juli 2020

Shostakovich: Violin Concertos 1 & 2

Alina Ibragimova & State Academic Symphony Orchestra of Russia o.l.v. Vladimir Jurowski

Een buitengewone prestatie van Alina Ibragimova, diepgeworteld en sterk persoonlijk.

Als er één factor is die deze uitvoeringen onderscheidt, dan is het wel de osmose tussen solist en dirigent. Er is hier sprake van muzikale en intellectuele wrijving en dat heeft te maken met de balans tussen hoofd en hart. Als je luistert naar Maxim Vengerov en Mstislav Rostropovich in het Eerste Concert (Teldec, 2/95) – de meest ‘openbare’ van de twee – dan regeert het hart, overheerst de passie en is de uitkomst openlijker ‘romantischer’ dan wat je ook van Ibragimova en Jurowski hoort.

Allereerst heeft Ibragimova’s spel een onverbloemde waarheid. Het is het soort spel dat je onwrikbaar in de ogen kijkt en het vertelt zoals het is. Ze is niet bang om ‘jouw ruimte binnen te dringen’ of druk uit te oefenen op het geluid totdat de ruwheid ervan bijna ondraaglijk is. Maar evenzeer vangt zij (en Jurowski en zijn geweldige orkest) de emotionele afstandelijkheid in het duistere hart van het eerste deel en vooral in de momenten voordat de kou van de celesta een ander magisch raamwerk opent naar de innerlijke wereld van de componist en de solist opstijgt om een ​​soort halo van geluid te creëren boven het diepe getoeter van de tamtam.

Van solist en dirigent is het kurkdroge Scherzo het dansequivalent van een rictus-grijns – korrelig, strijdlustig en nog wat. Strijkers zouden kunnen knappen onder dit soort geul. En dan is er nog die buitengewone Passacaglia die probeert een fundament en zelfs een mate van adel te verlenen aan misschien wel de meest emotionele ‘aria’ die Shostakovich ooit schreef. Ibragimova roept Katerina’s zelfmoordrede in herinnering in de slotscène van Lady Macbeth van Mtsensk – en alle gevoelens die in bedwang zijn gehouden, worden vervolgens geuit in de cadens. In het begin opzettelijk en meedogenloos, maar de intensiteit gaat de pan uit als het delirium toeneemt.

Het Tweede Concerto is een veel persoonlijker (in feite individueel) statement en een waarin de woorden ‘in vertrouwen’ herhaaldelijk in gedachten worden gebracht. De drie cadensen zijn in wezen gesprekken met zichzelf en zelfs de relatie met het orkest is anders, waarbij de solist er collectief en individueel mee lijkt te ‘communiceren’. Haar dialoog met de fagot – Shostakovich’s favoriete instrument voor eenzaamheid – heeft het gevoel ‘gehoord’ te worden en dat is net zozeer te danken aan Ibragimova en Jurowski als aan de componist.

Straatliedjes – zoals het zeurende liedje in The Execution of Stepan Razin – voegen een laagje ironie en cynisme toe aan de mix (zoals in dat je niet altijd weet wat de componist echt zegt), maar er is één moment in dit stuk waar ik naar verlang en dat is aan het einde van het langzame deel, wanneer de solohoorn een zweem van hoop in de vergelijking brengt. Het is Shostakovich als Schubert en het is onuitwisbaar.

If there’s one factor above all that sets these performances apart it’s the osmosis between soloist and conductor. There’s a musical and intellectual friction going on here and it has to do with the balance between head and heart. If you listen to Maxim Vengerov and Mstislav Rostropovich in the First Concerto (Teldec, 2/95) – the more ‘public’ of the two – the heart rules, passion prevails, and the outcome is more overtly ‘romantic’ than anything you’ll hear from Ibragimova and Jurowski.

First off, Ibragimova’s playing has an unvarnished truth about it. It’s the kind of playing that looks you unblinkingly in the eye and tells it like it is. She’s not afraid to ‘invade your space’ or apply pressure to the sound until its rawness is almost unbearable. But equally she (and Jurowski and his marvellous orchestra) catches the emotional remoteness at the dark heart of the first movement and especially in the moments before the chill of celesta opens up another magic casement to the composer’s inner world and the soloist ascends to create a kind of halo of sound above the deep tolling of the tam-tam.

From soloist and conductor, the bone-dry Scherzo is the dance equivalent of a rictus grin – gritty, pugnacious and then some. Strings could snap under this kind of trenchancy. And then there’s that extraordinary Passacaglia which attempts to lend foundation and even a degree of nobility to perhaps the most emotive ‘aria’ Shostakovich ever penned. Ibragimova calls to mind Katerina’s suicidal oration in the closing scene of Lady Macbeth of Mtsensk – and any feelings that have been held in check are then vented in the cadenza. Deliberate and remorseless at first, the intensity goes off the scale as its delirium builds.

The Second Concerto is a much more personal (indeed individual) statement and one in which the words ‘in confidence’ are repeatedly called to mind. Its three cadenzas are essentially conversations with self and even the relationship with the orchestra is different, with the soloist seeming to ‘commune’ with it collectively and individually. Her dialogue with the bassoon – Shostakovich’s instrument of choice for solitude – has the feeling of being ‘overheard’ and that’s as much to Ibragimova and Jurowski’s credit as the composer’s.

Street songs – like the nagging little ditty used in The Execution of Stepan Razin – add a layer of irony and cynicism to the mix (as in you don’t always know what the composer is really saying), but there’s one moment in this piece that I covet and it comes at the end of the slow movement when the solo horn brings an air of hopefulness into the equation. It’s Shostakovich as Schubert and it’s indelible.