Awards Issue 2021

Mozart: String Quartets Dedicated to Joseph Haydn - K. 421, 458

Cuarteto Casals

Er is iets zo onmiddellijks aan het spel van het voortreffelijke Casals Quartet in deze drie werken van Mozart: een boeiende urgentie op het puntje van de stoel die zorgt voor een meeslepende luisterervaring.

‘Te hoog gekruid’, luidde een vroege recensie van Mozarts zes ‘Haydn’-kwartetten. ‘En wiens smaakpalet kan dit lang verdragen?’ Geen enkel werk droeg meer bij aan zijn reputatie als ‘moeilijke’ componist dan deze (naar de maatstaven van die tijd) dicht gecomponeerde meesterwerken. In zijn opdracht schreef Mozart beroemd dat ze ‘de vruchten waren van een lange en moeizame inspanning’. En ik vermoed dat de A majeur, K464 – Beethovens favoriet – hem meer moeite kostte dan welk ander werk dan ook. Ondanks alle oppervlakkige nonchalance is dit Mozarts meest cerebrale en geconcentreerde kwartet, contrapuntisch ingewikkeld (niet in de laatste plaats in het Menuet), vaak zeer chromatisch. Met hun magere, door de periode beïnvloede klanken, vitale, vloeiende frasering en zorg voor de subtiliteiten van Mozarts complexe partijschriftuur, geven de Casals een van de meest bevredigende uitvoeringen die ik ooit van dit vaak ongrijpbare werk heb gehoord.

Andere groepen, waaronder The Lindsays (ASV, 11/98) en, op instrumenten uit die tijd, de Mosaïques (Naïve), brengen een warmere, meer ontspannen stijl naar het eerste deel van K464 in drievoudige maat. Zowel hier als in het Menuet zijn de Casals levendiger, scherper. Maar hun absolute textuurhelderheid (nooit een zweem van flauwe homogenisering) en zorgvuldige weging en kleuring van elke regel, gecombineerd met een ongewoon breed dynamisch bereik, leveren rijke beloningen op. Vanuit Mozarts bedrieglijk formele opening denken ze lang, glijdend en zwevend over de maatstreep, altijd vooruitduwend. De Mozart van het Casals Quartet is nooit alleen maar comfortabel. De felle harmonische botsingen van het Menuet steken en branden zoals je zelden zult horen, terwijl het krachtige 'drum'-ostinato van de cello in het Andante een ongewoon verontrustende disjunctie creëert met de sereen zingende lijnen van de bovenste instrumenten.

De Casals brengen dezelfde vragende intelligentie en verbeelding naar de andere kwartetten. De buitenste delen van de Hunt (K458) bruisen van pezige onstuimigheid, elke frase trilt van leven, terwijl het Adagio, dat zich ontvouwt in typisch lange, welsprekende spanwijdtes, een ijle innerlijkheid heeft. In het eerste deel van de d-mineur, K421, zijn er momenten in deze uitvoering die in het geheugen blijven hangen, waaronder het onheilspellende pp mysterie van de ontwikkeling en de kwetsbaarheid van het tweede thema wanneer het terugkeert, verduisterd in de mineur, in de recapitulatie. Zoals altijd is Mozarts dynamiek nauwgezet gedifferentieerd. Door een vloeiend tempo te kiezen (veel kwartetten raken hier vast), laten de Casals de lijnen van het Andante op natuurlijke wijze over de vele rusten zweven. Het Menuet is fel, compromisloos, het serenade brengende Trio, vaak een teken voor innemendheid, ontroerend in zijn zoete eenvoud. En terwijl de Casals een inventieve verscheidenheid aan kleur en karakter brengen in de finale van thema en variaties, benadrukken ze kenmerkend continuïteit, met minimale gaten en tempocontrasten tussen de individuele variaties.

Op de hele schijf worden herhalingen altijd opnieuw bedacht, soms versterkt door sierlijke accenten van versiering van leider Abel Tomàs Realp. De Casals nemen terecht beide herhalingen in het tragische eerste deel van K421, hoewel ze – misschien om redenen van ruimte – Mozarts voorgeschreven tweede herhalingen in de buitenste delen van de Hunt weglaten. Het opgenomen geluid is levendig en direct. Het is natuurlijk absurd om te spreken van een winnaar in zo'n competitief veld. Genoeg om te zeggen dat als je van Mozart houdt die strak en dringend is, zonder concessies aan Mozartiaanse 'charme', je deze briljant uitgevoerde uitvoeringen net zo boeiend zult vinden als ik.

‘Too highly seasoned’, ran an early review of Mozart’s six ‘Haydn’ Quartets. ‘And whose palate can endure this for long?’ No works contributed more to his reputation as a ‘difficult’ composer than these (by the standards of the day) densely composed masterpieces. In his dedication Mozart famously wrote that they were ‘the fruits of long and laborious endeavour’. And it’s my hunch that the A major, K464 – Beethoven’s favourite – cost him more effort than any. For all its surface nonchalance this is Mozart’s most cerebral and concentrated quartet, contrapuntally intricate (not least in the Minuet), often highly chromatic. With their lean, period-influenced sonorities, vital, fluid phrasing and care for the subtleties of Mozart’s complex part-writing, the Casals give one of the most satisfying performances I’ve heard of this often elusive work.

Other groups, including The Lindsays (ASV, 11/98) and, on period instruments, the Mosaïques (Naïve), bring a warmer, more relaxed style to the triple-time first movement of K464. Both here and in the Minuet the Casals are brisker, edgier. But their absolute textural clarity (never a hint of bland homogenisation) and careful weighting and colouring of each line, allied to an unusually wide dynamic range, bring rich rewards. From Mozart’s deceptively formal opening they think long, gliding and soaring over the bar line, always urging forwards. The Casals Quartet’s Mozart is never merely comfortable. The Minuet’s fierce harmonic clashes sting and scald as you’ll rarely hear, while the cello’s forceful ‘drum’ ostinato in the Andante creates an uncommonly disturbing disjunction with the serenely singing lines of the upper instruments.

The Casals bring the same questioning intelligence and imagination to the other quartets. The outer movements of the Hunt (K458) bristle with sinewy impetuosity, each phrase quivering with life, while the Adagio, unfolding in typically long eloquent spans, has a rarefied inwardness. In the first movement of the D minor, K421, moments in this performance that linger in the memory include the ominous pp mystery of the development and the fragility of the second theme when it returns, darkened in the minor, in the recapitulation. As ever, Mozart’s dynamics are scrupulously differentiated. Choosing a flowing tempo (many quartets get bogged down here), the Casals float the lines of the Andante naturally across the many rests. The Minuet is fierce, uncompromising, the serenading Trio, often a cue for winsomeness, touching in its sweet simplicity. And while the Casals bring an inventive variety of colour and character to the theme-and-variations finale, they characteristically emphasise continuity, with minimal gaps and contrasts of tempo between the individual variations.

Throughout the disc repeats are always rethought, sometimes enhanced by graceful touches of embellishment from leader Abel Tomàs Realp. The Casals rightly take both repeats in the tragic first movement of K421 though – perhaps for reasons of space – omit Mozart’s prescribed second repeats in the outer movements of the Hunt. The recorded sound is vibrant and immediate. It’s absurd, of course, to speak of a winner in such a competitive field. Enough to say that if you like your Mozart taut and urgent, with no concessions to Mozartian ‘charm’, you should find these brilliantly executed performances as riveting as I do.