april 2020

Samuil Feinberg: Piano Sonatas Nos. 1-6

Marc-André Hamelin

Samuil Feinberg was een grote Russische pianist die misschien het meest bekend is vanwege zijn Bach, maar zijn composities zijn minder bekend. Marc-André Hamelens overweldigende pleidooi voor deze sonates wordt ten zeerste aanbevolen.

Wat gebeurde er met de grote Russische componist-pianisttraditie in de decennia na de dood van Scriabin en de emigratie van Rachmaninov, Prokofjev en Stravinski, en vóór de terugkeer van Sjostakovitsj en Prokofjev? Stap naar voren Samuil Feinberg (1890-1962). Als pianist is zijn nalatenschap altijd min of meer veilig geweest, vooral dankzij de uitstraling van zijn Bach-opnames. Ook als arrangeur is hij geen onbekende voor pianoliefhebbers – voor een verbluffende traktatie, spoor Lazar Berman op in Feinbergs bewerking van het Scherzo uit Tsjaikovski's Pathétique. Maar als componist? Dan had je moeten investeren in de twee BIS-cd's van zijn 12 pianosonates, gedeeld door Nikolaus Samaltanos en Christophe Sirodeau. Als dat niet lukt, kun je nu kiezen voor het beproefde Hamelin-merk, ervan overtuigd dat hoe meer noten per seconde – en Feinberg behoort tot de meest opvallende van hen – hoe meer de Canadese virtuoos in zijn element is.

Vijf van de eerste zes sonates (gecomponeerd tussen 1915 en 1923) zijn in één deel, en meteen komt het voorbeeld van Scriabin in gedachten. Harmonieën, texturen en gebaren bevestigen al snel de verwantschap, die niet verrassend genoeg vooral sterk is in de eerste twee sonates. Maar dan laat de Derde Sonate in drie delen de erfenis van Scriabin ontploffen, maximaliseert en integreert deze met een heroïsch-complexistisch traject, vooral in een finale die de handschoen neerwerpt voor de meest onverschrokken pianotijgers (Feinberg kwam zelf uit Odessa, de bakermat van zoveel van dat ras). Daarna zijn de Vierde, Vijfde en Zesde Sonates een tikje minder extravagant, maar nog steeds vastbesloten om exotische nieuwe variëteiten te kweken in hun respectievelijke dampende chromatische broeikassen.

Hamelin doet veel meer dan deze pianistische leviathans te temmen. Hij geeft ze momentum, karakter en individualiteit. Toevallig hebben Samaltanos en Sirodeau weinig of niets te vrezen van de vergelijking. Alle drie de pianisten hebben genoeg troeven in handen, en als Hamelin wat extra troeven heeft in termen van pure bite, finesse en fantasierijk pedaalwerk, dan biedt het BIS-paar nog steeds een zeer persoonlijke reactie op Feinbergs mystiek en gekte. Zou de opnamekwaliteit dus een doorslaggevende factor kunnen zijn? Nee, want beide zijn prima, terwijl de piano in beide gevallen hoorbaar – en volkomen begrijpelijk – onder druk staat in de hoogste octaaf. De twee nummers hebben ook even informatieve, inderdaad nuttig aanvullende boekjesnotities. Het is dus tijd om het meest irritante cliché van allemaal af te stoffen: je hebt ze allebei echt nodig, niet in de laatste plaats omdat Hamelin de originele manuscriptversie van de eerste twee delen van de Derde Sonate herstelt.

What happened to the great Russian composer-pianist tradition in the decades after the death of Scriabin and the emigration of Rachmaninov, Prokofiev and Stravinsky, and before the advent of Shostakovich and Prokofiev’s return? Step forward Samuil Feinberg (1890-1962). As a pianist his legacy has always been more or less secure, thanks mainly to the aura of his Bach recordings. As an arranger, too, he is no stranger to piano buffs – for a jaw-dropping treat, track down Lazar Berman in Feinberg’s working of the Scherzo from Tchaikovsky’s Pathétique. But as a composer? You would have to have invested in the two BIS CDs of his 12 piano sonatas, shared between Nikolaus Samaltanos and Christophe Sirodeau. Failing that, you could now go for the tried-and-tested Hamelin brand, reassured that the more notes per second – and Feinberg is up there with the notiest of them – the more the Canadian virtuoso is in his element.

Five of the first six sonatas (composed between 1915 and 1923) are in a single movement, and instantly the example of Scriabin comes to mind. Harmonies, textures and gestures soon confirm the affinity, which is unsurprisingly especially strong in the first two sonatas. But then the three-movement Third Sonata detonates the Scriabin legacy, maximalising and integrating it with a heroic-complexitist trajectory, above all in a finale that throws down the gauntlet to the most intrepid of piano tigers (Feinberg was himself from Odessa, cradle of so many of that breed). After that, the Fourth, Fifth and Sixth Sonatas are a mite less extravagant but still determined to cultivate exotic new varieties in their respective steamingly chromatic hothouses.

Hamelin does far more than tame these pianistic leviathans. He gives them momentum, character and individuality. As it happens, Samaltanos and Sirodeau have little or nothing to fear from the comparison. All three pianists have plenty of aces up their sleeves, and if Hamelin has some extra trump cards in terms of sheer bite, finesse and imaginative pedalling, then the BIS pair still offer a very personal reaction to Feinberg’s mysticism and craziness. So might the recording quality prove a deciding factor? No, because both are fine, while at times in both the piano is audibly – and wholly understandably – under strain in the top octave. The two issues also have equally informative, indeed usefully complementary booklet notes. So it’s time to dust off that most annoying of clichés: you really need both, not least because Hamelin reinstates the original manuscript version of the first two movements of the Third Sonata.