december 2021

Mahler: Symphony (Of a Thousand) No. 8 (Live)

London Philharmonic Orchestra o.l.v. Vladimir Jurowski

Mahlers machtige Achtste symfonie vanuit de Royal Festival Hall van de LPO onder leiding van Vladimir Jurowski, een gebeurtenis die voor het nageslacht is vastgelegd op deze zeer indrukwekkende opname.

Moderne luisteraars nemen Mahlers trotse claim op de Achtste als zijn grootste prestatie met een korreltje zout. Hij heeft immers nooit de Negende of Das Lied von der Erde gehoord. Het vergt een speciaal soort uitvoering om je te laten beseffen dat hij misschien wel ergens op het goede spoor zat. Ondanks alle voorbijgaande zwakheden – bijna onvermijdelijk in een eenmalig en ogenschijnlijk ongepatcht concert – is dit een van die uitvoeringen. De onbewerkte reactie van het publiek aan het einde van beide delen was (ik herinner me van de gelegenheid) geheel spontaan en ook onmodieus veroorzaakt door een pauze met een drankje.

De stilste passage in de symfonie – de preludiële scène-setting om deel 2 te openen – is misschien ook de meest veelzeggende. De Poco adagio-passage is iets langzamer dan normaal, en roept een droeviger en wijzer verwantschap op met het langzame deel van de Vierde, om de windlijnen ook beter te buigen met expressionistische angst. Het cadanspunt na twee minuten wordt eerder behendig geanticipeerd dan plechtig gemaakt op de manier van Bernstein, en Jurowski trekt de trombones terug om het meest kwetsbare element van het akkoord in de fagotten naar voren te brengen. De stilte van verwachting in de strijktremolo op dit punt overtreft zelfs Rattle – opnieuw des te effectiever de uitstorting van neoklassiek gevormd gevoel opzettend waar Mahler in het Adagio van de Negende naar terugkeerde.

Hier en in heel Deel 2 zijn de ambities van het stuk als een opus summum van niet alleen Mahlers output maar ook van de muziekgeschiedenis van Bach tot de toekomst zelden effectiever gerealiseerd. De aarzelende, gebroken – en onberispelijk gearticuleerde – lettergrepen van het koor die zich een weg banen door Goethes rotsachtige landschap doen denken aan Schönbergs Israëlieten die halverwege Moses und Aron in ballingschap verdwaald zijn. Stephen Gadd pakt de draad op met een prachtig gedeclameerde Pater Ecstaticus voordat Matthew Rose als een ijzerzwarte Alberich antwoordt op zijn Wotan. Berlioz, Massenet, Strauss: ze komen en gaan allemaal in de partituur, samengebracht door Mahler (en Jurowski) alsof ze zijn uitgenodigd voor een retrospectief van zijn triomfen als dirigent (zoals Gustave Charpentiers Louise, ingebed in de cantabile van Doctor Marianus en de aangrijpende aantrekkingskracht van Anne Schwanewilms’ Gretchen).

Klopt het allemaal? Zeker wel, als je niet op zoek bent naar het spirituele testament dat Tennstedt en Bernstein bieden of de solovocale glans van de casts voor Solti en Dudamel. Ondanks de originele plaatsing van koren rondom de hoefijzervormige kraampjes van de Festival Hall en enkele geënsceneerde manoeuvres van zangers in de loop van Deel 2, schieten de techniek en de akoestiek tekort in vergelijking met de wraparound-ervaring die Rattle in Birmingham en Dudamel in Los Angeles bereikten, maar er is geen gebrek aan ruimtelijke scheiding, klinkende tekstuele helderheid of contrapuntische definitie van de koorlijnen in Deel 1 - of puur gewicht van nummers achter het stevige momentum van de opening van de symfonie en zijn extatisch verlengde apotheose. Het label LPO Live kan al bogen op een Eighth - Tennstedt, live op dezelfde locatie in 1991 (6/11) - die een plaats op de top van de discografie van de Eighth waardig is. Nu heeft het een tweede.

Modern listeners tend to take Mahler’s proud claim for the Eighth as his greatest achievement with a soup-spoon of salt. After all, he never lived to hear the Ninth or Das Lied von der Erde. It takes a special kind of performance to make one reflect that, in fact, he may have been on to something. For all its passing frailties – almost inevitable in a one-off and apparently unpatched concert – this is one of those performances. The uneditable audience reaction at the end of both parts was (I recall from the occasion) entirely spontaneous as well as unfashionably occasioned by a drinks interval.

The quietest passage in the symphony – the preludial scene-setting to open Part 2 – might also be the most telling. The Poco adagio tread is a little slower than usual, drawing out a sadder and wiser kinship with the Fourth’s slow movement, the better also to inflect its wind lines with expressionist angst. The cadence point two minutes in is deftly anticipated rather than solemnised in the manner of Bernstein, and Jurowski pulls back the trombones to bring out the most vulnerable element of the chord in the bassoons. The hush of expectancy in the string tremolo at this point outdoes even Rattle – again all the more effectively setting up the outpouring of neoclassically formed feeling to which Mahler returned in the Adagio of the Ninth.

Here and throughout Part 2, the ambitions of the piece as an opus summum of not only Mahler’s output but music history from Bach to the future have rarely been more effectively realised. The hesitant, broken – and impeccably articulated – syllables of the chorus picking their way through Goethe’s rocky landscape bring to mind Schoenberg’s Israelites lost in exile halfway through Moses und Aron. Stephen Gadd picks up the thread with a magnificently declaimed Pater Ecstaticus before Matthew Rose replies as an iron-black Alberich to his Wotan. Berlioz, Massenet, Strauss: all come and go in the score, brought together by Mahler (and Jurowski) as if invited back for a retrospective of his triumphs as a conductor (such as Gustave Charpentier’s Louise, embedded within the cantabile of Doctor Marianus and the affecting appeal of Anne Schwanewilms’s Gretchen).

Does it all add up? Very much so, if you don’t come looking for the spiritual testament offered by Tennstedt and Bernstein or the solo-vocal burnish of the casts for Solti and Dudamel. Despite the original placing of choirs right around the Festival Hall’s stalls horseshoe and some staged manoeuvres of singers through the course of Part 2, the engineering and acoustic fall short of the wraparound experience achieved by Rattle in Birmingham and Dudamel in Los Angeles, but there is no lack of spatial separation, ringing textual clarity or contrapuntal definition to the choral lines in Part 1 – or sheer weight of numbers behind the sturdy momentum of the symphony’s opening and its ecstatically prolonged apotheosis. The LPO Live label already boasts one Eighth – Tennstedt, live in the same venue in 1991 (6/11) – worthy of a place at the summit of the Eighth’s discography. Now it has a second.