december 2021
Bach & Handel
Sabine Devieilhe & Pygmalion o.l.v. Raphaël Pichon
Absoluut voortreffelijke en stralende zang van sopraan Sabine Devieilhe in een prachtig recital van Bach en Händel; Pygmalion en Raphaël Pichon blijken overal perfecte partners te zijn.
Op het eerste gezicht is er geen herkenbare draad die de inhoud van dit overheerlijke recital logisch met elkaar verbindt, hoewel de notitie beschrijft 'een uitbeelding van ellende en berouw, maar ook van vreugde en verlangen door de werken, heilig en profaan, van deze twee componisten'. Dit gaat allemaal over de betoverende Sabine Devieilhe die de vocale retoriek van uitzonderlijke meesterwerken van de twee bepalende meesters van de Noord-Duitse muziek van vóór de 19e eeuw doorkruist, met haar kenmerkende manipulatie van lijn en tekst en prachtige tonale productie.
Beginnend met de flirterige tonen van een van de meer lome devotionele liederen uit Schemelli's Leipzig-anthologie uit 1736 (waaraan Bach een kleine groep bijdroeg), en verder naar de labyrintische volwassenheid van de virtuoze Sinfonia van Cantate nr. 146 – dringend gebracht met soepele concerto-dialogen tussen het fluorescerende orgel van Matthieu Boutineau en de strijkers en hobo's van Raphaël Pichons Pygmalion – bereiden we ons duidelijk voor op iets belangrijks. Dit wordt duidelijk in het genereuze programma van twee prijswinnende solocantates van Bach, omlijst door een handvol aria's van Händel, gedomineerd door een paar showstoppers van Julius Caesar en afgewisseld door twee korte maar aangrijpende voorbeelden uit de steeds alomtegenwoordiger wordende Brockes Passion.
Een van de dingen die we leerden van Devieilhe en Pygmalions ‘Mozart and the Weber Sisters’ (11/15) – winnaar van de Gramophone Award 2016 in de categorie Recital – is hoe juxtaposities, die bij de eerste kennismaking vreemd lijken, nieuwe perspectieven kunnen bieden aan verschillende werelden door ze samen te brengen in mysterieuze en onvoorziene verhalen. Een meesterzet van dat project was hoe de woede van ‘Der Hölle Rache’ uit Die Zauberflöte een soort herhaling kreeg door de instrumentale Entr’acte van de toneelmuziek van Thamos, King of Egypt van zo’n 15 jaar eerder; hoewel gehoord na de Koningin van de Nacht, lijkt de muzikale taal betoverend profetisch, vooral wanneer we teruggeworpen worden naar de March of the Priests.
In dit project zijn de inzetten misschien nog hoger, tussen Händels sacrale en seculiere landschappen. We bewegen op intrigerende wijze van Maria's persoonlijke pijn terwijl Jezus wordt weggesleept en roept: 'Waar leiden jullie hem heen, verachtelijke moordenaars?', en de daaropvolgende dialoog tussen moeder en zoon in het prachtige en verleidelijk korte duet 'Soll mein Kind' (Devieilhe wordt vergezeld door de verrukte zang van bariton Stéphane Degout), naar een koortsachtig verslag van Cleopatra's 'Se pietà' van Caesar: een onwaarschijnlijk paar vrouwen die een gemeenschappelijk lot betreuren in het aangezicht van wreedheid en pijn.
Devieilhe zeilt schaamteloos door deze essays in verlies, wie de hoofdpersoon ook is. Het gezang is bijna onfatsoenlijk verrukkelijk en toch brengt ze je nooit verder dan de rand, zelfs niet als ze in stratosferische ornamenten zeilt. De tweede koppeling uit dezelfde werken ‘bevrijdt’ het lijden door de verzachtende allegorie van Schoonheid te introduceren in het vervagende licht van ‘Pure del Cielo’ uit Il trionfo del Tempo e del Disinganno. Cathartisch en luchtig, met de schaduw van een glimmende soloviool aan haar rechterhand, wordt de klaagzang nu geponeerd met verlossing. In dit buitengewoon originele tableau van kruisende ‘scenas’ biedt Pichons Pygmalion onfeilbaar resonerende en responsieve begeleidingen.
Verlossing zal in Bach-cantates altijd winnen, of de reis nu van pijn naar vreugde gaat (nr. 199) of gewoon een onvervalste lofzang is (nr. 51). Hier hebben we misschien wel het beste verslag van Mein Herze schwimmt in Blut sinds Elly Amelings voor Helmut Winschermann (Philips, 8/71). Als een van de weinige overgebleven cantates uit Weimar, kunnen uitvoeringen van deze meest substantiële en rijkelijk geïntoneerde van Bachs solocantates vaak verstikkend lijken en hun algehele vorm verliezen.
Deze lezing maakt gebruik van een behendige strategie waarbij elke aria zijn kenmerkende emotionele verwaandheid in de reis afdwingt. Het is hartverscheurend vanaf het eerste accompagnato - met een levendige orkestrale aanwezigheid die Devieilhe verleidelijk aanmoedigt tot de langverwachte verzoening. In 'Tief gebückt' combineert Bach diep berouw met de zekerheid van het geloof op een manier die nooit helemaal is herhaald in zijn oeuvre. Als op zichzelf staande aria is dit net zo mooi en welsprekend gebracht als alle sopraanzang van Bach in de afgelopen jaren (naast Carolyn Sampsons ‘Wie zittern’ in Schumanns editie van nr. 105 – Ondine, 8/18).
Devieilhes uitzonderlijke controle en intonatie zijn overvloedig aanwezig in Jauchzet Gott, hoewel een meer Lutherse, recht-toe-recht-aan, viscerale projectie de opening beter had gediend. Dit soort coloratuur is misschien niet haar beste pak, en in de snellere tempo’s verliest Pygmalion wat definitie in de resonantie van de Temple du St-Esprit in Parijs – maar dit zijn kleine klachten in een andere uitstekende opgenomen ervaring van deze artiesten. De laatste tonen van het ‘Alleluja!’ van Jauchzet zeggen alles.
On the surface there is no recognisable thread that logically ties together the contents of this mouth-watering recital, although the note describes ‘a portrayal of affliction and repentance as well as joy and desire through the works, sacred and profane, of these two composers’. This is all about the mesmerising Sabine Devieilhe traversing the vocal rhetoric of exceptional masterpieces by the two defining masters of north German music before the 19th century, with her distinctive manipulation of line and text, and gorgeous tonal production.
Beginning with the flirtatious strains of one of the more languid devotional songs from Schemelli’s Leipzig anthology of 1736 (to which Bach contributed a small group), and on to the labyrinthine maturity of the virtuoso Sinfonia of Cantata No 146 – urgently delivered with pliable concerto dialogues between the fluorescent organ of Matthieu Boutineau and the strings and oboes of Raphaël Pichon’s Pygmalion – we are clearly limbering up for something significant. This becomes apparent in the generous programme of two prize solo cantatas by Bach framed by a clutch of Handel arias, dominated by a pair of showstoppers from Julius Caesar and interleaved by two brief but affecting examples from the increasingly ubiquitous Brockes Passion.
One of the things we learnt from Devieilhe and Pygmalion’s ‘Mozart and the Weber Sisters’ (11/15) – winner of the 2016 Gramophone Award in the Recital category – is how juxtapositions, seemingly odd on first acquaintance, can bring new perspectives to different worlds by drawing them together in mysterious and unforeseeable narratives. One masterstroke of that project was how the fury of ‘Der Hölle Rache’ from The Magic Flute was given a kind of rerun by the instrumental Entr’acte from the incidental music from Thamos, King of Egypt from 15 or so years earlier; although heard after the Queen of the Night, the musical language seems captivatingly prescient, especially when we are thrust back to the March of the Priests.
In this project, the stakes are arguably even higher, between Handel’s sacred and secular landscapes. We move intriguingly from Mary’s personal pain as Jesus is dragged away declaiming ‘where are you leading him, vile murderers?’, and the subsequent dialogue between mother and son in the exquisite and tantalisingly short duet ‘Soll mein Kind’ (Devieilhe is joined by the rapt singing of baritone Stéphane Degout), towards a febrile account of Cleopatra’s ‘Se pietà’ from Caesar: an unlikely pair of women bewailing a common fate in the face of cruelty and pain.
Devieilhe shamelessly sails through these essays in loss, whoever the protagonist. The singing is almost indecently ravishing and yet she never takes you beyond the brink, even when she sails into stratospheric ornaments. The second pairing from the same works ‘releases’ the suffering by introducing the assuaging allegory of Beauty in the fading light of ‘Pure del Cielo’ from Il trionfo del Tempo e del Disinganno. Cathartic and airy, with the shadow of a gleaming solo violin at her right-hand side, the lament is now posited with redemption. In this extraordinarily original tableau of intersecting ‘scenas’, Pichon’s Pygmalion offer unerringly resonant and responsive accompaniments.
Redemption is always likely to win out in Bach cantatas, whether the voyage moves from pain to joy (No 199) or is simply an unadulterated paean of praise (No 51). Here we have arguably the finest account of Mein Herze schwimmt in Blut since Elly Ameling’s for Helmut Winschermann (Philips, 8/71). As one of the small number of cantatas surviving from Weimar, performances of this most substantial and richly inflected of Bach’s solo cantatas can often seem suffocating and lose its overall shape.
This reading employs a deft strategy where each aria commands its distinctive emotional conceit in the journey. It is heartbreaking from the first accompagnato – with a vibrant orchestral presence that alluringly emboldens Devieilhe towards the longed-for reconciliation. In ‘Tief gebückt’, Bach combines profound remorse with the assurance of faith in a manner never quite repeated in his oeuvre. As a stand-alone aria, this is as beautiful and eloquently delivered as any Bach soprano-singing in recent years (alongside Carolyn Sampson’s ‘Wie zittern’ in Schumann’s edition of No 105 – Ondine, 8/18).
Devieilhe’s exceptional control and intonation appear in abundance in Jauchzet Gott, though more Lutheran straight-to-the-point, visceral projection might have better served the opening. This kind of coloratura is perhaps not her finest suit, and in the faster tempos Pygmalion lose some definition in the resonance of the Temple du St-Esprit in Paris – but these are minor complaints in another outstanding recorded experience from these artists. The final strains of the ‘Alleluja!’ of Jauchzet say it all.