januari 2020

Lully: Isis

Les Talens Lyriques o.l.v. Christophe Rousset

Christophe Rousset scoort opnieuw goud met een groot Lully-project van elegantie en drama, waarbij zijn begrip van de sfeer en ritmes van de Franse barok even instinctief is als altijd.

Atys, de vierde tragédie en musique die Lully componeerde op een libretto van Philippe Quinault, werd ‘de opera van de koning’ genoemd. Er was geen kans dat Isis, zijn opvolger, een soortgelijke onderscheiding zou krijgen. De première vond plaats in het Château de St Germain-en-Laye op 5 januari 1677; tegen de tijd dat het in augustus naar de Opéra van Parijs werd overgebracht, was het onderwerp van roddels aan het hof geworden. De jaloerse godin Juno werd gezien als een portret van Lodewijk XIV’s langdurige minnares, Mme de Montespan, terwijl het personage Io werd gelezen als de huidige liefdesbelangstelling van de koning, een van La Montespan’s hofdames. Quinault werd van het hof verbannen; tegen de tijd dat hij mocht terugkeren, had Lully samengewerkt met Thomas Corneille aan nog twee opera’s.

Zoals bij veel libretto's van Quinault, komt het verhaal van Isis uit Ovidius' Metamorphosen. Jupiter is verliefd geworden op de nimf Io die, al verloofd met Hierax, haar best doet om weerstand te bieden. Juno, woedend, daalt af naar de aarde en informeert Jupiter sluw dat ze Io wil kiezen om haar hof te sieren. Door knarsetandend stemt Jupiter toe. (Om haar voor Juno te verbergen, liet Ovidius Jupiter Io transformeren in een witte vaars: een gemiste kans hier, zo voelt het.) Na een mislukte reddingspoging, waarbij Hierax in een roofvogel verandert - en dat is het laatste wat we van hem zien - verlangt Io, onderworpen aan afschuwelijke martelingen, naar de dood. Wanneer Jupiter akkoord gaat om zijn overspelige passie op te geven, geeft Juno toe en wordt Io naar de hemel verheven als - jawel - de godin Isis.

De opera begint met de gebruikelijke proloog ter ere van de naamloze Lodewijk XIV, in dit geval ter ere van de Franse zeeoverwinning op de Nederlandse en Spaanse troepen in de Slag bij Palermo. Veel van de daaropvolgende actie bestaat uit divertissementen om het verhaal te versterken. Act 3 is een opera binnen de opera waarin Argus, die Io bewaakt, in slaap valt terwijl hij wordt vermaakt door een opvoering van het verhaal van Pan en Syrinx. Io's marteling bestaat uit het blootstellen aan extreme kou en hitte. Het rillen, zowel koor als instrumentaal, van de 'mensen van de bevroren gebieden' was de inspiratie voor de muziek voor de Cold Genius en het Chorus of Cold People in Purcells King Arthur.

Dus spektakel is alles, of bijna alles, en een dvd van een theaterproductie waarbij geen kosten zijn gespaard zou een prima ding zijn. Maar Christophe Rousset en Les Talens Lyriques, en niet te vergeten het 20-koppige Namur Chamber Choir, doen geweldig werk door de glorie van de opera over te brengen door alleen maar geluid. Voor een voorbeeld van hoe de cast geniet van de tekst, luister naar de ruzie tussen Io en Hierax (cd 1, track 21), waar Lully naadloos overgaat van secco recitatief naar continuo-begeleide arioso en terug, en dan verder naar ‘Je cherche en vain’, een arioso met strijkers, voor meer secco recitatief en een laatste kort duet.

Ève-Maud Hubeaux en Aimery Lefèvre zijn hier fantastisch, en Hubeaux verwoordt haar wanhoop in gepassioneerde zinnen wanneer ze later lijdt. Vreemd genoeg krijgt haar personage niets om te zingen wanneer ze van Io naar Isis transformeert. Er is veel dubbelspel voor de rest van de cast. Edwin Crossley-Mercer, een echte alfa-mannelijke Jupiter, is ontroerend in Pans ‘Hélas! quel bruit! Qu’entends-je?’, wanneer de vluchtende Syrinx in riet verandert. De herders die zijn pijnlijk mooie klaagzang begeleiden, zijn eerder te horen in een duet ter ere van de liefde, vloeiend in welluidende tertsen en sexten en charmant gezongen door de hautes-contre Cyril Auvity en Fabien Hyon. Bénédicte Tauran maakt een formidabele Juno.

Er wordt veel gevraagd van het koor, van de triomfantelijke proloog tot de scènes van kou en hitte. Het Namur Chamber Choir is vol van lichaam, maar de zangers zijn wonderbaarlijk lichtvoetig. Het orkest reageert met briljantheid en precisie op de regie van Christophe Rousset. Ook een woord van lof over een oorstrelend continuo-gezelschap dat zowel luit en orgel als contrabas en klavecimbel omvat. Dit is een zeer aangename aanvulling op een uitstekende reeks opera's van een componist die, dankzij Franse groepen als Les Arts Florissants en Les Talens Lyriques, eindelijk tot zijn recht komt.

Atys, the fourth tragédie en musique that Lully composed to a libretto by Philippe Quinault, was dubbed ‘the king’s opera’. There was no chance of Isis, its successor, receiving a similar accolade. It was premiered at the Château de St Germain-en-Laye on January 5, 1677; by the time it was transferred to the Paris Opéra in August it had become the subject of gossip at court. The jealous goddess Juno was taken to be a portrayal of Louis XIV’s longstanding mistress, Mme de Montespan, while the character of Io was read as representing the king’s current love interest, one of La Montespan’s ladies-in-waiting. Quinault was banished from court; by the time he was allowed to return, Lully had collaborated with Thomas Corneille on two more operas.

As with many of Quinault’s librettos, the story of Isis comes from Ovid’s Metamorphoses. Jupiter has fallen in love with the nymph Io who, already betrothed to Hierax, does her best to resist. Juno, infuriated, descends to earth and slyly informs Jupiter that she wishes to choose Io to adorn her court. Through gritted teeth, Jupiter agrees. (To conceal her from Juno, Ovid had Jupiter transform Io into a white heifer: a missed opportunity here, one feels.) After a failed rescue attempt, during which Hierax is turned into a bird of prey – and that is the last we see of him – Io, subjected to appalling torture, longs for death. When Jupiter agrees to give up his adulterous passion, Juno relents, and Io is raised to the heavens as – yes – the goddess Isis.

The opera begins with the usual Prologue in praise of the unnamed Louis XIV, in this case celebrating France’s naval victory over Dutch and Spanish forces at the Battle of Palermo. Much of the subsequent action consists of divertissements to bulk out the story. Act 3 is an opera within the opera where Argus, who is guarding Io, dozes off while being entertained by an enactment of the story of Pan and Syrinx. Io’s torture consists of her being exposed to extremes of cold and heat. The shivering, choral and instrumental, of the ‘people of the frozen regions’ was the inspiration of the music for the Cold Genius and the Chorus of Cold People in Purcell’s King Arthur.

So spectacle is all, or almost all, and a DVD of a no-expense-spared stage production would be a fine thing. But Christophe Rousset and Les Talens Lyriques, not forgetting the 20-strong Namur Chamber Choir, do a wonderful job in putting across the glories of the opera through sound alone. For an example of how the cast relish the text, listen to the quarrel between Io and Hierax (disc 1, track 21), where Lully moves seamlessly from secco recitative to continuo-accompanied arioso and back, then on to ‘Je cherche en vain’, an arioso with strings, before more secco recitative and a final short duet.

Ève-Maud Hubeaux and Aimery Lefèvre are superb here, and Hubeaux articulates her despair in impassioned phrases when suffering later on. Curiously, her character is given nothing to sing when transformed from Io to Isis. There is much doubling-up for the rest of the cast. Edwin Crossley-Mercer, very much an alpha-male Jupiter, is touching in Pan’s ‘Hélas! quel bruit! Qu’entends-je?’, when the fleeing Syrinx is turned into reeds. The shepherds accompanying his achingly beautiful lament are heard earlier in a duet in praise of love, flowing in euphonious thirds and sixths and charmingly sung by the hautes-contre Cyril Auvity and Fabien Hyon. Bénédicte Tauran makes a formidable Juno.

Much is demanded of the chorus, from the triumphant Prologue to the scenes of cold and heat. The Namur Chamber Choir is full-bodied but the singers are marvellously light on their feet. The orchestra respond with brilliance and precision to Christophe Rousset’s direction. A word, too, in praise of an ear tickling continuo group that includes lute and organ as well as string bass and harpsichord. This is a highly enjoyable addition to an excellent series of operas by a composer who, thanks to French groups such as Les Arts Florissants and Les Talens Lyriques, is at last coming into his own.