december 2021

Bartók: Orchestral Works

Helsinki Philharmonic Orchestra o.l.v. Susanna Mälkki

Een ongelooflijk sfeervol overzicht van Bartók-orkestmuziek, rijk aan detail en dramatiek.

Susanna Mälkki's opwindende verblijf in Hertog Blauwbaards Kasteel werd door mij in het juninummer van Gramophone hartelijk verwelkomd – en nu, op veel bekender terrein, werken zij en het uitstekende Helsinki Philharmonic Orchestra opvallender magie op twee hoofdbestanddelen van het repertoire.

Stanley Kubrick heeft veel uit te leggen met betrekking tot Music for Strings, Percussion and Celesta; maar ondanks hoe het de spanning in scène na scène van The Shining opvoert, is de ultieme prestatie van het stuk als 'pure muziek' de collusie (en wrijving) tussen het theoretische en het extramuzikale. Heeft een symmetrisch gestructureerde fuga ooit meer emotionele bagage met zich meegebracht dan die welke het eerste deel opent en domineert? Mälkki en haar orkest combineren een koele, heldere schoonheid met een verontrustende intensiteit. Ze weten alles over ijzige woestenijen in Helsinki, en in de zeer geladen nocturne die het langzame deel is, is de onderliggende intensiteit nu echt in je gezicht. Ik vind het mooi dat BIS de zaken dichtbij en persoonlijk houdt.

Dat betaalt zich uit in het scherzo en de finale, waar koortsachtige energie en scherpte scherp worden afgetekend door de directheid van het geluid. Geen ritme dat is verdraaid of vervaagd. En als de finale dat laatste beetje inteelt Hongaars vuur mist zoals je krijgt met een Reiner of een Solti, is het niettemin virtuoos en opwindend. Ik hou vooral van Mälkki's smaak voor de verrijkte terugkeer van het openingsfugathema. Wat een moment van inspiratie van Bartók.

Het Concert voor orkest is op hetzelfde niveau van prestatie. Opnieuw heeft Mälkki een echte neus voor sfeer en maakt dramatisch kapitaal van Bartóks overhaaste emotionele uitbarstingen en wat alleen kan worden beschreven als de vreemde volksheid van wat ertussen komt. De ‘Elegia’ is Bluebeard’s ‘Lake of Tears’ in zijn geheel (heeft een solo piccolo ooit desolaat geklonken?) en de kwelling ervan ontgaat Mälkki niet.

Het karakter van Helsinki’s Chaplinesque-winden in de ‘Dance of the Couples’ en ‘Interrupted Intermezzo’ heeft de vereiste charme en ongemakkelijkheid – en als frambozensoort kan de ‘onderbreking’ van de trombone nauwelijks onbeleefder zijn.

Het is allemaal erg indrukwekkend, zowel qua virtuositeit als karakterisering, en de metamorfose van de vrolijke trompetmelodie in de finale naar iets klinkend triomfantelijks en, ja, nationalistisch wordt met een breedte en hartstocht naar huis gebracht die zich meten met enkele van de beste verslagen op plaat.

Susanna Mälkki’s thrilling sojourn in Duke Bluebeard’s Castle was roundly welcomed by me in the June issue of Gramophone – and now, on much more familiar ground, she and the outstanding Helsinki Philharmonic Orchestra work more conspicuous magic on two staples of the repertoire.

Stanley Kubrick has a lot to answer for with regard to Music for Strings, Percussion and Celesta; but notwithstanding how it ratchets up tension in scene after scene of The Shining, the supreme achievement of the piece as ‘pure music’ is the collusion (and friction) between the theoretical and the extramusical. Has a symmetrically structured fugue ever carried more emotional baggage than that which opens and dominates the first movement? Mälkki and her orchestra marry a cool, lucid beauty to unsettling intensity. They know all about icy wastes in Helsinki, and in the highly charged nocturne that is the slow movement the underlying intensity is now very much in your face. I like that BIS keeps things up close and personal.

That pays dividends in the scherzo and finale, where febrile energy and incisiveness are thrown into sharp relief by the immediacy of the sound. Not a rhythm fudged or smudged. And if the finale lacks that last ounce of inbred Hungarian fire such as you get with a Reiner or a Solti, it is nonetheless virtuoso and exciting. I especially love Mälkki’s relish for the enriched return of the opening fugue theme. Such a moment of inspiration from Bartók.

The Concerto for Orchestra is at the same level of accomplishment. Again Mälkki has a real nose for atmosphere and makes dramatic capital of Bartók’s precipitous emotional outbursts and what can only be described as the strange folksiness of what comes between them. The ‘Elegia’ is Bluebeard’s ‘Lake of Tears’ all over again (has a solo piccolo ever sounded more desolate?) and the anguish of it is not lost on Mälkki.

The character of Helsinki’s Chaplinesque winds in the ‘Dance of the Couples’ and ‘Interrupted Intermezzo’ has the requisite charm and awkwardness – and as raspberries go, the trombone’s ‘interruption’ could hardly be ruder.

It’s all very impressive both in terms of virtuosity and characterisation, and the metamorphosis of the finale’s jaunty trumpet tune into something resoundingly triumphant and, yes, nationalistic is brought home with a breadth and fervour which is right up there with some of the best accounts on record.