoeg om de meest verharde harten te ontharden – en deze acht maten alleen al maken de hele luisterervaring de moeite waard. Baillieu's ritmische variatie in de herhaling is doorspekt met bedachtzaamheid en eerlijkheid, de subtielste geur van inégale blijft hangen boven zijn ontwarrende achtste noten, terwijl Waley-Cohen eronder spint met con sordino fluweel. Drie schijven met prachtige muziek, genoeg om elke vader trots op te maken.

Contrary to the suggestion of its title, Daniel Dennett’s book From Bacteria to Bach and Back: The Evolution of Minds hardly discusses Bach at all. But the composer’s name is not there just for alliteration or pun. Bach has become a symbol of genius, the apex of human endeavour; the very furthest from a unicellular organism that we can get. It is with this currency that the New York Times was able to run two articles earlier this year entitled ‘Saturdays in the Bronx with Bach’ and ‘Yo Yo Ma Wants Bach to Save the World’. Bach’s name has become a signifier for social miracle, purportedly possessing the power to mend political division and rebalance racial inequality.

But the Bach that these writers refer to is, of course, Johann Sebastian. His sons rarely get a look-in. This three-disc set from Tamsin Waley-Cohen and James Baillieu of the complete works for violin and keyboard by Carl Philipp Emanuel Bach nudges us in the right direction. What we discover – immediately and sustained for 153 minutes and 12 seconds – is that CPE not only does justice to his father but also is a superb composer in his own right. We would do well to remember that for most of the 18th century, talk of ‘the great Bach’ referred to CPE and not JS.

Not much work has gone into organising the sonatas. They are presented in chronological order – or at least in order of their ‘Wq’ numbers, the catalogue system established by Alfred Wotquenne in 1905 (it has since fallen out of favour, to be superseded by the ‘H number’ system). As a result, the listening experience tracks the chapters of CPE’s life, a journey which moves from the galant to the strange, experimental fantasia genre via Sturm und Drang. And yet, by serendipity, each disc has a stunning ‘opener’, disclosing a sound world perfect unto itself. Baillieu’s touch in the Adagio ma non molto of the opening D major Sonata (Wq71 H502) is something remarkable. His lines are full of breath, intimate and expansive, shaped with a microscopic sensitivity. Trills glisten over Waley-Cohen, the perfect partner to transform this into bowed song. Waley-Cohen’s achievement of pure legato is wondrous (though an unnecessary ornament disrupts the otherwise impeccably sustained broadness and reciprocity of counterpoint) and her sound is tinged with golden frailty. And though this sound world speaks of something more like a serene Schwanengesang than it does of a work by a hormonal teenager – CPE was only 17 years old when he composed the first three sonatas – it thoroughly works. My knees go weak at how the pair navigate the interrupted cadence towards the end of the movement, a gesture which spins out into nostalgic arioso and an ending of exquisite vulnerability.

That’s the first movement of 27. We’re also treated to a sublime Largo in the Sonata in B flat (Wq77 H513): Waley-Cohen transforms melancholy into sumptuous heartbreak, a moment of F major where the earth stops spinning for an appoggiatura – a ‘but I love you’ – and then tries to resume life as it was, but knows in meandering melody that it simply can’t once those words have been spoken. The loveliness is unceasing. The Arioso theme of the Variations in A (Wq79 H535) is enough to unharden the most hardened of hearts – and these eight bars alone make the entire listening experience worth it. Baillieu’s rhythmic variation in the repeat is lined with thoughtfulness and honesty, the subtlest smell of inégale lingers over his unravelling quavers, while Waley-Cohen purrs beneath with con sordino velvet. Three discs of wonderful music-making, enough to make any father proud.