augustus 2021
Mahler: Symphony No. 7 in E Minor (Live)
Bavarian State Orchestra o.l.v. Kirill Petrenko
Een opmerkelijke opname van Mahlers Zevende symfonie, waarbij Kirill Petrenko details onthult alsof ze nieuw zijn, deze met opwindende levendigheid presenteert en deze verweeft tot een uitvoering met een verbluffende impact.
Ik dacht echt dat ik dit werk kende – elk facet ervan. Maar Kirill Petrenko heeft een manier om diep in texturen en harmonieën te luisteren die soms echt verbazingwekkend is. Hij geeft ons röntgenoren. Je hoeft echt geen partituur voor je te hebben om je oren en ogen te geloven.
Dit stuk was misschien wel de grootste sprong die Mahler ooit maakte naar het soort ‘pure muziek’ dat minder leunde op hoge emoties en in plaats daarvan een bijna hallucinerend kleurenpalet verkende in termen van zowel textuur als harmonische taal. Meer kleuren, meer lagen – en dat is waar Petrenko niets ‘onbeproefd’ laat. Er is een passage van ongeveer 7'08" in het eerste deel waar pakkende pizzicato's in de violen (en met pakken bedoel ik dat ik me even afvroeg of er per ongeluk twee verschillende passages over elkaar heen waren gelegd) de harmonie op een manier verdraaien die suggereert dat de Tweede Weense School al is gearriveerd.
Dynamiek speelt hierbij natuurlijk een grote rol en Petrenko doet meer dan Mahler op zijn woord geloven, door de scherpte van zijn fijngeslepen Bayerisches Staatsorchester houtblazers zo te pushen dat de harmonische anomalieën echt opvallen. Hij beheerst ook de soms eigenzinnige tempoverhoudingen in de buitenste delen. Het is moeilijk om deze in het eerste deel goed te krijgen en sommige - op zoek naar het atavistische karakter ervan - komen soms tot stilstand (Klemperer staat bijna de hele tijd in de achteruitversnelling). Er zit dus een imperatief in Petrenko's lezing die doorloopt in zijn vurige frasering van het tweede onderwerp in het fantastische vertrek naar hogere regionen in het hart van het deel. Wat een ijle en exotische passage, dat is het.
Je zou kunnen denken dat de warmte en verfijning van Petrenko’s Beierse enigszins afbreuk doen aan het primitivisme – ik voel altijd een heidendom in dit stuk – maar dat wordt gecompenseerd door Petrenko’s bereidheid om grove en zelfs lelijke geluiden aan te moedigen. Het Scherzo, het donkere hart van het stuk, is (samen met het equivalent van de Zesde symfonie) Mahlers ultieme eerbetoon aan ‘dingen die ’s nachts bonken’, vol met stuiptrekkend gekreun en geglibber en een moment waarop de natuurlijke orde der dingen plaatsmaakt voor een flitspizzicato dat officieel de luidste noot in het stuk is. Petrenko zorgt ervoor dat het zo is.
Er is nog een momentane ‘instorting’ in de eerste van de twee Nachtmusiks – een botsing van majeur- en mineurtonaliteiten die Petrenko bijna letterlijk in een aardverschuiving verandert. Zoals al zulke momenten geniet deze dirigent van de verrassing ervan, de nieuwigheid ervan. En als hij doorgewinterde Mahlerianen ook maar even kan laten geloven dat dit een eerste ervaring is, dan heeft hij mijn aandacht. De opening van dit deel klinkt misschien bekend (een tv-reclame voor motorolie heeft niet geholpen), maar de manier waarop Petrenko deze merkwaardige 'nachtelijke patrouille' door een voortdurend veranderend landschap navigeert, getuigt van zijn begrip van Mahler de pantheïst.
De tweede Nachtmusik, met zijn gitaar- en mandoline-getinkel – een weemoedige nachtelijke serenade – klinkt behoorlijk intiem. En dit is waar de menselijkheid van Petrenko's lezing en de verfijning van het spel ons eraan herinneren dat Mahler ons altijd geen twijfel liet over hoe hij zich op een bepaald moment precies voelde. De schaal is misschien bescheiden, maar de bloei van het grote lyrische idee in dit deel kan zichzelf nauwelijks bedwingen en Petrenko geeft het veel hart.
Je ziet natuurlijk niet voor C majeur in de finale, maar waar dit deel vreselijk mis kan gaan, is wanneer dirigenten proberen de schijnbaar chaotische aard van deze jubelende dansmarathon glad te strijken – Mahlers ‘apotheose van de dans’. Wederom moet je hem op zijn woord geloven: ongemakkelijke tempowisselingen en gewaagde volte-faces zijn waar het allemaal om draait. Dit is een bijeenkomst van de clans en de manier waarop Petrenko de veelsoortige varianten karakteriseert – sideshows, als je wilt, binnen het geheel – is de sleutel tot zijn succes. Het klinkt niet ongemakkelijk of onsamenhangend; het klinkt vrolijk, een gekke collage waarin we de focus leggen op de kleine details en de grote gebaren. De laatste scène van Die Meistersinger wordt vaak genoemd – en met goede reden: de hele mensheid is hier. En wanneer dat feestelijke trompetthema aan het begin aan het einde een glorieuze transformatie ondergaat, kan Petrenko het nauwelijks universeler maken.
Dit is een veelbelovende eerste release voor het eigen label van het Bayerisches Staatsorchester en welke favoriete versie van de symfonie u ook in uw collectie hebt – of het nu Bernstein of een van de Fischers is – Petrenko eist dat er naar geluisterd wordt en dat er aandacht aan wordt besteed.
I really thought I knew this work – every facet of it. But Kirill Petrenko has a way of hearing deep into textures and harmonies that is at times really quite startling. He gives us X-ray ears. Truly you don’t need a score in front of you to believe your ears and eyes.
This piece was perhaps the greatest leap Mahler ever made towards the kind of ‘pure music’ that leaned less heavily on high emotion and instead explored an almost hallucinatory range of colours in terms of both texture and harmonic language. More colours, more layers – and that is where Petrenko leaves nothing ‘unturned’. There is a passage from about 7'08" in the first movement where arresting pizzicatos in the violins (and by arresting I mean that for a moment I wondered if two different passages had been accidentally superimposed) skew the harmony in ways that suggest the Second Viennese School has already arrived.
Dynamics play a big part in this, of course, and Petrenko does more than take Mahler at his word, pushing the stridency of his finely honed Bayerisches Staatsorchester woodwinds so that the harmonic anomalies really pop. He’s also mastered the sometimes wilful tempo relationships in the outer movements. It’s hard to get these right in the first movement and some – in search of its atavistic character – grind to a halt at times (Klemperer is almost in reverse gear throughout). So there’s an imperative about Petrenko’s reading that is carried through to his ardent phrasing of the second subject in the fabulous departure to higher regions at the heart of the movement. What a rarefied and exotic passage that is.
You might suppose that the warmth and sophistication of Petrenko’s Bavarians slightly detracts from the primitivism – I always feel a paganism in this piece – but that is countered by Petrenko’s willingness to encourage coarse and even ugly sounds. The Scherzo, the dark heart of the piece, is (along with the Sixth Symphony’s equivalent) Mahler’s ultimate homage to ‘things that go bump in the night’, full of convulsive grunting and slithering and a moment where the natural order of things gives way in a snap-pizzicato that is officially the loudest note in the piece. Petrenko sees to it that it is.
There’s another momentary ‘collapse’ in the first of the two Nachtmusiks – a collision of major and minor tonalities that Petrenko almost literally turns into a landslide. Like all such moments this conductor relishes the surprise of it, the newness of it. And if he can make seasoned Mahlerians even for a moment imagine that this is a first-time experience then he’s got my attention. The opening of this movement may sound familiar (a motor oil TV ad hasn’t helped) but the way Petrenko navigates this curious ‘night patrol’ through a constantly shifting landscape is testament to his understanding of Mahler the pantheist.
The second Nachtmusik, with its guitar and mandolin tinklings – a wistful nocturnal serenade – sounds properly intimate. And this is where the humanity of Petrenko’s reading and the refinement of the playing reminds us that Mahler always left us in no doubt of exactly how he felt at any given juncture. The scale may be modest but the blossoming of the big lyric idea in this movement can hardly contain itself and Petrenko lends it lots of heart.
You can’t see for C major in the finale, of course, but where this movement can go horribly wrong is when conductors try to iron out the seemingly chaotic nature of this jubilant dance marathon – Mahler’s ‘apotheosis of the dance’. Again you have to take him at his word: awkward changes of tempo and daring volte-faces are what it is all about. This is a gathering of the clans and the way Petrenko characterises its multifarious variants – sideshows, if you like, within the whole – is key to his success. It doesn’t sound awkward or incoherent; it sounds joyful, a crazy collage wherein we pull focus on the small details as well as the grand gestures. The final scene of Die Meistersinger is often referenced – and with good reason: all humanity is here. And when that celebratory trumpet theme at the outset undergoes glorious transformation at the close, Petrenko could hardly make it more universal.
This is an auspicious first release for the Bayerisches Staatsorchester’s own label and whichever favourite version of the symphony you might have in your collection – be it Bernstein or one of the Fischers, perhaps – Petrenko demands to be heard and attention paid.