maart 2020
Chopin: Piano Concertos
Benjamin Grosvenor & Royal Scottish National Orchestra o.l.v. Elim Chan
De briljante Benjamin Grosvenor brengt poëzie en prachtig vloeiende virtuositeit in deze concerten, geholpen door voortreffelijke en instinctieve orkestrale ondersteuning met dank aan dirigent Elim Chan.
Ik ben niet meer zo onder de indruk geweest van de orkestrale exposities van Chopins concerten sinds Jun Märkl met het Scottish Chamber Orchestra voor Ingrid Fliter. Nu in het gezelschap van een ander Schots orkest, het RSNO, neemt Elim Chan even gedurfde beslissingen over hoe de muziek moet worden. Het is gemakkelijk te begrijpen waarom ze haar in 2018 tot eerste gastdirigent benoemden nadat ze het jaar ervoor een zieke Neeme Järvi had vervangen.
In de openingsexpositie van het E mineur Eerste Concerto geeft het simpele feit dat het een symfonie is in plaats van een kamerorkest het een natuurlijk gewicht, en Elim Chan injecteert niet alleen een gepassioneerde urgentie, maar ook een stuiter in de ritmes. Opeens besef je dat dit concerto voortkomt uit een Beethoveniaanse traditie, een kwaliteit die wordt benadrukt in het lyrische tweede thema dat hier een rechttoe rechtaan klassieke onderliggende puls heeft, zonder het rubato dat het te veel kan romantiseren. De fluitmelodie is hier zeker niet ondermaats, maar komt natuurlijk naar voren en het koper zit vol karakter. Het is allemaal een wereld van verschil met Zimermans gevaarlijk uitgesponnen visie op de beweging. Wat ook overduidelijk is tijdens deze uitvoeringen, is dat de orkestmusici worden gegalvaniseerd door Chan – niet altijd vanzelfsprekend in deze concerten.
Wanneer Benjamin Grosvenor eindelijk zijn eerste entree maakt, blijkt het het wachten meer dan waard te zijn en zijn spel betovert vanaf het begin; terwijl de dynamiek wegzakt, zitten zijn regels vol poëzie, maar ze ontvouwen zich met volkomen natuurlijkheid. Chan volgt elk gebaar feilloos – er is geen twijfel mogelijk over de muzikale chemie die hier aan het werk is. En dat brengt me bij een ander punt: Grosvenor heeft zijn solocarrière altijd in evenwicht gehouden met het maken van kamermuziek en dat is echt te horen – luister maar eens naar de manier waarop hij zo subtiel duetten speelt met de fagot (track 1, vanaf 10'32"). Maar hij is ook niet bang om het podium te domineren – de oplopende toonladders in tertsen en sexten (vanaf 11'26") hebben een pittige glans. Zelfs de punten die in sommige uitvoeringen als louter passagewerk kunnen klinken, worden liefdevol tot leven gebracht, Grosvenor kleurt de lijnen voortdurend opnieuw in of herweegt de texturen met eindeloze verbeelding.
Voor de Romanze zetten de strijkers de toon met wat klinkt als een minimaal vibrato, en opnieuw is het gevoel van verheerlijkte kamermuziek, de piano binnen de textuur in plaats van deze te domineren. Grosvenor is een meester van de gezongen lijn, en de manier waarop hij omgaat met Chopins fantasmagorische versieringen heeft een zeldzame onvermijdelijkheid. De link naar de finale (track 2, vanaf 7'30") is bijzonder adembenemend, met elk van de harmonische verschuivingen van de piano die als een klok en kristalhelder klinken; terwijl het orkest weer binnensluipt, reageert Grosvenor met frases die zo gevarieerd zijn gekleurd dat het is alsof we ze voor het eerst horen.
Het tweede concert in f-mineur is minstens zo uitstekend, met Grosvenor en Chan die niet alleen de zangrijkheid van het werk naar voren brengen, maar ons ook bewust maken van de binnenste lijnen en Chopins contrapuntische denken. Luister in de openingsbeweging naar de manier waarop hij alle tijd van de wereld lijkt te hebben voor de versieringen van het lyrische tweede thema dat aanvankelijk op houtblazers werd gepresenteerd (track 4, vanaf 4'56"). Het is een herinnering aan de pure delicatesse van zijn spel, en de beweging als geheel heeft veel momenten van puur lichtgevend spel, waarvan de aangeboren weemoed prachtig naar voren komt.
De oprechte langzame beweging (geïnspireerd door de onuitgesproken liefde van de jonge Chopin voor Konstancja Gładkowska, zijn klasgenoot aan de Muziekschool van Warschau) is net zo betoverend als die van iedereen, het tempo is precies goed voor Grosvenor om Chopins steeds extravaganter filigraan lijnen te draaien met een ogenschijnlijk spontaan gemak, Chan reageert feilloos op elke dynamische verschuiving. En hoe dramatisch zijn de gedempte strijktremolo's als de stemming donkerder wordt (track 5, vanaf 4'11").
Na zo'n spanning komt de finale als een heerlijke balans van extraversie met speelsheid, Grosvenors virtuositeit altijd in dienst van de muziek, die de passage ingaat met col legno violen en altviolen (track 6, 2'08") met onbezorgde onvermijdelijkheid. Bij elke luisterbeurt lijken er nieuwe details naar boven te komen – de meest delicate trilling hier, een prachtig fragment van een klarinetthema daar – maar altijd met een gevoel voor storytelling, Chopins steeds wisselende stemmingen schitterend vastgelegd. Het punt waarop we naar de majeur gaan (vanaf 6'50") is glorieus opbeurend, en de lyrische interjectie vlak voor het einde wordt opnieuw door iedereen feilloos beoordeeld.
Benjamin Grosvenor is ook gezegend met een heel fijn instrument en een fantastische opname. Het is het soort plaat dat je deze werken opnieuw laat overdenken en ze opnieuw laat waarderen. En laten we hopen dat dit het begin is van een geweldige opnamesamenwerking met Elim Chan.
I haven't been this struck by the orchestral expositions to Chopin's concertos since Jun Märkl with the Scottish Chamber Orchestra for Ingrid Fliter. Now in the company of another Scottish orchestra, the RSNO, Elim Chan makes equally bold decisions about how the music should go. It's easy to understand why they appointed her Principal Guest Conductor in 2018 after she'd stood in for an indisposed Neeme Järvi the previous year.
In the E minor First Concerto's opening exposition the mere fact of having a symphony rather than chamber orchestra gives it a natural weight, and into the mix Elim Chan injects not only a passionate urgency but also a bounce to the rhythms. Suddenly you're aware that this concerto comes out of a Beethovenian tradition, a quality emphasised in the lyrical second theme which here has a straightforwardly Classical underlying pulse, with none of the rubato that can over-romanticise it. The flute melody here is certainly not underpowered but it emerges naturally, and the brass are full of character. It's all a world away from Zimerman's dangerously drawn-out view of the movement. What's also abundantly apparent throughout these performances is that the orchestral musicians are galvanised by Chan – not always a given in these concertos.
When Benjamin Grosvenor finally makes his first entrance, it proves well worth the wait, and his playing beguiles from the off; as the dynamics sink, his lines are full of poetry but they unfold with utter naturalness. Chan follows his every gesture unerringly – there's no doubting the musical chemistry at play here. And that brings me to another point: Grosvenor has always balanced his solo career with chamber music-making and it really shows – just sample the way he duets so subtly with the bassoon (track 1, from 10'32"). But he's not afraid to command the stage either – the upward scales in thirds and sixths (from 11'26") have a feisty brilliance to them. Even the points that can sound like mere passagework in some performances are lovingly brought alive, Grosvenor constantly recolouring the lines or reweighting the textures with endless imagination.
For the Romanze the strings set the tone with what sounds to be a minimal vibrato, and again the feeling is of glorified chamber music, the piano within the texture rather than dominating it. Grosvenor is a master of the sung line, and the way he deals with Chopin's phantasmagoric ornamentation has a rare inevitability about it. The link to the finale (track 2, from 7'30") is particularly breathtaking, with each of the piano's harmonic shifts sounding bell-like and crystalline; as the orchestra creeps back in, Grosvenor responds with phrases that are coloured with such variety that it's as if we're hearing them for the very first time.
The F minor Second Concerto is every bit as outstanding, with Grosvenor and Chan bringing out not only the work's songfulness but also making us aware of the inner lines and Chopin's contrapuntal thinking. In the opening movement, listen to the way he seems to have all the time in the world for the ornamentation of the lyrical second theme that was initially presented on woodwind (track 4, from 4'56"). It's a reminder of the sheer delicacy of his playing, and the movement as a whole has many moments of sheerly luminous playing, its innate wistfulness beautifully brought out.
The heartfelt slow movement (inspired by the young Chopin's unspoken love for Konstancja Gładkowska, his classmate at the Warsaw School of Music) is as ravishing as anyone's, the tempo just right for Grosvenor to spin Chopin's ever more extravagantly filigree lines with an apparently spontaneous ease, Chan responding unerringly to every dynamic shift. And how dramatic are the hushed string tremolos as the mood darkens (track 5, from 4'11").
After such tension, the finale comes as a delicious balance of extroversion with playfulness, Grosvenor's virtuosity always at the service of the music, easing into the passage with col legno violins and violas (track 6, 2'08") with insouciant inevitability. On every hearing new details seem to emerge – the most delicate trilling here, a wonderful snippet of clarinet theme there – but always with a sense of storytelling, Chopin's ever-shifting moods lustrously caught. The point where we move to the major (from 6'50") is gloriously uplifting, and the lyrical interjection just before the close again unerringly judged by all.
Benjamin Grosvenor has also been blessed with a very fine instrument and a fabulous recording. It's the kind of disc that makes you rethink these works and appreciate them all over again. And let's hope that this is the start of a wonderful recording partnership with Elim Chan.