juni 2021

Ysaÿe: Sonatas for Solo Violin

James Ehnes

Een opname die emotioneel en praktisch veel te danken heeft aan onze tijd – thuis opgenomen tijdens de lockdown – dit is een heel mooi overzicht van Ysaÿe’s solovioolsonates van James Ehnes.

Lockdown heeft misschien niet veel praktische doeleinden gediend, maar in muzikale termen heeft deze geweldige thuis opgenomen set van Ysaÿe's Solo Violin Sonatas (gecomponeerd in 1924) er minstens één opgeleverd, James Ehnes begon met opnemen in de vroege uurtjes toen alles nog stil was. Op deze manier optreden 'in deze onrustige tijden zorgt voor een krachtige en intieme luisterervaring', zoals Ehnes het zelf zegt. En je kunt door te luisteren horen hoe krachtig die ervaring was.

Ysaÿe was van mening dat een vioolmeester 'een violist, een denker, een dichter, een mens moet zijn, hij moet hoop, liefde, passie en wanhoop hebben gekend, hij moet het hele scala aan emoties hebben doorlopen om ze allemaal in zijn spel te kunnen uiten'. Waardoor je beseft waarom Ehnes, die ongetwijfeld tot de meest bedachtzame virtuozen behoort die momenteel optreden, zo gekwalificeerd is voor de baan. Naast de menselijke en emotionele kwaliteiten die Ysaÿe benadrukt, heeft hij een levendige verbeelding, die met name tot uiting komt in zijn spel van de vijfde sonate, opgedragen aan Mathieu Crickboom, het eerste deel een ochtendscène met zijn pizzicato's, akkoordtrillers en rijke harmonieën, die allemaal misschien wel vogelgezang echoën, en eindigen op een zee van arpeggio's. Het tweede deel is een vrolijke rustieke dans, gespeeld door Ehnes met zigeunerachtige intonaties, terwijl de laatste sonate (opgedragen aan Manuel Quiroga, die het nooit in het openbaar heeft gespeeld) - het meest openlijk virtuoze stuk in de set, geschreven rond dezelfde tijd als Ravels Tzigane (1922-24) - ook een mogelijk element van zigeunerinvloed suggereert.

De eerste sonate werd geïnspireerd door Joseph Szigeti's spel van solo Bach. Het is een mooi voorbeeld van Ehnes' eigen uitvoeringsstijl, die een Bachiaanse zuiverheid heeft (in dat opzicht lijkt hij nogal op Arthur Grumiaux), zijn warme aanval, zachte slides (hoewel weinig in aantal, zou ik opnieuw naar Grumiaux verwijzen), sonore dubbelgrepen en arpeggio's, scherp geëtste dynamiek (d.w.z. de veelzeggende vermindering van de toon op 2'22" in het eerste deel) en de glinsterende tremolando richting het einde. Er is een echt gemak van passage rond het begin van het fugato en zo'n beheersing van de verschillende gebeurtenissen die daarna komen, zonder ooit een vleugje lelijke overkill. Ook een volledige controle over vibrato, nooit overmatig gebruikt; en waar akkoorden worden gespeeld, is de stemvoering ook perfect gelijkmatig, terwijl de intonatie nooit hapert.

In de tweede sonate (geschreven voor Ysaÿe's vriend Jacques Thibaud) wordt de speelse Bach-referentie aan het begin (Prelude tot de E majeur Partita) gekruist door de beroemd donkerder wordende 'Dies irae’-motief is heel licht uitgevoerd, terwijl hetzelfde motief doodstil terugkeert aan het einde van het tweede deel ‘Malinconia’. De derde sonate of Ballade (voor Enescu) is op meer dan één manier het middelpunt van de cyclus, met zijn Korngold-achtige melodielijnen, die veranderen in een soort cadens en verwijzen naar allerlei soorten werken, of lijken te verwijzen naar – Bachs Chaconne in d-klein, bijvoorbeeld, en het Sibelius Concerto.

Ehnes heeft inderdaad ‘het hele scala aan emoties doorlopen’ en ook diep over deze stukken nagedacht. Qua geluid blijkt zijn huis een ideale opnamelocatie, zo levendig is het prachtige geluid van het gebruikte instrument. De uitstekende aantekeningen zijn van Philip Borg-Wheeler. Wat betreft cd-rivalen is Kerson Leong (Alpha, 5/21) ook uitstekend; Thomas Zehetmair (ECM, 1/05) biedt een ondeugend alternatief, hoewel Ehnes warmer is; terwijl Oscar Shumsky’s speelstijl (Nimbus, 8/83) teruggrijpt op de Auer-school. Maar Ehnes’ ‘centristische’ benadering houdt je aandacht gericht op de muziek, waardoor je pas na het luisteren weer verbaasd bent over zijn techniek.

Lockdown may not have served many practical purposes but in musical terms this superb home-recorded set of Ysaÿe’s Solo Violin Sonatas (composed in 1924) has provided at least one, James Ehnes having commenced recording in the early hours when all was quiet. Performing in this way ‘during these troubled times makes for a powerful and intimate listening experience’, as Ehnes himself puts it. And you can tell by listening just how powerful that experience was.

Ysaÿe opined that a violin master ‘must be a violinist, a thinker, a poet, a human being, he must have known hope, love, passion and despair, he must have run the gamut of the emotions in order to express them all in his playing’. Which makes you realise just why Ehnes, who is surely among the most thoughtful virtuosos currently performing, is especially qualified for the job. In addition to those human and emotional qualities singled out by Ysaÿe, he has a vivid imagination, which tells with particular impact in his playing of the fifth sonata, dedicated to Mathieu Crickboom, the first movement a dawn scene with its pizzicatos, chord trills and rich harmonies, all maybe echoing birdsong, and ending on a sea of arpeggios. The second movement is a jaunty rustic dance, played by Ehnes with gypsy-style inflections, while the last sonata (dedicated to Manuel Quiroga, who never actually played it in public) – the most overtly virtuoso piece in the set, written around the same time as Ravel’s Tzigane (1922-24) – also suggests a possible element of gypsy influence.

The first sonata was inspired by Joseph Szigeti’s playing of solo Bach. It’s a fine showcase for Ehnes’s own performing style, which has a Bachian purity about it (in that respect he rather resembles Arthur Grumiaux), his warmth of attack, gentle slides (though few in number, again I’d reference Grumiaux), sonorous double-stops and arpeggios, keenly etched dynamics (ie the telling reduction of tone at 2'22" into the first movement), and the shimmering tremolando towards the close. There’s a real ease of passage around the start of the fugato and such mastery of the various events that come afterwards, with never a hint of ugly overkill. Also, a complete control of vibrato, never overused; and where chords are played, voicing is also perfectly even, while intonation never falters.

In the second sonata (written for Ysaÿe’s friend Jacques Thibaud), the playful Bach reference at the start (Prelude to the E major Partita) crossed by the famously darkening ‘Dies irae’ motif is very lightly done, whereas the same motif returns deathly quiet at the close of the ‘Malinconia’ second movement. The third sonata or Ballade (for Enescu) is the cycle’s centrepiece in more ways than one, with its Korngold-like melodic lines, which morph into a sort of cadenza and reference all sorts of works, or seem to – Bach’s D minor Chaconne, for example, and the Sibelius Concerto.

Ehnes has indeed ‘run the gamut of the emotions’, and thought deeply about these pieces, too. Sound-wise, his home proves an ideal recording venue, so vivid is the beautiful sound of the instrument used. The excellent annotations are by Philip Borg-Wheeler. As to CD rivals, Kerson Leong (Alpha, 5/21) is also excellent; Thomas Zehetmair (ECM, 1/05) provides a puckish alternative, though Ehnes is warmer; while Oscar Shumsky’s playing style (Nimbus, 8/83) harks back to the Auer school. But Ehnes’s ‘centrist’ approach keeps your attention focused on the music, leaving you to marvel at his technique only after you’ve stopped listening.