september 2021

Mozart:

Doric String Quartet

Het Doric Quartet blijft de catalogus verrijken met nog een opname vol met precies wat kamermuziek zo lonend maakt: verkenning, conversatie, vreugdevolle samenwerking en uitmuntend kunstenaarschap.

Mozart klaagde dat deze drie kwartetten – die al dan niet in opdracht van koning Friedrich Wilhelm II van Pruisen waren geschreven – het product waren van ‘uitputtende arbeid’. Je zou het nooit raden aan de heldere melodieën van de muziek, sierlijk verdeeld over de vier instrumenten, en het behendig geweven contrapunt. Op het eerste gezicht zijn K575 en K589 met name de soepelste, meest stressvrije van Mozarts volwassen kamermuziekwerken. Maar zoals het Dorische kwartet ons eraan herinnert, coëxisteert hun grotendeels ongestoorde welluidendheid met talloze textuursubtiliteiten. Vanaf de ontspannen opening van K575, sotto voce zoals Mozart vraagt, reageren de Dorische kwartetten altijd op de opera-impuls achter deze muziek, waarbij ze de cantabile melodieën fraseren met een vocale flexibiliteit. Hun collectieve toon is zowel zoet als pezig, met vibrato dat wordt gebruikt voor expressief effect in plaats van als standaardinstelling. Contrapuntische texturen zijn ideaal helder; en het natuurlijke geven en nemen van de spelers in Mozarts instrumentale dialogen bevestigt Goethes beroemde karakterisering van het strijkkwartet als ‘een gesprek tussen vier intelligente mensen’.

Net als in hun lopende Haydn-serie, neemt de Dorische geen enkele zin als vanzelfsprekend aan. Hoewel de resultaten meestal fris en fantasierijk zijn, waren er momenten waarop ik meer directheid en meer doorstroming verlangde. Bij de opening van K590 – zo anders dan de gracieuze symmetrieën van K575 en 589 – onderstrepen hun tempowijzigingen de eigenzinnige onregelmatigheid van Mozarts fraseringen en dynamiek. Waarom de eigenzinnigheid niet de eerste keer voor zichzelf laten spreken en speelse en/of vragende aarzelingen bewaren voor de herhaling? Op dezelfde manier neemt in de magische contrapuntische passage in het hart van de ontwikkeling van het eerste deel van K589 (vanaf 3'37") de drijfveer zowel de eerste keer als, met kleine verschillen, bij de herhaling af, terwijl de spelers in mijmering wegzinken. Het is een prachtig effect, misschien een keer, maar minder als je het twee keer hoort.

Deze dingen zijn natuurlijk notoir een kwestie van smaak. Hoe dan ook, het plezier in de uitvoeringen van de Dorische overtrof alle bedenkingen ruimschoots. Elk van de langzame delen is welsprekend vormgegeven en gekleurd. De amoureuze uitwisselingen in K575's Andante roepen de wereld op van de bijna-eigentijdse Così fan tutte; en met hun gemakkelijke twee-in-een-maat-flow brengen de spelers een serenade-achtige lichtheid naar het 6/8 Andante van K590, plus een vleugje scherzando-schuwheid in de de delicate puntige ‘Scotch snaps’ van de recapitulatie. Ook de menuetten en finales zijn inventief gekarakteriseerd. Met zijn urgente tempo – een tandje sneller dan in welke opname dan ook die ik ken – en schurende accenten, komt het Menuet van K575 als een schok na het idyllische Andante. In de finale van K590 spelen de Dorische de contrasten tussen zwevende verfijning in de imiterende contrapunten, vurige virtuositeit en het rustieke (naar Mozarts maatstaven) afsluitende thema (1'55"), waarvan de boerendrones naar behoren worden aangestuurd door de tweede viool.

De Dorische zijn ook behoorlijk intens in wat voor mij de meest verbazingwekkende muziek is van al deze kwartetten, het Trio van K589. Twee keer zo lang als het ingetogen Menuet, doet dit het tegenovergestelde van wat klassieke trio's geacht worden te doen, oplopend naar een koortsachtig hoogtepunt, met virtuoze kruissnarige strijkbewegingen voor de eerste viool over een cellopedaal. De Dorische maken dit zo opwindend en verontrustend als ik ooit heb gehoord. Aanbevelenswaardige rivaliserende versies van de 'Pruisische' kwartetten zijn onder meer de Alban Berg, vintage 1975 (Teldec, 9/76) - rijker van toon en eenvoudiger dan de Dorische - en, op instrumenten uit die tijd, de intiemere Mosaïques (Naïef, 5/99). Met hun onderzoekende verbeelding en kleurenpalet zijn de Dorische minstens een partij voor beide.

Mozart complained that these three quartets – which may or may not have been commissioned by King Friedrich Wilhelm II of Prussia – were the product of ‘exhausting labour’. You’d never guess it from the music’s limpid melodies, gracefully shared between the four instruments, and deftly woven counterpoint. On the surface K575 and K589, especially, are the smoothest, most stress-free of Mozart’s mature chamber works. But as the Doric Quartet remind us, their largely untroubled euphony coexists with myriad textural subtleties. From the leisurely opening of K575, sotto voce as Mozart requests, the Doric are always responsive to the operatic impulse behind this music, phrasing the cantabile melodies with a vocal flexibility. Their collective tone is both sweet and sinewy, with vibrato used for expressive effect rather than as a default setting. Contrapuntal textures are ideally lucid; and the players’ natural give-and-take in Mozart’s instrumental dialogues bear out Goethe’s famous characterisation of the string quartet as ‘a conversation between four intelligent people’.

As in their ongoing Haydn series, the Doric take no phrase for granted. While the results are usually fresh and imaginative, there were moments when I craved more directness, more onward flow. At the opening of K590 – so different from the gracious symmetries of K575 and 589 – their tempo tweaks underline the quirky irregularity of Mozart’s phrasings and dynamics. Why not let the quirkiness speak for itself first time round and reserve playful and/or quizzical hesitations for the repeat? Similarly, in the magical contrapuntal passage at the heart of the first-movement development of K589 (from 3'37") the impetus slackens both the first time and, with minor differences, on the repeat as the players drift into reverie. It’s a beautiful effect once, perhaps, less so when heard twice.

These things are notoriously a matter of taste, of course. In any case, pleasure in the Doric’s performances far outran any misgivings. Each of the slow movements is eloquently shaped and coloured. The amorous exchanges in K575’s Andante evoke the world of the near-contemporary Così fan tutte; and with their easy two-in-a-bar flow, the players bring a serenading lightness to the 6/8 Andante of K590, plus a touch of scherzando skittishness in the recapitulation’s delicately pointed ‘Scotch snaps’. The minuets and finales, too, are inventively characterised. With its urgent tempo – a notch faster than in any recordings I know – and abrasive accents, the Minuet of K575 comes as something of a shock after the idyllic Andante. In the finale of K590 the Doric play up the contrasts between floating delicacy in the imitative counterpoints, fiery virtuosity and the rustic (by Mozart’s standards) closing theme (1'55"), its peasant drones duly pointed by the second violin.

The Doric are also properly intense in what for me is the most astonishing music in all these quartets, the Trio of K589. Twice as long as the demure Minuet, this does the opposite of what Classical trios are supposed to do, rising to a feverish climax, with virtuoso cross-string bowing for the first violin over a cello pedal. The Doric make this as exciting, and as unsettling, as I’ve ever heard. Recommendable rival versions of the ‘Prussian’ Quartets include the Alban Berg, 1975 vintage (Teldec, 9/76) – richer-toned and more straightforward than the Doric – and, on period instruments, the more intimate Mosaïques (Naïve, 5/99). With their questing imagination and colouristic range, the Doric are at least a match for both.