september 2020

Beethoven: Fur Elise, Bagatelles Opp. 33, 119 & 126

Paul Lewis

Paul Lewis is een pianist wiens relatie met de muziek van Beethoven ons vele albums met rijkelijk boeiend spel heeft opgeleverd, en in het jubileumjaar van de componist versterken zijn Bagatelles die mooie catalogus.

Wat precies een Beethoven-bagatel is, is een discutabel punt, getuige de verschillende toevoegingen aan de standaard gepubliceerde sets van Opp 33, 119 en 126, stuk voor stuk meesterwerken. Zoals je van zo'n ervaren Beethoven-artiest als Paul Lewis mag verwachten, zit er vertrouwen in elk nummer en het woord dat ik herhaaldelijk opschreef tijdens het luisteren was 'natuurlijk'. Maar dat wil niet zeggen dat er een gebrek is aan kracht van karakterisering of impact over zijn lezingen. Wat ook bijzonder veelzeggend is, is de manier waarop hij het gevoel van een grotere structuur creëert in de loop van een opus, zelfs als dat een studie in contrasten inhoudt. In Op 33 zet hij bijvoorbeeld een passend liltend gangwerk op in het eerste en gaat hij verder met het spelen van de improvisatorische kwaliteit ervan, terwijl in het tweede, hoewel de off-beat accenten misschien minder anarchistisch zijn dan in sommige handen, dat ervoor zorgt dat de grap nooit dun wordt, een kwaliteit die ook het vijfde beïnvloedt; in de derde is er een rustige onbezorgdheid, met de harmonische verschuivingen behendig naar voren gebracht; de vierde heeft een lichtvoetigheid van toets, genietend van zijn eigenzinnigheid. De zesde zit vol Haydnesque grilligheid, terwijl het laatste nummer minder obsessief is in zijn herhaalde tertsen - ik vind Steven Osbornes iets meer gedreven tempo hier nog krachtiger.

Dit zet de toon voor de resterende Bagatelles, waarbij Lewis altijd de nodige aandacht besteedt aan Beethovens sterk contrasterende muzikale ingrediënten. In het eerste van Op. 119 bijvoorbeeld, wordt het brutale openingsmotief in evenwicht gehouden door de zacht zuchtende respons, terwijl de spanning tussen de rinkelende onschuld van de speeldoos van het openingsidee van Op. 119 nr. 3 en het daaropvolgende martiale motief briljant tot leven wordt gebracht. Hij zorgt ervoor dat het galopperende Risoluto van nr. 5 nooit overheersend wordt; en terwijl sommigen misschien openlijker zouden charmeren in het Allegretto-gedeelte van het zesde deel van de set, brengt Lewis in plaats daarvan de onverwachte, snelle bewegingen naar voren. Hij laat de vreemdheid van het zevende deel voor zichzelf spreken en een ander hoogtepunt is het laatste deel van de set, de mix van filigraan en statige akkoordbewegingen die perfect in harmonie worden gehouden.

In Op. 126 begint Lewis sereen voordat hij in een ritmische wanorde terechtkomt terwijl de volledige kracht van Beethovens fantasie wordt ontketend. Zowel hij als Brendel beseffen ten volle het belang van stilte in de toccata-achtige tweede, terwijl Piotr Anderszewski geniet van de gewelddadige extremen, Osborne grimmig vastberaden. In het vierde stuk is Lewis glorieus nors zonder dat de accentuering overdreven wordt, en in het vijfde vindt hij een dromerigheid die zeer veelzeggend is naarmate het stuk steeds meer loskomt van zijn harmonische verankering. De Presto van de laatste is vol vuur, in contrast met de onvoorspelbare fantasie van het Andante amabile.

De resterende stukken variëren van een prachtig uitgevoerde Fantasia in g mineur, Opus 77, waarbij Lewis duidelijk geniet van de stuwende toonladders en eindeloze verschuivingen van dynamiek en tonaliteit, tot ongepubliceerde stukken, zoals het speelse Klavierstück, WoO60 – waarin zowel Lewis als Osborne de onvoorspelbare wendingen van de zin benadrukken – en het korte g mineur Allegretto, WoO61a, dat zich bijna helemaal ontdoet van tonaliteit. Al met al, nog een enorm indrukwekkende cd van een van onze grootste Beethovenianen.

What exactly constitutes a Beethoven bagatelle is a moot point, as witness the varied add-ons to the standard published sets of Opp 33, 119 and 126, masterpieces all. As you’d expect from such an experienced Beethoven performer as Paul Lewis, there’s a confidence in every track and the word that I repeatedly scribbled down during my listening was ‘natural’. But that is not to imply that there’s any lack of strength of characterisation or impact about his readings. What is also particularly telling is the way he creates the sense of a bigger structure over the course of an opus, even where that involves a study in contrasts. In Op 33, for instance, he sets up an aptly lilting gait in the first and proceeds to play up its improvisatory quality, while in the second, though the off-beat accents may be less anarchic than in some hands, that ensures that the joke never wears thin, a quality that also informs the fifth; in the third there’s a quiet insouciance, with the harmonic shifts deftly brought out; the fourth has a lightness of touch, delighting in its quirkiness. The sixth is full of Haydnesque whimsy, while the final number is less obsessive in its repeated thirds – I find Steven Osborne’s slightly more driven tempo even more potent here.

This very much sets the scene for the remaining Bagatelles, Lewis always giving due consideration to Beethoven’s highly contrasting musical ingredients. In the first of Op 119, for instance, the pert opening motif is balanced by the gently sighing response, while the tension between the tinkling musical-box innocence of Op 119 No 3’s opening idea and the following martial motif is brilliantly brought to life. He ensures that the galloping Risoluto of No 5 never becomes overbearing; and while some might charm more overtly in the Allegretto section of the sixth of the set, Lewis instead brings out its darting unexpectedness. He lets the oddness of the seventh speak for itself and another highlight is the last of the set, its mix of filigree and stately chordal movement held in perfect accord.

In Op 126 Lewis sets off serenely before looping off into rhythmic disarray as the full force of Beethoven’s fantasy is unleashed. Both he and Brendel fully appreciate the importance of silence in the toccata-like second, while Piotr Anderszewski revels in its violent extremes, Osborne grimly determined. In the fourth piece Lewis is gloriously gruff without the accentuation becoming overstated, and in the fifth he finds a dreaminess that is very telling as the piece floats ever more free of its harmonic moorings. The Presto of the last is full of fire, contrasting with the unpredictable fantasy of the Andante amabile.

The remaining pieces range from a superbly dispatched Fantasia in G minor, Op 77, Lewis patently enjoying its driving scales and endless shifts of dynamics and tonality, to unpublished pieces, such as the playful Klavierstück, WoO60 – in which both Lewis and Osborne emphasise its unpredictable turns of phrase – and the brief G minor Allegretto, WoO61a, which almost divests itself of tonality altogether. All told, another hugely impressive disc from one of our greatest Beethovenians.