mei 2020

Adès Conducts Adès (Live)

Kirill Gerstein & Boston Symphony Orchestra o.l.v. Thomas Adès

Kirill Gerstein blinkt uit in het prachtige Pianoconcert van Adès; Dit wordt gevolgd door een werkelijk indrukwekkend verslag van de Totentanz van de componist, waarbij Adès het hele stuk dirigeert.

Is dit het laatste romantische pianoconcert? Dat zou best kunnen; maar de voorloper van het werk In Seven Days – naar verluidt een meer gefocust meesterwerk – laat zien dat Adès interessantere dingen kan doen met vorm (en de vruchtbaarheid van een klein motief) dan wanneer hij een voetafdruk van eeuwen geleden overneemt. Er zijn momenten waarop zijn Concerto uit 2018 de zeer precieze rotatievorm van In Seven Days erkent: de behandeling van het motief in het eerste deel (hoewel effect echte metamorfose overtroeft) en het aflopen van het centrale Andante in een spiegelbeeld van het aflopen van de andere partituur.

Anders zijn we in de voetsporen van Rachmaninov, van de openingssprong tot de momenten van rust en eenzaamheid, de virtuositeit, de grillige handscheiding, het ‘gecomponeerde’ rubato, de glitter en glamour, de zekere uitbranding van het eerste deel (typisch voor Adès en de Rus) en de licht holle hyperactiviteit van het laatste. Het is niet moeilijk om te horen hoe het werk al 50 uitvoeringen heeft gehad, omdat het vraagt ​​om zowel de solist als het orkest te laten trillen. Zijn er te veel pastiches – de muziek over muziek die Adès zo goed doet, maar met een onmiskenbare toets van onbeholpenheid? Ja, maar ze duren nooit lang en de orkestratie is betoverend. Dus leun achterover en geniet van de rit, de energie, de dichtheid van het gesprek en de volstrekte genialiteit waarmee het horizontaal over de pagina wordt gerealiseerd.

Want hoe dan ook, Totentanz (2013) is misschien wel de ware opvolger van In Seven Days. Dit bewezen meesterwerk heeft onverklaarbaar genoeg tot nu moeten wachten op de release van de eerste opname en is een ander werk waarin de componist een motief (zij het een verhalend motief) meerdere keren laat roteren en daarmee de vruchtbaarheid van zijn geest en architectonische bekwaamheid bewijst. Gerstein en het Boston Symphony brengen het pianoconcert met flair, maar deze uitvoering is een klasse apart. De partituur – waarin de dood van Mark Stone Christianne Stotijns processie van 16 personages van paus tot kind het graf in lokt – heeft de afgelopen jaren een soort renaissance doorgemaakt, waarbij Adès die solisten (zoals hier) dirigeerde in uitvoeringen over de hele wereld.

Maar het kan nauwelijks zo gefocust of zo forensisch briljant hebben geklonken als in Boston, met dezelfde structurele neus, aanhoudende spanning (tempo en volume worden vakkundig geratelt) en uitgesproken onderstroom. Dat laatste komt zeker voort uit Adès’ begrip van zijn eigen gebruik van cyclische structuren, passacaglia en akkoordsequenties (een favoriet duikt op in ‘Der Tod zum Kardinal’), maar ook uit levendige karakterisering en krachtig orkestspel; de felheid aan het einde van ‘Der Tod zum König’ is overweldigend. Christianne Stotijn draait de belichting terug, maar niet de intensiteit in ‘Der Küster’ en ‘Das Mädchen’, en zelfs Mark Stones prachtig Mephistophelean Death biedt haar een warme hand in ‘Das Kind’, waarvoor Adès de geest van een strofisch lied ergens tussen Schubert en Mahler in afkomst aanroept. Genoeg componisten zijn verder gegaan. Maar voor het bewijs dat Adès doet wat hij doet met verbijsterende genialiteit, hoeft u niet verder te zoeken.

So is this the last Romantic piano concerto? It might well be; but the work’s precursor In Seven Days – arguably a more focused masterpiece – shows that Adès can do more interesting things with form (and the fertility of a small motif) than when lifting a footprint from centuries ago. There are moments when his 2018 Concerto acknowledges the very precise rotational form of In Seven Days: the treatment of the motif in the first movement (though effect trumps genuine metamorphosis) and the central Andante’s winding-down in a mirror image of the other score’s winding-up.

Otherwise we are in the footsteps of Rachmaninov, from the opening pounce to the moments of repose and loneliness, the virtuosity, the whimsical hand separation, the ‘composed’ rubato, the glitz and glamour, the sure-fire burning-out of the first movement (typical of Adès as well as of the Russian) and the slightly hollow hyperactivity of the last. It’s not hard to hear how the work has already had 50 performances scheduled, as it demands that both soloist and orchestra thrill. Are there too many pastiches – the music about music Adès does so well but with an undeniable touch of gaucheness? Yes, but they never last long and the orchestration is beguiling. So sit back and enjoy the ride, the energy, the density of the conversation and the utter brilliance with which it is realised horizontally down the page.

Because anyway it might be Totentanz (2013) that’s the true successor to In Seven Days. This proven masterpiece has inexplicably had to wait until now for the release of its first recording and is another work in which the composer rotates a motif (albeit a narrative one) multiple times and proves the fertility of his mind and architectural prowess in so doing. Gerstein and the Boston Symphony pull the piano concerto off with flair but this performance is a cut above. The score – in which Mark Stone’s death lures Christianne Stotijn’s procession of 16 characters from pope to infant into the grave – has had something of a renaissance in the past few years, Adès conducting those soloists (as here) in performances around the world.

But it can hardly have sounded as focused or as forensically brilliant as in Boston, with the same structural nous, sustained tension (tempos and volume are expertly ratcheted) and pronounced undertow. The latter comes surely from Adès’s understanding of his own use of cyclic structures, passacaglia and chord sequencing (a favourite one pops up in ‘Der Tod zum Kardinal’) but also from vivid characterisation and potent orchestral playing; the ferocity at the end of ‘Der Tod zum König’ is overwhelming. Christianne Stotijn dials down the lighting but not the intensity in ‘Der Küster’ and ‘Das Mädchen’, and even Mark Stone’s splendidly Mephistophelean Death offers her a warm hand in ‘Das Kind’, for which Adès invokes the ghost of a strophic song somewhere between Schubert and Mahler in lineage. Plenty of composers have moved on. But for proof that Adès does what he does with mind-boggling brilliance, look no further.