april 2020

Complices

Jean-Guihen Queyras & Alexandre Tharaud

Een briljant voorbeeld van hoe een album met toegiften – wanneer het met zo'n stijl wordt uitgevoerd als door deze perfect op elkaar afgestemde solisten en zo doordacht geprogrammeerd – kan uitgroeien tot een boeiend vormgegeven doorluisterbeurt.

Je zou vergeven kunnen worden als je naar de titel van deze nieuwste samenwerking tussen Franse meesters in hun kunst, Jean-Guihen Queyras en Alexandre Tharaud, kijkt en aanneemt dat ‘complices’ verwijst naar hun eigen kamermedeplichtigheid als langdurige vaste duopartners. Maar net zoals die relatie door het hele album zingt, verwijst de titel eigenlijk naar de toegift – wanneer de muzikant plotseling een directe relatie aangaat met zijn publiek en, geleid door de sfeer in de zaal, hen een spontaan geschenk aanbiedt.

Hier hebben we dus een schijf met toegiften voor alle stemmingen en genres: het begint met een opgewekt fladderende en precieze lezing van het Allegro di molto uit Piatigorsky’s transcriptie van Haydns Divertimento in D; Brahms en Popper; en top-of-the-pops picks zoals Tchaikovsky's 'Valse sentimentale' en Saint-Saëns's 'Le cygne', die beide licht zwevende, zacht poëtische, less-is-more lezingen zijn om voor te sterven. Dit alles brengt ons bij het prachtige laatste trio van werken (hoewel aanvankelijk bitterzoet getint omdat we Tharaud vaarwel moesten zeggen). Eerst een spookachtig solo cello en tenorsaxofoon duet met Raphaël Imbert dat begint met John Coltrane's Alabama, Queyras die lyriseert in zijn hoge registers over een diep, bonzend saxofoonpedaal, voordat het transformeert in de Sarabande uit Bachs donkere Solo Cello Suite in E mineur, Imbert die melancholische jazzimprovisaties in het hoge register rond Queyras' aandachtig luisterende lijnen slingert.

De tijd lijkt stil te staan ​​door die koppeling, en de indruk blijft hangen door de intensiteit en uitgebreide technieken van Dutilleux’ eerste Strophe sur le nom de Sacher. Maar dan komt de meest perfecte en subtiele versnellingswisseling om af te sluiten, vrede die afdaalt door een cirkel terug naar Haydn voor de serene cello-solo Adagio uit zijn Symfonie nr. 13 in D, waarvoor Queyras voortreffelijk wordt ondersteund door het Franse periode-ensemble La Diane Française onder Stéphanie-Marie Degand.

En dat brengt me bij mijn laatste punt: hoewel dit niet de eerste cd met toegiften is die als een samenhangend programma bijeen is gehouden – denk aan Alban Gerhardts cd's met toegiften van Casals en Rostropovich (Hyperion, 9/11, 1/17), of Vilde Frangs 'Homage' aan de virtuoze violist-arrangeurs van het begin van de 20e eeuw (Warner, 1/18) – valt het wel op omdat het samenhang heeft gebracht in een stilistisch en thematisch veel diverser geheel van toegiften dan gebruikelijk is. Het is verre van een pick'n'mix die klaarstaat om in een veelvoud aan afspeellijsten te worden geknipt (niet dat ik niet hoop dat het niet overal opduikt), maar een echt, enkel, subliem kunstwerk, en om dit te bereiken met zo'n veelzijdige selectie is een ongewone artisticiteit vereist.

You could be forgiven for looking at the title of this latest collaboration between French masters of their art, Jean-Guihen Queyras and Alexandre Tharaud, and assuming that ‘complices’ refers to their own chamber complicity as longtime regular duo partners. However, much as that relationship does sing across the album, the title actually refers to the encore – when suddenly the musician enters into a direct relationship with their audience and, guided by the atmosphere in the room, proffers them a spontaneous gift.

So here we have a disc of encores to hit all moods and genres: opening with a perkily fluttering and precise reading of the Allegro di molto from Piatigorsky’s transcription of Haydn’s Divertimento in D; Brahms and Popper; and top-of-the-pops picks such as Tchaikovsky’s ‘Valse sentimentale’ and Saint-Saëns’s ‘Le cygne’, which are both lightly floating, gently poetic, less-is-more readings to die for. All of which lands us at the wonderful final trio of works (albeit initially bittersweet-tinged at having to wave adieu to Tharaud). First, a haunting solo cello and tenor saxophone duet with Raphaël Imbert which begins with John Coltrane’s Alabama, Queyras lyricising in his top registers over a deep, throbbing saxophone pedal, before morphing into the Sarabande from Bach’s dark Solo Cello Suite in E minor, Imbert snaking melancholic high-register jazz improvisations around Queyras’s intently listening lines.

Time has appeared to stand still through that pairing, and the impression continues through the intensity and extended techniques of Dutilleux’s first Strophe sur le nom de Sacher. But then comes the most perfect and subtle gear-shift to finish, peace descending by way of a circling back to Haydn for the serene cello-solo Adagio from his Symphony No 13 in D, for which Queyras is exquisitely supported by the French period ensemble La Diane Française under Stéphanie-Marie Degand.

Which brings me to my final point: that while this isn’t the first disc of encores that has held together as a cohesive programme – think of Alban Gerhardt’s discs of Casals and Rostropovich encores (Hyperion, 9/11, 1/17), or Vilde Frang’s ‘Homage’ to the virtuoso violinist-arrangers of the early 20th century (Warner, 1/18) – it does stand out for having brought cohesion to a far more stylistically and thematically diverse set of encores than is usual. Indeed, far from being a pick’n’mix standing at the ready to be chopped up into a multitude of playlists (not that I don’t hope it doesn’t turn up everywhere), this is a genuine, single, sublime work of art, and to achieve this from such a multi-angled selection takes unusual artistry.